Żeromski - Opowiadania.pdf - Literatura piekna - ILZAK

Aby rozpocząć lekturę,

kliknij na taki przycisk ,

który da ci pełny dostęp do spisu treści książki.

Jeśli chcesz połączyć się z Portem Wydawniczym

LITERATURA.NET.PL

kliknij na logo poniżej.

Stefan Żeromski

Opowiadania,

Publicystyka

Tower Press 2000

„Rozdzióbią nas kruki, wrony”

Ani jeden żywy promień nie zdołał przebić powodzi chmur, gnanych przez wichry. Skąpa

jasność poranka rozmnożyła się po kryjomu, uwidoczniając krajobraz płaski, rozległy i zupeł-

nie i pusty. Leciała ulewa deszczu, sypkiego jak ziarno. Wiatr krople jego w locie podrywał,

niósł w kierunku ukośnym i ciskał o ziemię.

Ponura jesień zwarzyła już i wytruła w trawach i chwastach wszystko, co żyło. Obdarte z li-

ści, sczerniałe rokiciny żałośnie szumiały, zniżając pręty aż do samej ziemi. Kartofliska,

ściernie, a szczególniej role świeżo uprawne i zasiane, rozmiękły na przepaściste bagna. Bure

obłoki, podarte i rozczochrane, leciały szybko, prawie po powierzchniach tych pól obumar-

łych i przez deszcz schłostanych.

Właśnie o samym świcie Andrzej Borycki (bardziej znany pod przybranym nazwiskiem Szy-

mona Winrycha) wyjechał zza pagórków rajgórskich i skierował się pod Nasielsk, na szerokie

płaszczyzny. Porzuciwszy zarośla, trzymał się przez czas pewien śladu polnej drożyny, gdy

mu ta jednak zginęła w kałużach; ruszył wprost przed siebie, na poprzek zagonów.

Przez dwie noce już czuwał i trzeci dzień wciąż szedł przy wozie. Buty mu się w rzadkim

błocie rozciapały tak misternie, że przyszwy szły swoim porządkiem, podeszwy swoim po-

rządkiem, a bose stopy w zupełnym odosobnieniu. Bardzo przemókł i przeziąbł do szpiku

kości. Któż by zdołał poznać w tym obdartusie byłego prezesa najweselszej pod księżycem

konfraterni tak zwanych śrubstaków, dawnego Jędrka, króla i padyszacha syren warszawskic-

h'? Włosy mu porosły „w orle pióra”, paznokcie „w dzikie szpony”, chodził teraz w przepo-

conej sukmanie, żarł chciwie razowiec ze sperką i żłopał gorzałę z taką naiwnością, jakby to

była woda sodowa z sokiem porzeczkowym.

Konie były głodne i zgonione tak dalece, że co pewien czas ustawały. Nic dziwnego: koła

zarzynały się w błoto po szynkle, a na drabiniastym wozie pod trochą olszowego chrustu,

siana i słomy leżało samych karabinków sztuk sześćdziesiąt i kilkanaście pałaszów, nie licząc

broni drobniejszej. Były to wcale niezłe szkapy.: rosłe, podkasane, prawie chude, ale ze

świetnej rasy pociągowej. Mogły jak nic robić dziesięć mil na dobę, byleby im pozwolić do-

brze wytchnąć dwa razy i uczciwie je popaść. Konie należały do pewnego szlachetki z okolic

Mławy. Stanowiły one znaczną część jego majątku, bo posiadał summa summarum trzy szka-

py, jednakże pożyczał ich Winrychowi na każde zapotrzebowanie. Ten ostatni przychodził

zazwyczaj późno w nocy, stukał do okna domostwa - wychodzili obydwaj z gospodarzem,

wyprowadzali konie cichaczem, aby nie budzić parobka, wytaczali wóz i jazda! Letnią porą

była to rzecz wcale łatwa - owa jazda. We dnie Winrych spał w gąszczach leśnych, a konie się

pasły Teraz niepodobna było ani spać, ani popasać. Winrych liczył na to, że go ktoś zluzuje,

zwłaszcza że najuciążliwsze posterunki i przeszkody szczęśliwie wyminął. Ale nie takie to już

były czasy... Jeżeli kto jeszcze na tej ziemi walczył w całym i zupełnym znaczeniu tego sło-

wa, to on, Winrych. On jeden jeszcze chodził po broń, jeden nie upadał na duchu. Gdyby nie

on, i sama partia byłaby się od dawna rozleciała na cztery strony świata. Przez długi czas tych

ludzi ściganych, głodnych, przeziębłych i wylęknionych wspierał swymi szyderczymi półsło-

wami i podniecał jak chłostą. Teraz, gdy już wszystko runęło na łeb w bezdenną jamę trwogi,

on się, jak to mówią, zawziął. W miarę tego jak nie tylko do głębi nastrojów i sumień, ale do

podstaw tak zwanej polityki rewolucyjnej wciskać się poczęta coraz bezczelniej i natarczy-

wiej filozoficzna zasada: fratres! rapiamus, capiamus, fugiamusque - on czuł w sobie upór

coraz zuchwalszy, coraz straszliwiej bolesny i już prawic szalony...

