G. BERKELEY TRAKTAT O ZASADACH POZNANIA LUDZKIEGO.pdf

Bez tytułu 1

Strona 1 z 9

DZIEJE RELIGII, FILOZOFII I NAUKI

do końca staroŜytności │ średniowiecze i odrodzenie │ barok i oświecenie │ 1815-1914 │ 1914-1989

jak i z czego studiować filozofię │ moje wykłady │ Wittgenstein │ filozofowie i socjologowie nauki

George BERKELEY

TRAKTAT O ZASADACH POZNANIA LUDZKIEGO

przełoŜył Jan Leszczyński

Część I, §§ 1-36

1. Dla kaŜdego, kto dokonuje przeglądu przedmiotów poznania ludzkiego, jest oczywiste,

Ŝe są to idee albo aktualnie wyryte w zmysłach, albo takie, jakie postrzegamy, gdy

zatrzymujemy uwagę na uczuciach i czynnościach umysłu, albo wreszcie idee

ukształtowane z pomocą pamięci i wyobraźni, gdy ona łączy, rozdziela, albo teŜ

przedstawia obrazowo te idee, jakie zostały postrzeŜone pierwotnie na drogach, o

których była mowa powyŜej. Wzrokowi zawdzięczam idee światła i barw w ich licznych

stopniach i odmianach. Dotykiem postrzegam na przykład twardość i miękkość, gorąco i

zimno, ruch i opór oraz wszystko, czego pod względem ilości lub stopnia jest mniej lub

więcej. Powonienie dostarcza mi zapachów, podniebienie smaków, a słuch doprowadza

do umysłu dźwięki w całej róŜnorodności ich tonów i zestawień. PoniewaŜ zaś

zauwaŜono, iŜ niektóre idee towarzyszą sobie wzajemnie, doszło do tego, iŜ oznaczono

je jedną nazwą, a tym samym uznano je za jedną rzecz. Tak na przykład

zaobserwowawszy, Ŝe pewna barwa, smak, zapach, kształt i spoistość występują razem,

uznano je za jedną oddzielną rzecz i oznaczono nazwą jabłko. Inne zespoły idei tworzą

kamień, drzewo, ksiąŜkę i im podobne rzeczy zmysłowe; rzeczy te, w zaleŜności od tego

czy się podobają, czy są nieprzyjemne, wzbudzają uczucia miłości, nienawiści, radości,

smutku i tak dalej.

2. Lecz obok całej tej nieskończonej rozmaitości idei, czyli przedmiotów poznania,

istnieje równieŜ coś, co je poznaje lub postrzega i w związku z nimi dokonuje róŜnych

czynności, takich jak chcenia, wyobraŜania sobie, przypominania. Ten oto postrzegający,

czynny byt nazywam umysłem, duchem, duszą lub mną samym. Słowami tymi nie

oznaczam Ŝadnej z moich idei, lecz rzecz całkowicie od nich róŜną, w której one istnieją

lub, co na jedno wychodzi, która je postrzega: bo istnienie idei polega na tym, Ŝe jest ona

postrzegana.

3. KaŜdy przyzna, Ŝe ani nasze myśli, ani uczucia, ani idee ukształtowane przez

wyobraźnię nie istnieją poza umysłem. OtóŜ wydaje się nie mniej oczywiste, Ŝe róŜne

wraŜenia zmysłowe, to znaczy idee wyryte na zmysłach, jakkolwiek byłyby zmieszane i

połączone ze sobą (to znaczy bez względu na to, na jakie składałyby się przedmioty) nie

mogą istnieć inaczej, jak tylko w umyśle, który je postrzega. Myślę, Ŝe kaŜdy moŜe się o

tym przekonać naocznie, kto tylko zwaŜy, co się rozumie przez termin istnieć wówczas,

gdy stosuje się on do rzeczy zmysłowych. Mówię, Ŝe stół, na którym piszę, istnieje;

znaczy to, Ŝe go widzę i odczuwam dotykiem; jeślibym zaś był poza swą pracownią,

powiedziałbym, Ŝe istniał - rozumiejąc przez to, Ŝe gdybym się w swej pracowni

znajdował, mógłbym go postrzegać; lub Ŝe jakiś inny duch teraz właśnie go postrzega.

