acheiropita – w sztuce chrześcijańskiej obraz z przedstawieniem twarzy Chrystusa, uważany za powstały w sposób nadnaturalny.
-mandylion – twarz Chrystusa na chuście, długie włosy i broda, nie cierpiący, najwcześniejsze pochodzą z X-XIw.
-veraikon – chusta św. Weroniki, sztuka zachodnia, twarz Chrystusa cierpiącego w aureoli i koronie cierniowej, popularny w późnym średniowieczu.
-sindones – uważane za autentyczne całuny z odbiciem ciała Chrystusa po zdjęciu z krzyża, np. całun turyński przechowywany w Jerozolimie od XIw. od XVIw. w katedrze w Turynie
acheiropita, acheiropoieta, achiropita, w sztuce
chrzęść, obraz z przedstawieniem twarzy Chrystusa,
uważany za powstały w sposób nadnaturalny. Najbardziej
popularny był tzw. mandylion - wizerunek
na chuście twarzy Chrystusa nie cierpiącego, z
długimi włosami i brodą; najwcześniejsze zachowane
pochodzą z X-XI w. Znane są dwa typy: 1) występujący
do XIII w., w którym chusta ma kształt prostokątny,
często z frędzlami; 2) popularny od 2 poł. XIII w,
o zawieszonej chuście, często podtrzymywany przez
dwa anioły. W sztuce zach. najbardziej popularne
przedstawienie to chusta św. Weroniki (iwraikon) -
jeden z typów, uznanego za prawdziwy, wizerunków
oblicza Chrystusa na chuście trzymanej przez św.
Weronikę, aniołów lub w formie samodzielnego wyobrażenia;
twarz Chrystusa cierpiącego, najczęściej w
aureoli i koronie cierniowej. Veraikon był szczególnie
popularny w sztuce późnego średniowiecza, gdy temat
spotkania Chrystusa ze św. Weroniką został
włączony w cykl —> Drogi Krzyżowej. Wyobrażenie
samodzielne chusty św. Weroniki występuje także w
przedstawieniach —> arma Christi i —» Chrystusa Boleściwego.
Terminem a. określa się również, uważane
za autentyczne, całuny z odbiciem ciała Chrystusa po
zdjęciu z krzyża, zw. sindones (np. całun turyński,
przechowywany od XI w. w Jerozolimie, od XVI w. w
katedrze w Turynie),
(gr. a 'nie', cheir 'ręka', poietos 'uczyniony')
Barbara Dąb-Kalinowska
aureola – świetlisty otok wokół przedstawionej postaci, symbolizujący przedewszystkim świętość. Wywodzi się z buddyzmu, występuje w sztuce przedchrześcijańskiej. Najbardziej popularna w sztuce chrześcijańskiej (od IVw.). Najwcześniej w przedstawieniach Jezusa Chrystusa, następnie Matki Boskiej.
-mandorla – kształt migdału lub owalu, przysługująca Chrystusowi i Marii, do XVIIw.
-aureola promienista – gotyk barok (typowa), promienie proste lub płomieniste, do XIXw. w sztuce ludowej
-aureola rozproszona / gloria – rozproszone światło promieniujące z ciała szat otoczenia, najczęściej chmur, popularna od końca XVIw.
aureola, w sztuce świetlisty otok wokół przedstawionej
postaci, symbolizujący przede wszystkim
świętość. A. wywodzi się z buddyzmu, występuje w
sztuce przedchrześc. Najbardziej popularna w sztuce
chrzęść, w której występuje od IV w., najwcześniej
w przedstawieniach -> Jezusa Chrystusa, następnie
Matki Boskiej (-> Maria). A. pojawia się jako:
Dmandorla w kształcie migdału lub owalu, przysługująca
Chrystusowi i Marii, sporadycznie spotykana
jeszcze w XVII w.; 2) a. p r o m i e n i s t a, typowa
dla sztuki gotyku i baroku, składająca się z promieni
prostych lub płomienistych, wychodzących czasem z
pola o kształcie mandorli; w sztuce lud. przetrwała
do XIX w.; 3) a. rozproszona, zw. często glorią,
przybierająca formę rozproszonego światła, promieniującego
z nasyconego nim ciała, szat oraz otoczęaureola:
mandorla (z lewej); promienista (z prawej)
nia, najczęściej chmur; popularna od końca XVI w.
Zob. też nimb.
(franc. aureole, z łac. corona aureola 'wieniec złocisty')
alfa i omega – pierwsza i ostatnia litera alfabetu greckiego. W Apokalipsie św. Jana Bóg zwie się na początku i na końcu Sądu Ostatecznego „Alfa i Omega, Początek i Koniec”, w sztuce chrześcijańskiej odnoszą się najczęściej do Chrystusa – świadectwo Jego równości z Ojcem.
-W okresie wczesnochrześcijańskim z monogramem Chrystusa, wieńcem lub krzyżem.
-W średniowieczu przyporządkowane tronującemu Chrystusowi w przedstawieniach Sądu Ostatecznego. Litery mogą być wpisywane do otwartej Księgi Zycia, którą trzyma w ręce.
Aaron – brat Mojżesza, pierwszy kapłan Starego Przymierza ustanowiony przez Boga.
-Cud z laską – z dwunastu lasek dwunastu przywódców Izraela położonych przez Mojżesza przed Arką Przymierza Bóg wybrał jego, zakwitła i obrodziła migdałami. – Zapowiedź narodzin Jezusa z Marii (kwitnącej laski Józefa) i zmartwychwstania.
-Na średniowiecznych kościołach Aaron kapłan Starego Przymierza z kwitnącą laską i kadzielnicą wśród proroków.
-Aaron z naczyniem na mannę.
-Laska papieska i biskupia (pastorał) wywodzą się od laski Aarona.
-Przed faraonem laski kapłanów zmieniły się w węże a laska/wąż Aarona połknął je.
Abraham – jeden z patriarchów Izraela, wybraniec Boga miał wyruszyć do ziemi obiecanej Kaanan. Typ Chrystusa. Przedstawiany najczęściej jako starzec.
-W sztuce bizantyjsiej zawsze z nimbem.
-Od Vw. Cykle z przedstawieniami życia (mozaika w kościele Santa Maria Maggiore)
-A. przyjmuje Boga pod postacią trzech mężczyzn przed swoją chatą w Hain Mamre.
-Zwiastowanie narodzin Izaaka, śmiech Sary.
-Przyrzeczenie Izaaka.
-Ofiara z syna, zatrzymywany prze Anioła Pańskiego lub rękę Bożą.
-Izaak typ Chrystusa. Scena dodatkowa, Izaak niesie drewno na ofiarę dymna – niesienie krzyża.
-Przedstawienie na portalach francuskich katedr gotyckich: Abraham, w lewej ręce Izaak jako atrybut, w prawej nóż, baran konsolą
-Przedstawienia z motywem ofiary (Izaaka, Abel, Melchizedek) w kościołach w miejscu odprawiania mszy, na naczyniach liturgicznych.
Anastasis – zstąpienie Chrystusa do otchłani, po złożeniu do grobu i przed zmartwychwstaniem udał się do zmarłych. Nazwa ze sztuki bizantyjskiej. Św. Mateusz pisz, że Chrystus będzie przebywał przez 3 dni „w łonie ziemi” (Jonasz 3 dni i 3 noce w rybie). W momencie śmierci Jezusa groby się otworzyły, umarli powstali, Jezus poszedł głosić zbawienie.
Kraina cieni, świat zmarłych, Hades antyczny. Jezus rozbija bramy śmierci, aniołowi każe pojmać Hadesa/szatana władcę krainy zmarłych. Patriarchowie, królowie i prorocy ST zostają wyciągnięci. Pierwszemu podaje rękę Adamowi, praojcowi. Archanioł Michał towarzyszy zbawionym w drodze do raju.
-Ok. 700 r powstały pierwsze przedstawienia anastasis – tradycyjne bizantyjskie zmartwychwstanie.
-Chrystus przechodzi przed wyrwane z zawiasów i skrzyżowane skrzydła drzwi Hadesu, związana postać szatana. W jednej ręce trzyma laskę krzyżową z podwójnym krzyżem, drugą podaje Adamowi (w brodzie, ubrany)
-na zachodzie zstąpienie pojawia się w szczegółowych cyklach Męki Pańskiej, płonąca otchłań piekielna, pokonany diabeł – maszkara zwierzę.
-Rozróżnia się przedpiekło i piekło ostatecznie potępionych, których nawet Jezus nie uratuje.
-W późniejszym średniowieczu otchłań piekielną zastępuje niekiedy skalna jaskinia (fresk Fra Angelico w klasztorze San Marco we Florencji, ok. 1440 r.) lub murowane więzienie (drzeworyt Albrechta Durera Wielka Pasja, 1510r.; ołtarz z Bordesholm Hansa Bruggemanna, 1521r., Schleswig, katedra).
-Czasem z Chrystusem stoi Dismas, który wszedł z Chrystusem do raju.
-Po epoce średniowiecza rzadko to przedstawiano
anioł – aniołowie w opisach biblijnych wysłannicy Boga, otaczają tron Pana i wychwalają Go.
-Hierarchia aniołów: dziewięć rzędów aniołów otacza tron Boży (cherubiny, serafiny, trony; moce, władze, siły; książęta, archaniołowie, aniołowie)
-Od początku w sztuce chrześcijańskiej aniołów przedstawiano jako mężczyzn w starożytnych szatach – tunika i palium.
-Od IVw aniołowie ze skrzydłami.
-W sztuce renesansu i baroku aniołowie bez skrzydeł.
-Latający anioł po raz pierwszy w scenie Zwiastowania w kościele Santa Maria Maggiore w Rzymie Vw.
-W sztuce bizantyjskiej nimb atrybutem stałym.
-Od XIIw muzykujący aniołowie tworzący niebiańską muzykę niesłyszalną dla ludzi (narodziny Chrystusa, sceny maryjne, chóry muzyczne). W przedstawieniach sądu ostatecznego dmią w trąby.
-Od późnego średniowiecza trzymają narzędzia męki Pańskiej (Most Aniołów w Rzymie XVIIw).
-Z czasem na zachodzie aniołowie – piękne dziewczęta i młodzieńcy w szatach liturgicznych, zbrojach (Michał), eleganckie modne ubiory.
-W sztuce dojrzałego średniowiecza pierwsze przedstawienia aniołów dzieci. We Włoszech putta (wzór ze star. Amora), główki aniołków ze skrzydełkami. Białe, jasne szaty.
-Czysta Boska sfera niebiańska – CZERWONA
-Powietrze, ziemska sfera grzechu – NIEBIESKA
-Purpurowe szaty aniołów członków niebiańskiego dworu.
-Dziewięć chórów anielskich przedstawianych często w sztuce bizantyjskiej otaczając Chrystusa, Marię lub Świętą Trójcę.
-Najwyżsi rangą – archaniołowie, stojący wokół tronu. Michał, Gabriel (Zwiastowanie), Rafał(Tobiasz).
-Kult archaniołów popularny w kościele wschodnim. Wytworne szaty królewskie, strusie pióra w skrzydłach.
-Gabriel anioł zwiastowania, Michał anioł sprawujący sąd – początek i koniec historii zbawienia.
-Michał w sztuce zachodniej stróż i pogromca demonów (portale kościołów).
-Rafał wzór anioła stróża dzięki Księdze Tobiasza.
-Aniołowie na grobowcach – towarzysze.
-Anioł/człowiek symbol św.Mateusza Ewangelisty.
Anna i Joachim, Anna Samotrzeć –
~Święta Anna: do XIII wieku przedstawiana podobnie jak Maryja, później jako starsza kobieta (matrona) z chustką lub czepkiem na głowie, w zielonym płaszczu i czerwonej szacie; na kolanach lub w ramionach trzyma Maryję jako dziecko / Maryję i Dzieciątko Jezus (Anna Samotrzeć); w rękach księga ST lub lilia.
~Święty Joachim: brodaty, starszy mężczyzna czasem w kapeluszu lub turbanie; długa szata i płaszcz / krótka szata pasterza; kostur / laska pasterska, księga lub zwój.
-Rodzice Maryi nie są wymieniani w Biblii, od II wieku są w apokryficznych ewangeliach i legendach.
-Proszą Boga o potomstwo, Joachim nie może złożyć ofiary przez bezpłodność, odsyłą go kapłan, chowa się wśród stad i pasterzy, tam następuje zwiastowanie Joachimowi że urodzi mu się córka. Zwiastowanie świętej Annie.
-Spotkanie przy Złotej Bramie w Jeruzalem. Wpadają sobie w ramiona, w średniowieczu moment niepokalanego poczęcia Marii. Od X wieku pocałunek.
-Sceny z życia świętej Anny i świętego Joachima: Giotto freski w Capella dell’Arena w Padwie ok. 1305.
-Kontrreformacja sprzeciwiała się spotkaniu przy ZB jako momenty poczęcia, proponowała obraz MB Niepokalanie Poczętej
-Od VI wieku na wschodzie obchodzono święto Anny.
-Od VIII wieku ukazywana w bizantyjskich przedstawieniach Matki Boskiej (Hodegetria)
-Przedstawienia zachodnie: Anna trzyma księgę ST z przepowiedniami Mesjasza, czasem księga w rękach dzieciątka Maryi
~Anna Samotrzeć – symbol niepokalanego poczęcia od XII wieku: grupa postaci, Anna, Maria, Dzieciątko Jezus; Anna jest główną postacią (Leonardo da Vinci, Anna Samotrzeć 1510). Od momentu pojawienia się tego przedstawienia Anna ukazywana jako starsza zamężna kobieta (chusta).
-Sztuka barokowa, przede wszystkim hiszp., przedstawienia nauczanie Marii, prowadzenie do świątyni z Joachimem małej Marii, Święta Rodzina.
-Od XVI wieku śmierć Anny w typie zaśnięcia w obecności Joachima (ale podobno po jego śmierci miała 2 mężów), Marii, Józefa, Jezusa.
-W okresie kontrreformacji kult Anny osłabł, jednak czczono rodziców MB
-Patronka górników.
Arka Przymierza – pozłacana, drewniana skrzynia (łac arca) z dwoma drążkami do noszenia po bokach i dwoma złotymi cherubami na wieku. Z Arki Bóg przemawiał do Mojżesza i kapłanów. Stałą w najświętszym miejscu sanktuarium, trzymano w niej tablice Prawa, naczynie z manna i laskę Aarona.
-Podczas oblężenia Jerycha noszona ją wokół miasta (drzwi rajskie Lorenzo Ghilberti, baptysterium we Florencji 1440).
-Skradziona przez Filistynów, przez Boże kary oddali ją Izraelitom.
-Dawid sprowadził Arkę do Jerozolimy, stała się Świętym Miastem. Przedstawienie tańca Dawida przed Arką w czasie wprowadzania jej do miasta.
-Symbol Prawa Bożego odnowionego w Chrystusie.
-W średniowiecznej symbolice maryjnej Arka z Tablicami Prawa może oznaczać Maryję, która nosił w sobie Nowe Prawo, czyli Chrystusa.
Atrybuty:
–dodatki pozwalające zidentyfikować figurę, jako konkretną postać lub postaci należącej do pewnej grupy, gdy brak podpisu.
-dodatki do personifikacji pewnych pojęć, np. Ecclesia, Synagoga, cnoty, wady
-odnoszą się do życia, śmierci, dzieła i natury przedstawionej figury
-przedmioty(narzędzia tortur), ludzie(żebrak, pielgrzym), zwierzęta(lew, baranek), rośliny(lilia, róża)
-w sztuce baroku atrybuty świętych trzymają putta
Banderola – postaci na średniowiecznych dziełach trzymają ją ze swoim imieniem lub cytatem po łacinie. Zwinięta banderola – księga, zwój.
Baranek, owca –
-przedstawieni Dobry Pasterz, na plecach lub kilka płaczących.
-Rozdzielenie kozłów i owiec.
-Atrybut Jana Chrzciciela i świętej Agnieszki.
-Przed wyjściem z Egiptu Mojżesz dostał nakaz obchodzenia Paschy z ofiarowaniem Baranka (krwią pokropione drzwi i progi, ochrona przed zagładą pierworodnych).
-Chrystus jako baranek ofiarny.
-Ulubiony motyw sztuki chrześcijańskiej (Apokalipsa świętego Jana), baranek jako Jezus.
-W 692 na Soborze Konstantynopolitańskim zabroniono takiego przedstawienia, od tego czasu rzadkie w sztuce Kościoła wschodniego.
- Prawie równocześnie papież w Rzymie nakazał śpiewać podczas komunii ‘Agnus Dei, qui tollis peccata mundi, miserere nobis’ (Baranku Boży, który gładzisz grzechy świata, zmiłuj się nad nami).
- Wokół głowy baranka nimb krzyżowy Chrystusa.
-Symbol ofiarowanego i zwycięskiego, uniesionego przez Boga, Jezusa.
-Obrazowe przedstawienie Baranka (Apokalipsa):
Baranek pomiędzy 4 istotami (symbole ewangelistów).
Adorowany przez 24 Starców Apokaliptycznych.
Baranek z księgą z 7 pieczęciami.
Stojący na górze rajskiej, gdzie znajduje się woda życia.
Pośrodku niebiańskiej Jerozolimy.
-Baranek z kielichem eucharystycznym do którego spływa krew (Ołtarz Gandawski braci van Eyck).
-Baranek Zwycięski z krzyżem lub chorągwią triumfalna.
-Od czasów starożytnych wieniec zwycięstwa otaczający Baranka, czasem podzielony na 4 części (kwiaty, kłosy, winogrona oliwki) – symbolika 4 pór roku.
-Owce mogą symbolizować apostołów (łuk tęczowy kościoła San Apollinare In Classe w Rawennie 550, 12 owiec symb apostołów).
-Zmartwychwstały Chrystus przekazuje władzę pasterską Piotrowi: „Paś baranki moje”.
Biblia ubogich – łac. Biblia pauperum. Średniowieczne dzieło teologiczne składające się głównie z obrazków. 30 grup obrazów.
-Liczne rękopisy z XIV wieku.
-Książki blokowe XV wiek.
-Określenie łacińskie od XVIII wieku, uważano wtedy że jej przeznaczenie było dla laików.
-Jest to przemyślana pomoc teologiczna dla średniowiecznych kaznodziejów przy wykładaniu Pisma Świętego.
-Odpowiedź kościoła na rozpowszechnianą opinię heretyków, że ST zawiera bezwartościowe historie o mordercach.
Bóg, Bóg Ojciec – W Dekalogu (Dziesięć Przykazań) zakazał tworzenia przedstawiających Go rzeźb. Jezus mówił: „Kto mnie widzi, widzi także i Ojca”. Jezus utożsamiany z Ojcem.
-Ukazywany symbolicznie ‘ręka Boska’.
-Scena z krzewem gorejącym.
-Chrystus Pantokrator, scena Stworzenia.
-Od XIV wieku Bóg Ojciec jako starzec z rozwichrzoną brodą, z kulą ziemską. Bóg Ojciec Michała Anioła na sklepieniu Kaplicy Sykstyńskiej . Wraz z tym w renesansie włoskim nowy typ potężnie unoszącego się Boga.
-Od czasu dojrzałego renesansu Pater aeternus (wieczny Ojciec) występuje często na sklepieniach, rozprzestrzenił się po krajach katolickich. W baroku również.
-W sztuce nowoczesnej nie występuje przedstawienie Boga o cechach ludzkich.
Caritas – z łac. miłośćdo ludzi i Boga, najważniejsze przykazanie Nowego Testamentu. Inaczej nazywana Misericordia (Miłosierdzie, Litość)
-Od XII wieku przedstawiana jako żeńska postać podczas walki cnót i wad, obok cnót teologicznych. Trzyma w ręku kielich, misę z owocami, chleb. Obok żebrak, któremu podaje płaszcz (św.Marcin), baranek w jej herbie.
-Od XIII wieku występuje obok niej ogień (płonące serce, misa z płomieniami) jako symbol miłości do Boga. Obok małe dzieci sym. Bliźnich potrzebujących pomocy orz matczyną opiekę Caritas.
-W scenie ukrzyżowania Caritas wbija włócznię w bok Jezusa – symbol miłości Boga do ludzi.
Cherubin i serafin – anioł z 4 lub 6 skrzydłami. Cherubiny ze ST odpowiadają babilońskiemu karibu (przypominającemu asyryjsko-babilońskiego lamassu), istota z ludzką głową, tułów lwa, kopyta byka, skrzydłą orłą. Figury ustawiane na świątyniach – strażnicy.
-Cherubiny strzegą wejścia do raju.
-Złote cherubiny czuwają nad Arką Przymierza i stoją na świątynie Salomona.
-Każdy Cherubin ma 4 twarze, człowieka, lwa, cielca i orła, 4 skrzydła. Pomiędzy nimi kręcą się koła pokryte tak jak oni oczyma. 4 istoty z Apokalipsy (symbole ewangelistów) wywodzą się od cherubinów.
-Strażnicy tronu to serafiny, 6 skrzydeł, dwoma zakrywał twarz, 2 zakrywał nogi, dwoma latał.
-Cherubiny i serafiny towarzyszą w sztuce Chrystusowi w glorii, skrzydła pokryte oczami.
-Od czasu renesansu ukazywani jako putta lub główki aniołów ze skrzydłami.
chorągiew – sztandar cesarski z monogramem Chrystusa, triumf Konstantyna – główny symbol triumfu chrześcijaństwa.
-Znak triumfu nad śmiercią i diabłem –Chrystus trzyma chorągiew z krzyżem w scenach zmartwychwstania i zstąpienia.
-Atrybut Nadzieji, baranka, Ecclesii.
-Chorągiew triumfalna trzymana na znak zwycięstwa w imię Chrystusa
Chrystus i wizerunek Chrystusa – wygląd Chrystusa nie został przekazany.
- Od V wieku do końca średniowiecza nimb z krzyżem. W ST Jezus z nimbem krzyżowym może zastępować Boga Ojca. Ręka Boska może być otaczana nimbem krzyżowym.
-W sztuce wczesnochrześcijańskiej symbolicznie: krzyż, baranek, wieniec z monogramem Chrystusa.
-Młody mężczyzna, z brodą – oznaką dostojeństwa.
-Dobry Pasterz.
-Uniesiony przez Boga w niebie i gloryfikowany podaje Piotrowi i Pawłowi zwój z nowym prawem chrześcijańskim.
-Zwycięzca stojący nad wrogami (bazyliszek, aspis, lew, smok, wąż)
-Król nieba i ziemi ze zbliżającymi hołdującymi Mu apostołami (później aniołowie i męczennicy).
-Cierpiący i ofiarowany na krzyżu od średniowiecza.
-Pantokrator w kościele wschodnim: popiersie, surowa postać, wąska brodata twarz, charakterystyczne pukle włosów, unosi prawą rękę w antycznym geście przemowy/błogosławieństwa, w lewej księga Ewangelia świętego Jana symbol Boskiego Słowa. Obraz pojawia się w kościołach bizantyjskich w kopule lub absydzie.
-Na zachodzie też został przyjęty obraz brodatego Chrystusa.
-Do XII wieku najważniejsze Maiestas Domini, zastąpione jako Chrystus sędzia i zbawiciel ludzkości.
-Od gotyku Beau Dieu „Piękny Bóg” na portalach francuskich katedr.
-Król nieba zakłada koronę niebiańską Maryi.
-Męka Pańska: ukrzyżowanie, opłakiwanie Chrystusa, Mąż Boleści.
-Chusta świętej Weroniki ukazuje oblicze cierpiącego Zbawiciela z koroną cierniową na głowie.
-Salvator Mundi „Zbawiciel Świata”, trzyma globus z krzyżem lub na nim stoi.
-Renesans (Rafael, Michał Anioł):antyczne piękno.
-Barok: świetlista postać w niebiańskiej glorii. Jednocześni realizm (Caravaggio, Rembrandt).
-XIX wiek poza sentymentalna, wizerunki serca Jezusowego.
Chrystus frasobliwy – postać siedząca cierpiąca, przepaska na biodrach, bez stygmatów. Chwila odpoczynku po niesieniu krzyża, bezpośrednio przed ukrzyżowaniem.
Odpoczywający Chrystus lub Chrystus oczekujący na mękę.
-Pojawił się w XV wieku.
-Jest to przedstawieni dewocyjne, obserwator zagłębia się w mękę Zbawiciela.
-Cierpiący Hiob – typ starotestamentowy Chrystusa.
-Przedstawienie Chrystusa z narzuconym płaszczem, siedzący prosto, podczas „odpoczynku” po koronowaniu cierniem.
Cnoty i wady – żeńskie postaci z atrybutami.
Cztery kardynalne cnoty:
~Sprawiedliwość ‘Justitia’ –waga, miecz, korona, opaska na oczach, salamandra.
~Siła/Odwaga ‘Fortitudo’ – zbroja, miecz, lew, kolumna.
~Mądrość ‘Prudentia’ – księga, wąż, lustro, dwie twarze.
~Umiarkowanie ‘Temperantia’ – dwa naczynia (z wodą i winem), których zawartość jest mieszana przez cnotę, płonąca pochodnia i dzban wody (do gaszenia), wodze, miecz w pochwie, słoń, żółw, zegar.
Cnoty teologiczne:
~Wiara ‘Fides’ – krzyż, kielich.
~Nadzieja ‘Spes’ – kotwica, korona, chorągiew, wzrok skierowany ku górze.
~Miłość ‘Caritas’ – baranek, pochodnia, płonące serce, dzieci, żebrak.
~Pokora ‘Humilitas’ – gołąb.
-Spes, Fides i Caritas wraz z matką Sophia – Mądrość, uważano za wczesnochrześcijańskie męczenniczki.
-W średniowieczu dołączyły:
Cierpliwość – wół, byk.
Łagodność – owca, baranek.
Zgoda – gałązka oliwna.
Posłuszeństwo – wielbłąd.
Szczodrość – rozdawanie pieniędzy.
Czystość – salamandra.
-W średniowieczu popularne były przedstawieni walk uzbojonych cnót z wadami. Motyw wywodzi się z Psychomachii (Walki o duszę) chrześcijańskiego poety Prudencjusza V w.
Wiara zwycięża Bałwochwalstwo.
Nadzieja – Rozpacz.
Odwaga – Tchórzostwo.
Czystość – Rozkosz.
Pokora – Pychę.
Szczodrość – Skąpstwo.
-Na portalach średniowiecznych kościołów cnoty stoją na zwyciężonych wadach, często w kontekście Sądu Ostatecznego.
-Niekiedy cnoty dosiadają symbolicznych wierzchowców (słoń, wielbłąd, borsuk, osioł, świnia, małpa).
-W ich zastępstwie mogą występować ludzcy przedstawiciele...
historyofart11