Gdy tak zmoknięty, głodny i bardzo znużony brnął przy wozie, poczęło, jakoby wraz z zim-

nem, wsiąkać w niego uczucie nędzy. W kieszeni nie miał już ani okruszyny chleba i ani kro-

pli wódki we flaszce. Dziurawe buty, absolutnie wzięte (jeżeli, notabene, był w nich milimetr

rzemienia zasługujący na to, aby był absolutnie czy tam inaczej brany), nie mogły być przy-

czyną owego uczucia nędzy. Nie sam głód również i nie samo zimno je wywoływało. Ale po

śladach, zostawionych na błocie przez te dziurawe buty, szła za Winrychem ironia spostrze-

żeń, owa bieda okrutna, co nie waha się wtargnąć do miejsca świętego świętych, co odważnie,

jak plugawy lichwiarz, bierze w szachrajską swą rękę bezcenne klejnoty ludzkiego ducha i

drwi z ich wartości ubierając tę podłość w najlogiczniejsze sylogizmy.

- Wszystko przełajdaczone - szepce Winrych pogwizdując - przegrane nie tylko do ostatniej

nitki, ale do ostatniego westchnienia wolnego. Teraz dopiero wyleci na świat strach o wiel-

kich ślepiach, ze stojącymi na łbie włosami i wypędzi z mysich nor wszystkich metafizyków

reakcji i proroków ciemnoty. Czego dawniej nie ważyłby się jeden drugiemu do ucha powie-

dzieć, to teraz będą opiewali heksametrem. Ile w człowieku jest zbója i zdrajcy, tyle z niego

wywleką na widok publiczny, ukażą i ku czci oraz naśladowaniu podadzą. I pomyśleć, że to

my taki sprawiliśmy postęp wyobrażeń, ponieważ przegraliśmy...

Mocniej zacisnął pas wełniany, osłonił piersi sukmaną i ruszył dalej, zwiesiwszy głowę. Cza-

sami ją podnosił i mówił przez zęby:

- Psy parszywe!

Deszcz ostry nacichł i siał tylko ów pył wodny, nieustanny, zawieszający tuż przed okiem

jakby nieprzejrzystą zasłonę. Podmuchy wiatru szalały dokoła wozu, gwizdały między spry-

chami, wydymały długie poły sukmany i targały koszulę na Winrychu.

Za zasłoną mgły dał się nagle postrzec jakiś ruch jednostajny, równoległy do ledwie widocz-

nego horyzontu. Mógł to być szereg wozów, stado bydła albo - wojsko.

Winrych patrzał przez chwilę, przymrużywszy powieki. Doznawał takiego wrażenia, jakby

ktoś zagiął palec pod żyłę krwionośną w jego piersiach i wydzierał ją na zewnątrz.

- Moskale... - wyszeptał.

Dał koniom po siarczystym bacie, ściągnął lejce, zawrócił prawie na miejscu i zaczął uciekać.

Nie chciał, a raczej nie mógł odwrócić głowy, ażeby się obejrzeć poza siebie i zbadać, co się

tam dzieje. Zdawało mu się, że umknie na bok nie postrzeżony. Nieszczęście chciało, że miej-

sce było gołe i puste w promieniu wiorst kilku.

Uciekający wóz spostrzeżono. Z szeregów postępującego wojska odłamała się grupa jeźdź-

ców, wysunęła przed front i pomknęła co koń skoczy. Winrych, patrząc już na to zjawisko,

nie mógł zrozumieć, czy ci ludzie sadzą ku niemu, czy się oddalają w kierunku przeciwle-

głym. Dopiero zobaczywszy chorągiewki przy schylonych lancach i łby końskie, zorientował,

się dobrze. Wtedy krew szarpiąca się w jego pulsach - jakby stężała i stanęła w biegu... Za-

trzymał konie, omotał dokoła luśni parciane lejce i namyślał się, co wywlec z wozu do obro-

ny: pałasz czy sztucer nie nabity?

Zanim wszakże cokolwiek przedsięwziąć zdołał, machinalnie zbliżył się do zmordowanych

koni swoich i zaczął jednemu z nich zdejmować kantar ze łba i ściągać chomąto, jakby z za-

miarem puszczenia na wolność tych towarzyszów niewoli. Czyniąc to, na chwilę przytulił się

do szyi końskiej i westchnął.

Ośmiu ułanów rosyjskich na pięknych gniadych koniach dopadło wozu i w mgnieniu oka ze

wszystkich stron go otoczyło. Jeden z nich, nie mówiąc ani słowa, począł zrzucać lancą suche

gałęzie oraz snopki kłoci i sondować głąb wozu.

Żeromski - Opowiadania.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: