TECHNIKI MINERALNE
1. Techniki wapienne – rodzaje:
-Fresk mokry – al fresco
-Fresk suchy – fresco secco
-Fresk pakułowo-wapienny: w podłożu materiały organiczne, tradycja wschodnia
-Technika pompejańska – spoiwo woskowe
-Sgraffito
-Techniki na gorąco:
a)emalia
b)malowanie ceramiki: na szkliwie, pod szkliwem
c)witraż (Wenecja słynęła z wypału szkła)
d)mozaika
-Techniki XX wieczne, krzemowe, szkło wodne jako spoiwo
a)stereochromia
b)kaima
Zaprawa wapienna znajdowała się już w grotach.
2. Al fresco – fresk mokry, fresk prawdziwy, stosowany już od malarstwa antycznego, przepisy w traktatach Witruwiusza; najważniejsze podłoże, fundament, trwałość struktury.
Warstwy : -ceglana ściana z fugami – jeśli fuga jest podcinana, to została przygotowana ściana ostatecznie, jeśli nie to był na niej tynk;
-ARRICIATO (wg Witruwiusza opustektorium) – warstwa tynku gruboziarnistego z wypełniaczem: piasek, okruchy ceramiczne, tufy wulkaniczne (wodoodporność, właściwości hydrauliczne) ciasto1:1,5woda
-INTONACO (wg W. opsis) – drobny wypełniacz: przesiany piasek kwarcowy. Witruwiusz zaleca piasek kopalny ostrokrawędzisty – dobra struktura, nie zaleca piasku rzecznego – słabsze wiązanie. ciasto1:1woda
Etapy:-oczyszczenie mechaniczne powierzchni
-zwilżenie powierzchni wodą, ceglana lub kamienna, ceglana wymaga wielokrotnego zwilżania
-arriciato i intonaco
Ważne jest dobre wymieszanie ciasta wapiennego, proporcje, dobry piasek.
Malowano na świeżym tynku w postaci dniówek (GIORNATTO), na freskach można odnaleźć granice dniówek, malowano od góry do dołu zaczynając od strony lewej.
Brak spoiwa organicznego, rolę spoiwa ogrywała świeża zaprawa wapienna.
Wypalano wapienie CaCO3 -900st.C-> CaO(aktywny tlenek wapnia) + CO2(lotny)
Plono najczęściej w stosach tydzień lub dłużej. Burzono stos, wybierano surowiec, oczyszczano. Gaszenie wapna – zalewanie wodą:
CaO + H2O ---> Ca(OH)2 ciasto wapienne (surowiec mieszano ze spoiwem - piasek, zaprawa aktywna)
Malowidłą te charakteryzowała świetlistość, ponieważ pigmenty znajdują się pomiędzy kryształami CaCO3, ogromna odporność na mikroorganizmy, odporność na działanie czynników atmosferycznych Ca(OH)2 + CO2 à CaCO3 + H2O
Nie wszystkie pigmenty nadawały się do al fresco. Na powierzchni występuje silnie alkaliczne środowisko, a nie wszystkie pigmenty są na nie odporne, mogą zmieniać barwy.
Stosowane: pigmenty mineralne, glinki żółte czerwone zielone, sztucznie otrzymywana minia i cynober.
Nietrwałe: pigmenty miedziowe, azuryt, zieleń malachitowa, błękit pruski (robił się czerwony).
Ultramaryna była trwała ale droższa niż złoto.
Technika mieszana, dodawano substancji organicznych, technika jajowa lub kazeinowa do partii z azurytem (błękit)
3. Fresco secco – fresk suchy, malowanie na suchym tynku, nakładano arriciato i intonaco całościowo, farby ze spoiwem organicznym (jajowe, kazeinowe, kleje roślinne) lub pigmenty mieszano z Ca(OH)2 + H2O mleko krowie uzyskiwano spoiwo kazeinowe.
Starsza technika, efekty malarskei bardziej rozbielone, mniejsza trwałość malowideł.
Można było malować farbami ze wszystkimi pigmentami (spoiwo jajowe, kleje roślinne)
Obraz kształtowano walorowo, rozbielano farby
TYNKI MONOLITYCZNE –opisane przez Witruwiusza, starożytny Rzym, zwarty, trwały, dobrej jakości blok, nie odspajał się od podłoża, nie rozwarstwiał się, Witruwiusz zalecał narzucanie arriciato i intonaco w kilku warstwach.
-Arriciato: tufy wulkaniczne, piasek, ceramika, po nałożeniu cienkiej warstwy pozostawiano do skarbonizowania, tworzyły się kryształy CaCO3 , ścierano je, moczono powierzchnię i narzucano następną warstwę, tak samo 3 cienką warstwę.
-Intonaco:takie samo nakładanie, z piaskiem kopalnym, 2 narzuty
Stosowane na terenach podbojów rzymskich, poźniej uległy uproszczeniu, zaburzone proporcje, nie przywiązywano wagi do mieszania.
Fresk pakułowo-wapienny – tradycja wschodnia, bizantyjsko-ruskie, wypełniaczami były materiały organiczne (cięta słoma lniana,z prosa; pakuły) dodawane do zaprawy wapiennej. Przygotowywano zaprawę, do aktywnego ciasta dodawano pocięte składniki organiczne i zostawiano na 2 dni do fermentacji. Różnice techniczne:
-lżejszy, świetny na drewniane stropy
-elastyczny
-nie odspajał się kawałkami od podłoża
-utrzymywał wilgoć w zaprawie, nie wysychało szybko, dobra jakość malowidła
4. Giornatto – dniówka, fragment malowidła ściennego w technice fresku mokrego al fresco, nakładano tyle tynku ile malarze zdążyli zamalować w ciągu 1 dnia. Na ścianie możemy odnaleźć granice dniówek.
6. Historia techniki fresku i jej mistrzowie:
Starożytny Rzym – podłoża w al fresco i fresco secco, dopracowano jakość, opisał je Witruwiusz – tynki monolityczne.
Europa i wschód do XII w. tradycja rzymska.
Wschodnie tynki bizantyjsko-ruskie, od XII w. przemieszczały się na zachód w kierunku Europy.
Od XII-XIVwieku zaczęto stosować składniki organiczne, ale w arriciato znajdował się z pociętą słomą, intonaco z pociętymi pakułami.
Od XIVw tynki tylko z wypełniaczami organicznymi, słoma, pakuły lniane, np. w Polsce na południu i na wschodzie.
5. Technika pompejańska:
GANOSIS - technika mieszana, woskowo-żywiczna, do wykańczania powierzchni malowideł ściennych, rzeźb, elementów architektonicznych, opisał ją Witruwiusz w „O architekturze ksiąg 10”. Gorący wosk stapiano z olejem lub żywicą, płynna masa dała nakładać się na zimno. Po stwardnieniu ogrzewano specjalnym żelazkiem (ogrzewanym w koksownikach), wosk wsiąkał i po wypolerowaniu była głądka lustrzana powierzchnia – powierzchnia stiuku.
*7. Paleta malarska malowidła ściennego: al fresco i fresco secco różne pigmenty
Ze względu na silnie alkaliczny charakter powierzchni nie można było stosować pigmentów miedziowych, rozpuszczalnych w wodorotlenkach (biel ołowiana) czy reagujących z wodorotlenkami (błękit pruski).
Ograniczona paleta:
-glinki naturalne żółte czerwone zielone
-czernie – roślinna, hematyt
-sztuczne: cynober, minia
-masykot ołowiany
-żółcień neapolitańska (ok. XVIIw. I wcześniej)
GIALLORINO – żółcień cynowo-ołowiana, sztucznie otrzymywana
-biel świętojańska – sztucznie otrzymywana, węglan wapnia z ciasta wapiennego pozostawiano do karbonizacji na powietrzui dobrze ucierano; lepsza, otrzymywana chemicznie, małe kryształy, jedwabista struktura, naturalna ma duże kryształy
historyofart11