Był tu zapach, to znaczy, Ŝe go odczuto węchem; był dźwięk, to znaczy, Ŝe go słyszano;

była barwa czy kształt, a więc postrzeŜono je wzrokiem albo dotykiem. To jest wszystko,

co mogę rozumieć przez te i tym podobne wyraŜenia. Bo to, co się mówi o absolutnym

istnieniu rzeczy niemyślących, bez Ŝadnego związku z tym, Ŝe są postrzegane, wydaje

mi się całkowicie niezrozumiałe. Ich esse to percipi - i nie jest moŜliwe, aby miały

jakiekolwiek istnienie poza umysłami, czyli rzeczami myślącymi, które je postrzegają.

4. Doprawdy dziwnie jest rozpowszechnione wśród ludzi mniemanie, jakoby domy, góry,

rzeki, słowem wszelkie przedmioty zmysłowe, miały przyrodzone, czyli realne istnienie,

2009-10-20

Bez tytułu 1

Strona 2 z 9

odmienne od tego, Ŝe umysł je postrzega. Ale bez względu na to, z jakim zaufaniem

świat tę zasadę przyjmuje i udziela na nią zgody, to przecieŜ kaŜdy, kto się zdobędzie na

podanie jej w wątpliwość, moŜe, jeśli się nie mylę, dostrzec, iŜ zawiera w sobie jawną

sprzeczność. CzymŜe bowiem są wyŜej wymienione przedmioty, jeśli nie rzeczami, które

postrzegamy przez zmysły? A czyŜ postrzegamy coś innego oprócz własnych swych idei,

czy wraŜeń zmysłowych? CzyŜ nie jest więc jawną sprzecznością, Ŝeby którekolwiek z

nich lub dowolne ich połączenie miało istnieć niepostrzeŜone?

5. Jeśli poddamy to przeświadczenie gruntownemu badaniu, wykryjemy moŜe u jego

podstaw zaleŜność od doktryny dotyczącej idei abstrakcyjnych. Bo czyŜ moŜna dalej

posunąć się w abstrakcji niŜ wówczas, gdy się rozróŜnia istnienie rzeczy zmysłowych od

tego, Ŝe są postrzegane, tak iŜ pojmuje się je jako istniejące, chociaŜ nie są

postrzeŜone? CzymŜe jest światło i barwy, ciepło i zimno, rozciągłość i kształty, słowem

wszystko, co widzimy i czujemy, jeśli nie róŜnorodnymi wraŜeniami zmysłowymi,

pojęciami, ideami czy impresjami wywartymi na zmysły? I czy moŜna, choćby w myśli,

oddzielić którekolwiek z nich od postrzeŜenia? Ze swojej strony mógłbym łatwo oddzielić

jakąś rzecz od niej samej. Mogę bowiem istotnie oddzielić w myśli, to znaczy pojąć z

osobna kaŜdą z tych rzeczy, których moŜe nigdy zmysłami nie postrzegałem tak

rozdzielonych. Tak wyobraŜam sobie kadłub ludzki pozbawiony kończyn lub pojmuję

zapach róŜy nie myśląc o samej róŜy. Nie będę przeczył, Ŝe w tych granicach mogę

abstrahować, jeśli moŜna w sposób właściwy nazwać abstrakcją samo oddzielne

pojmowanie takich przedmiotów, które mogą istnieć w rzeczywistości oddzielnie lub być

aktualnie z osobna postrzegane. Lecz moja zdolność pojmowania lub wyobraŜania nie

sięga dalej niŜ moŜliwość realnego istnienia lub postrzegania. Podobnie więc, jak nie

jestem w stanie widzieć ani czuć niczego, czego bym aktualnie zmysłowo nie doznawał,

tak teŜ nie mogę przedstawić sobie w myśli Ŝadnej zmysłowej rzeczy lub przedmiotu,

róŜnego od jego wraŜenia zmysłowego lub postrzeŜenia.

6. Niektóre prawdy są dla naszego umysłu tak bliskie i tak oczywiste, Ŝe wystarczy nam

oczy otworzyć, aby je dojrzeć. Za taką uwaŜam tę waŜną prawdę, Ŝe cały chór niebieski i

wszystko, co się znajduje na Ziemi, słowem wszelkie ciała, które składają się na potęŜną

budowę świata, nie mają Ŝadnego samodzielnego istnienia poza umysłem, a ich byt

polega na tym, Ŝe są postrzegane lub poznawane; a zatem dopóki te rzeczy nie są

aktualnie przeze mnie postrzeŜone, czyli nie istnieją w moim umyśle lub w umyśle

jakiegoś innego ducha stworzonego, to albo muszą być pozbawione wszelkiego istnienia,

albo teŜ muszą istnieć w umyśle jakiegoś Ducha wiecznego; przypisywać bowiem

jakiejkolwiek poszczególnej ich części istnienie od ducha niezaleŜne, byłoby czymś

zupełnie niezrozumiałym i zawierającym całą niedorzeczność abstrakcji. W celu

przekonania się o tym potrzeba, aby czytelnik zastanowił się tylko i spróbował oddzielić w

swych myślach byt rzeczy zmysłowej od tego, Ŝe jest ona postrzegana.

7. Z tego, co powiedziałem, wynika, Ŝe nie ma Ŝadnej innej substancji oprócz ducha, czyli

tego, co postrzega. Lecz aby to w pełni udowodnić zwaŜmy, Ŝe jakościami zmysłowymi

są: barwa, kształt, ruch, zapach, smak i tym podobne, to znaczy idee postrzegane przez

zmysły. OtóŜ jawną jest sprzecznością, aby idea istniała w rzeczy niepostrzegającej;

mieć bowiem ideę to tyle, co postrzegać: zatem to, w czym istnieje barwa, kształt i tym

podobne jakości, musi je postrzegać. Stąd jest jasne, Ŝe nie moŜe być niemyślącej

substancji, czyli substratum tych idei.

8. Mówicie jednak, Ŝe chociaŜ same idee nie istnieją poza umysłem, to przecieŜ mogą

być rzeczy do nich podobne, będące ich kopiami lub podobiznami, i Ŝe rzeczy te istnieją

poza umysłem w niemyślącej substancji. Odpowiadam na to: idea moŜe być podobna

tylko do idei i do niczego więcej; barwa lub kształt moŜe być podobna wyłącznie do innej

barwy i kształtu. Jeśli bodaj trochę wejrzymy w swe myśli, to stwierdzimy, iŜ jest

niemoŜliwe, abyśmy podobieństwo pojmowali inaczej niŜ jako podobieństwo pomiędzy

2009-10-20

Bez tytułu 1

Strona 3 z 9

naszymi ideami. I pytam znowu, czy te domniemane oryginały, czyli rzeczy zewnętrzne,

których obrazami lub przedstawieniami mają być nasze idee, same są dostępne

postrzeŜeniu, czy nie? Jeśli tak, to są one ideami i jesteśmy u celu, lecz jeśli powiecie, Ŝe

nie są, odwołuję się do kogokolwiek, by rozstrzygnął, czy moŜna twierdzić z sensem, iŜ

barwa jest podobna do czegoś, co jest niewidzialne, Ŝe to, co twarde lub miękkie, jest

podobne do czegoś, czego nie moŜna dotknąć itd.

9. Są ludzie, którzy rozróŜniają jakości pierwotne i wtórne: przez pierwsze rozumieją

rozciągłość, kształt, ruch, spoczynek, masywność, czyli nieprzenikliwość i liczbę, drugą

nazwą oznaczają wszelkie pozostałe jakości zmysłowe, jak barwy, dźwięki, smaki i tak

dalej. Przyznają oni, Ŝe idee jakości wtórnych nie są podobiznami czegokolwiek, co

istnieje poza umysłem, czyli istnieje niepostrzegane; natomiast nasze idee jakości

pierwotnych chcą uwaŜać za wzory czy obrazy rzeczy istniejących poza umysłem w

substancji niemyślącej, którą nazywają materią. Przez materię mamy tedy rozumieć

bezwładną substancję, która nie ma czucia i w której aktualnie jest rozciągłość, kształt i

ruch. Lecz na podstawie tego, co juŜ okazaliśmy, jest widoczne, Ŝe rozciągłość, kształt i

ruch są tylko ideami istniejącymi w umyśle i Ŝe idea moŜe być podobna tylko do innej

idei, Ŝe zatem ani one same, ani ich pierwowzory nie mogą istnieć w substancji

niepostrzegającej. Stąd jest jasne, Ŝe juŜ pojęcie tego, co ludzie nazywają materią, czyli

substancją cielesną, zawiera w sobie sprzeczność

10. Ci, którzy twierdzą, Ŝe kształt, ruch i pozostałe jakości pierwotne, czyli początkowe,

istnieją poza umysłem w niemyślących substancjach, jednocześnie przyznają, Ŝe nie

dotyczy to barwy, dźwięków, ciepła, zimna i tym podobnych jakości wtórnych. Mówią nam

o nich, Ŝe są wraŜeniami zmysłowymi istniejącymi tylko w umyśle, Ŝe są uzaleŜnione i

wywołane przez róŜną wielkość, powiązania i ruch drobnych cząstek materii. UwaŜają to

za prawdę niewątpliwą, która daje się udowodnić niezbicie i opiera się wszelkim

zarzutom. OtóŜ, jeśli to pewne, Ŝe te jakości pierwotne są nierozerwalnie złączone z

innymi jakościami zmysłowymi i nawet w myśli nie podobna ich od nich oderwać, to

wynika stąd z całą jasnością, Ŝe istnieją one tylko w umyśle. Chciałbym jednak, by kaŜdy

zastanowił się i spróbował, czy dzięki jakiejkolwiek abstrakcji myślowej zdoła przedstawić

sobie rozciągłość i ruch ciała bez wszelkich innych jakości zmysłowych. Go do mnie,

widzę wyraźnie, Ŝe nie potrafiłbym utworzyć idei ciała rozciągłego i poruszającego się,

któremu bym nie musiał zarazem przypisać jakiejś barwy lub innej jakości zmysłowej,

która, jak się przyznaje, istnieje tylko w umyśle. Krótko mówiąc, rozciągłość, kształt i ruch

są nie do pojęcia w oderwaniu od wszystkich pozostałych jakości. A więc tam, gdzie

znajdują się inne jakości zmysłowe, tam równieŜ i te muszą się znajdować, to znaczy w

umyśle i nigdzie indziej.

11. Uznaje się dalej, Ŝe wielki , mały , szybki i powolny , jako cechy całkowicie względne i

zmieniające się wraz ze zmianami budowy lub połoŜenia organów zmysłowych, nigdzie

poza umysłem nie istnieją. Rozciągłość więc, która istnieje poza umysłem, nie jest ani

wielka, ani mała, ruch ani szybki, ani powolny; co znaczy, Ŝe rozciągłość i ruch nie są

zgoła niczym. Ale powiadacie, Ŝe jest to rozciągłość w ogóle i ruch w ogóle: widzimy

stąd, jak bardzo przekonanie o istnieniu rozciągłych i ruchomych substancji poza

umysłem jest uzaleŜnione od owej dziwacznej doktryny o ideach abstrakcyjnych. Nie

mogę tu pominąć uwagi, jak dalece ten mętny i nieokreślony opis materii, czyli substancji

cielesnej, do jakiego nowszych filozofów doprowadziły własne ich zasady, przypomina

przestarzałe i tak bardzo wyśmiane pojęcia materia prima , które moŜna spotkać u

Arystotelesa i jego zwolenników. Nie sposób pojąć masywności bez rozciągłości; skoro

więc okazaliśmy, Ŝe rozciągłość nie istnieje w substancji niemyślącej, to to samo musi

być prawdziwe w odniesieniu do masywności.

12. Gdybyśmy nawet przyznali istnienie poza umysłem innym jakościom, to dla kaŜdego,

kto zwaŜy, Ŝe ta sama rzecz, gdy ją umysł pod róŜnymi względami rozpatruje, nosi róŜne

2009-10-20

Bez tytułu 1

Strona 4 z 9

liczbowe określenia, stanie się oczywiste, Ŝe liczba jest całkowicie tworem umysłu. Tak

więc jedną i tę samą rozciągłość oznacza słowo jeden , trzy , albo trzydzieści sześć ,

zaleŜnie do tego, czy umysł rozwaŜa ją w stosunku do jarda, stopy, czy cala. Liczba jest

tak jawnie względna i zaleŜna od umysłu ludzkiego, Ŝe dziwne byłoby przypuszczenie,

aby ktokolwiek miał jej przyznawać istnienie absolutne poza umysłem. Mówimy: jedna

ksiąŜka , jedna stronica , jeden wiersz ; wszystko to w równej mierze są jedności, chociaŜ

jedne z nich zawierają wiele innych. I w kaŜdym przypadku jest jasne, Ŝe jedność

odpowiada pewnej szczególnej kombinacji idei dowolnie zestawionych przez umysł.

13. Wiem, Ŝe niektórzy chcieliby widzieć w jedności ideę prostą lub niezłoŜoną,

towarzyszącą w umyśle wszystkim innym ideom. Nie dostrzegam, Ŝebym miał jakąś ideę

odpowiadającą słowu jedność ; myślę zaś, Ŝe gdybym ją miał i chciał ją znaleźć, to nie

mógłbym jej nie znaleźć; przeciwnie, mój umysł powinien znać ją najlepiej, skoro się

twierdzi, Ŝe idea ta towarzyszy wszystkim innym ideom i moŜe być postrzegana

wszelkimi sposobami doznania zmysłowego i refleksji. Mówiąc zwięźle, jest to idea

abstrakcyjna.

14. Dodam jeszcze, Ŝe podobnie jak nowocześni filozofowie dowodzą, iŜ pewne jakości

zmysłowe nie istnieją w materii, czyli poza umysłem, tak teŜ moŜna dowieść tego

samego dla wszystkich innych jakości zmysłowych. Tak na przykład mówi się, Ŝe gorąco

i zimno to tylko doznania naszego umysłu, a wcale nie wzorce cech bytów rzeczywistych,

które by istniały w substancjach cielesnych i doznania te wywoływały: to samo ciało

bowiem, które jest zimne dla jednej ręki, drugiej wydaje się ciepłe. DlaczegóŜ tedy nie

moglibyśmy równie dobrze argumentować, Ŝe kształt i rozciągłość takŜe nie są wzorcami

lub podobiznami cech, jakie istnieją w materii, na tej podstawie, Ŝe temu samemu oku z

róŜnych stanowisk lub oczom odmiennej budowy z tego samego stanowiska ukazują się

róŜne i wobec tego nie mogą być obrazami czegoś ustalonego i określonego poza

umysłem? Dowodzi się dalej, Ŝe słodycz nie znajduje się naprawdę w smacznej rzeczy,

poniewaŜ bez zmiany tej rzeczy moŜe przejść w gorycz, jak to bywa w przypadku

gorączki lub inaczej jakoś schorzałego podniebienia. CzyŜ nie naleŜy zatem powiedzieć z

równą słusznością, Ŝe nie ma ruchu poza umysłem, skoro, jak wiadomo w przypadku

szybkiego następstwa idei w umyśle, ruch bez jakiejkolwiek zmiany w przedmiotach

zewnętrznych wydaje się powolniejszy?

15. Krótko mówiąc, pozwólcie komukolwiek rozwaŜyć te argumenty, o których się sądzi,

Ŝe jawnie dowodzą, iŜ barwy i smaki istnieją tylko w umyśle, a stwierdzi on, Ŝe argumenty

te mogą równie dobrze słuŜyć jako dowód tego samego dla rozciągłości, kształtu i ruchu.

Aczkolwiek trzeba przyznać, Ŝe ten sposób rozumowania dowodzi nie tyle tego, iŜ w

przedmiocie zewnętrznym nie ma wcale rozciągłości czy barwy, ile tego, Ŝe posługując

się zmysłami nie wiemy, jaka jest prawdziwa rozciągłość czy barwa przedmiotu. Lecz

poprzednie argumenty pokazują wyraźnie, iŜ Ŝadna barwa czy rozciągłość ani

jakakolwiek inna jakość zmysłowa w niemyślącym substracie poza umysłem istnieć nie

moŜe, albo raczej, Ŝe nie moŜe istnieć coś takiego jak przedmiot zewnętrzny.

16. Ale przyjrzymy się jeszcze nieco bliŜej poglądowi tradycyjnemu. Mówi się, Ŝe

rozciągłość to modus lub akcydens materii, a materia to podłoŜe, czyli substratum , które

ją podtrzymuje. OtóŜ pragnąłbym, aby mi ktoś zechciał wyjaśnić, co naleŜy rozumieć

przez podtrzymywanie rozciągłości przez materię. Powiecie, Ŝe nie mogę tego wyjaśnić,

bo brak mi jakiejkolwiek idei materii. Odpowiem na to, Ŝe choćbyście równieŜ pozytywnej

idei materii nie mieli, to przecieŜ jeśli w ogóle wiąŜecie z tym słowem jakiś sens, musicie

przynajmniej mieć względną ideę materii; chociaŜ nie wiecie, czym ona jest, to naleŜy

chyba przypuścić, Ŝe wiecie, w jakim stosunku pozostaje do akcydensów i co się rozumie

przez podtrzymywanie ich przez nią. Podtrzymywanie nie moŜe tu oczywiście być brane

w zwykłym lub dosłownym znaczeniu, jak wtedy gdy mówimy, Ŝe filary podtrzymują

budynek; w jakim więc mamy je wziąć znaczeniu.

2009-10-20

Bez tytułu 1

Strona 5 z 9

17. Jeśli zbadamy, co filozofowie, przestrzegający największej ścisłości, sami

oświadczają, Ŝe rozumieją przez substancję materialną, to napotkamy na ich twierdzenie,

Ŝe nie przywiązują do tych dźwięków Ŝadnego innego znaczenia poza ideą bytu w ogóle,

w połączeniu ze względnym pojęciem podtrzymywania przezeń akcydensów. Ogólna

idea bytu wydaje mi się najbardziej abstrakcyjna i niezrozumiała ze wszystkich; co się

zaś tyczy podtrzymywania akcydensów, to, jakeśmy właśnie zauwaŜyli, nie moŜna tego

rozumieć w pospolitym znaczeniu owych słów; musimy je więc brać w jakimś innym

znaczeniu, ale w jakim, tego się nie wyjaśnia. Gdy przeto rozwaŜam obie części czy

strony, które się składają na znaczenie zwrotu substancja materialna , dochodzę do

przekonania, iŜ Ŝadne wyraźne znaczenie z nimi się nie wiąŜe. Lecz po cóŜ mielibyśmy

się jeszcze dalej kłopotać rozwaŜaniem tego materialnego substratum , czyli podłoŜa dla

kształtu i ruchu oraz innych jakości zmysłowych? CzyŜ nie tkwi w tym przypuszczenie, Ŝe

istnieją one poza umysłem? A czyŜ twierdzenie takie nie jest czymś po prostu

sprzecznym i całkowicie niepojętym?

18. Lecz gdyby to nawet było moŜliwe, Ŝeby istniały poza umysłem masywne, w pewien

sposób ukształtowane, ruchome substancje, które odpowiadałyby ideom, jakie mamy o

ciałach, to jak moglibyśmy o tym wiedzieć? Musielibyśmy to poznać albo przez zmysły,

albo za pomocą rozumu. Jeśli chodzi o nasze zmysły, to dostarczają nam one wiedzy

jedynie o naszych wraŜeniach zmysłowych, ideach lub tych rzeczach, nazwijcie je, jak

chcecie, które przez zmysły bywają postrzegane bezpośrednio; zmysły wszakŜe nie

informują nas, Ŝe rzeczy istnieją poza umysłem, czyli niepostrzeŜone, podobne do tych,

które się postrzega. Sami materialiści to przyznają. Pozostaje więc przyjąć, Ŝe jeŜeli w

ogóle jakoś poznajemy rzeczy zewnętrzne, to tylko dzięki rozumowi, który wnioskuje o

ich istnieniu z tego, co bezpośrednio postrzeŜone przez zmysły. Lecz jakaŜ racja moŜe

nas skłonić do wiary w istnienie ciał poza umysłem na podstawie tego, co postrzegamy,

kiedy nawet sami obrońcy materii nie twierdzą, Ŝeby istniał jakiś konieczny związek

między ciałami a naszymi ideami? Sądzę, Ŝe panuje powszechne mniemanie (a czyni je

bezspornym to, co zdarza się w snach, w obłędzie i tym podobnych stanach), iŜ jest

moŜliwe, byśmy wszystkich tych idei, które mamy teraz, doznawali takŜe wówczas, gdyby

nie istniały na zewnątrz Ŝadne ciała do nich podobne. Stąd jest rzeczą oczywistą, Ŝe aby

idee nasze mogły się wytworzyć, nie trzeba zakładać, jakoby ciała zewnętrzne istniały,

skoro się przyznaje, Ŝe bez ich współdziałania idee są czasami wytwarzane i

prawdopodobnie mogą być zawsze wytworzone w tym samym porządku, w jakim je

widzimy obecnie.

19. Ale choćbyśmy nawet mogli posiadać wszystkie nasze wraŜenia zmysłowe bez

zewnętrznych ciał do nich podobnych, to przecieŜ moŜna by sądzić, Ŝe raczej przez ich

przyjęcie, niŜ w inny sposób, łatwiej pojąć i wyjaśnić tworzenie się wraŜeń; mogłoby

zatem przynajmniej uchodzić za prawdopodobne, Ŝe są takie rzeczy jak ciała, które

wzbudzają w naszych umysłach swe idee. Ale i tego nie moŜna powiedzieć. Bo jeśli

nawet zgodzimy się z materialistami na ich ciała zewnętrzne, to podług własnego ich

wyznania nie mają oni wcale dokładniejszej wiedzy o tym, jak idee nasze zostają

wytworzone, skoro przyznają, iŜ nie są zdolni zrozumieć, jak ciało moŜe działać na

ducha, lub jak to jest moŜliwe, by miało jakąś ideę wraŜać w umysł. Stąd widać jasno, Ŝe

tworzenie się w naszych umysłach idei lub wraŜeń zmysłowych nie moŜe być racją, by

przypuszczać, Ŝe istnieje materia lub substancje cielesne, skoro się uznało, Ŝe ich

tworzenie się pozostaje równie niewytłumaczone po wprowadzeniu tego załoŜenia, jak i

bez niego. Gdyby zatem było nawet moŜliwe, by ciała istniały poza umysłem, to pogląd,

Ŝe one tak właśnie istnieją, musiałby być bardzo niepewny, poniewaŜ twierdzić tak,

znaczyłoby przyjąć bez Ŝadnej zgoła racji, Ŝe Bóg stworzył niezliczone byty całkowicie

bezuŜyteczne i Ŝadnemu celowi nie słuŜące.

20. Krótko mówiąc, gdyby ciała zewnętrzne istniały, to nie moglibyśmy nigdy się o tym

przekonać; gdyby zaś ich nie było, moglibyśmy mieć zupełnie te same racje, jakie mamy

2009-10-20

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: