Jurgen Habermas: „Strukturalne przeobrażenia sfery publicznej”
Rozdział: Tendencje do krzyżowania się sfery publicznej i obszaru prywatności
· Obywatelska sfera publiczna- rozpościera się w polu napięcia między państwem a społeczeństwem, ale w taki sposób, że sama pozostaje częścią prywatności.
· Sfera publiczna- powstanie sfery publicznej było możliwe dzięki podziałowi dziedzin państwa i społeczeństwa (rozłączenie czynników reprodukcji społecznej i władzy politycznej, które do czasów późnego średniowiecza były ze sobą splecione).
→ Rozprzestrzenianie gospodarki rynkowej spowodowało powstanie sfery społecznej, przełamującej panowanie stanowe i wymuszającej sprawowanie władzy zwierzchniej[Formen obrigkeitlicher Verwaltung]. Produkcja uwalnia się od kompetencji publicznego autorytetu, administracja uwalnia się od pracy produkcyjnej( w takiej mierze jak silnie jest zapośredniczona przez handel wymienny).
· Władza publiczna skupiona jest w jednym ośrodku i wyrasta ponad społeczeństwo- sprywatyzowane, choć zrazu sterowane przez ingerencje zwierzchności[Obrigkeit].
· Polityka interwencjonistyczna- inaczej nazywana neomerkantylizmem przy rozdziale państwa i społeczeństwa- mogłaby ograniczać autonomie ludzi prywatnych, nie naruszając mimo to prywatnego charakteru ich wzajemnych stosunków.
· Nowy interwencjonizm- opiera się na państwie które wskutek konstytucjonalizacji politycznie funkcjonującej sfery publicznej sprzęga się coraz bardziej z interesami społeczeństwa obywatelskiego
Interwencjonizm wynika z przekształcenia w kwestie polityczne tych konfliktów interesów, które nie mogą być do końca rozstrzygnięte w sferze prywatności. Dlatego w dłuższej perspektywie interwencjom państwa w sferę społeczną odpowiada też przenoszenie kompetencji politycznych na prywatne korporacje.
· Proces zastępowania władzy państwowej przez władze społeczną- związane z rozciągnięciem publicznego autorytetu na obszary prywatności.
→ Dopiero ta dialektyka postępującego upaństwowienia społeczeństwa i jednocześnie narastającego uspołecznienia państwa niszczy stopniowo to co jest podłożem obywatelskiej sfery publicznej- rozdział państwa i społeczeństwa.
· Rozkład sfery publicznej jest w zasadniczy sposób ugruntowany w strukturalnych przemianach stosunku sfery publicznej i obszaru prywatności.
W ostatniej ćwierci XIX stulecia na całym świecie dochodzi do ograniczenia konkurencji na rynku towarowym, czy to wskutek koncentracji kapitału i powstania koncernów zyskujących pozycję oligopoli, czy to przez podział rynku w drodze uzgodnień cen i produkcji.
Wbrew optycznemu złudzeniu klasycznej ekonomii- era liberalna stanowi jedynie epizod. W toku tej ewolucji społeczeństwo obywatelskie musi odrzucić wszelkie pozory dziedziny uniezależnionej od stosunków władzy.
Przy konkurencji niepełnej i cenach zależnych władza społeczna koncentruje się w rękach prywatnych. Im bardziej widoczne staje się, że społeczeństwo jest po prostu układem relacji opartych na przymusie, tym pilniejsza staje się potrzeba silnego państwa. Podważenie liberalnej wizji państwa jako „nocnego stróża”: państwo mianowicie było zawsze tak silne, jak tego w interesie podmiotów prawa prywatnego[im brurgerlichen Interesse] wymagała sytuacja polityczna i społeczna.
Gdy państwu przybywają nowe funkcje „bariera” między nim a społeczeństwem zaczyna się chwiać.
· Związki zawodowe- stanowią zorganizowana przeciwwagę nie tylko na rynku pracy, poprzez partię socjalistyczne dążą bowiem do uzyskania wpływu na ustawodawstwo; przedsiębiorcy, i w ogóle „siły podtrzymujące państwo”, jak się je odtąd zowie, odpowiadają na to, obracając swoją prywatną władzę społeczna we władzę polityczną.
Ubezpieczenia społeczne wprowadzone przez Bismarcka- pokazują, w jakiej mierze państwowe ingerencje w sferę prywatną musza ulegać naciskom oddolnym. Ingerencje państwa od końca XIX stulecia dowodzą, że szerokie masy, dopuszczone teraz do współdecydowania, mogą przekładać antagonizmy ekonomiczne na konflikty polityczne: ingerencje te po części wychodzą naprzeciw interesom warstw ekonomicznie słabszych, po części zaś je blokują.
Na ogół jednak państwowe ingerencje, także wówczas, gdy zostały wymuszone wbrew interesom „dominujących”, służą interesowi utrzymania równowagi systemu, której nie gwarantuje już wolny rynek. Stachey wyprowadza stad wniosek- tylko na pierwszy rzut oka paradoksalny- „że dalsze istnienie systemu możliwe było właśnie dzięki walce sił demokratycznych z kapitalizmem.
Wskazywanie na związek miedzy tendencją do koncentracji kapitału a rosnącym interwencjonizmem państwowym- mechanizm coutervailing powers( Galbraith).
· Państwo w szerszym zakresie sprawuje dawne funkcje oraz zyskało szereg nowych funkcji.
- Tradycyjne funkcje- funkcje porządkowe które państwo pełniło już w erze liberalnej(wewnętrzne policja, wymiar sprawiedliwości oraz polityka podatkowa, na zewnątrz-polityka zagraniczna; zewnętrzne- polityka zagraniczna wsparta na siłach zbrojnych)
- Nowe funkcje- aktywny wpływ na kształt społeczeństwa. (np. zadanie zapobiegania długofalowym skutkom zmiany struktury społecznej- czy przynajmniej ich łagodzenia- albo tez planowego wspierania takich zmian, a nawet sterowania nimi).
Procesy koncentracji zmuszają do prowadzenia polityki regulującej cykle koniunktury; zarazem tworząc wielkie jednostki gospodarcze, procesy te stwarzają dopiero przesłanki, umożliwiające uprawianie takiej polityki na wielka skalę- ekonomiczne metody rachunku ekonomicznego(. W Anglii, USA, Kanadzie przed II Wojną Światową polityka regulująca cykle koniunktury i tworzenie wielkich jednostek).
Państwo przejmuje również usługi które przedtem znajdowały się w rękach prywatnych: albo powierza osobom prywatnym zadania publiczne, albo za pomocą ramowego planowania koordynują aktywność prywatnej gospodarki, albo samo aktywizuje się jako wytwórca i dystrybutor.
Sektor usług publicznych siłą rzeczy się rozszerza „ ponieważ wraz ze wzrostem gospodarczym pobudzone zostają czynniki, które przekształcają stosunek kosztów prywatnych do społecznych”.
Obok publicznych kosztów produkcji prywatnej powstają, proporcjonalnie do wzrostu siły nabywczej szerokich mas publiczne koszty prywatnej konsumpcji.
Formuła „zbiorowego zaopatrzenia podstawowego”[„kolektive Daseinsvorsorge”]- zaciemnia obraz rozlicznych nowych funkcji państwa socjalnego, a także wielorako krzyżujących się, zbiorowo zorganizowanych interesów prywatnych, które leża u podłoża rozwoju tych funkcji.
· Z publicznie istotnej sfery prywatnej społeczeństwa obywatelskiego wyłania się ponownie upolityczniona sfera społeczna, w której instytucje państwa i społeczeństwa stapiają się w jedna funkcjonalna całość, nie dająca się już rozróżnić według kryteriów publiczne- prywatne.
· Legislacja socjalna- lekarstwo na mnożące się stosunki i relacje , których nie da się już jednoznacznie uporządkować ani instytucjom prawa prywatnego , ani publicznego) społeczeństwo przemysłowe, ukonstytuowane w państwie socjalnym).
· Krytyka socjalistyczna- wszystkie podmioty prawa mogą korzystać na równi z zagwarantowanej przez prawo prywatne autonomii tylko pod warunkiem, że identyczne szanse sukcesu ekonomicznego pozwalają realizować identyczne prawnie szanse kształtowania własnego życia.
· Prawa własności są ograniczone jedynie przez interwencje polityki gospodarczej, ale równie przez gwarancje prawne, które maja także materialnie zapewniać formalna równość partnerów umowy w typowych sytuacjach społecznych(np. umowy zbiorowe-zabezpieczenie słabszego partnera w umowach indywidualnych)
Klasyczny stosunek umowy zakłada całkowita niezależność określania warunków umowy. Tymczasem niezależność ta ulega daleko idącym ograniczeniom → umowy staja się coraz bardziej schematyczne. Rosnąca standaryzacja zazwyczaj uszczupla wolność partnera ekonomicznie słabszego, podczas gdy umowa zbiorowa ma właśnie tą równość zapewniać.
· System prawa prywatnego- nadwątlony jest przez coraz większą liczbę umów
· miedzy organami władzy publicznej a osobami prywatnymi. Klasyczne kryteria prawa publicznego tracą moc zwłaszcza wtedy, gdy administracja publiczna nawet w swoich funkcjach dystrybucji, zaopatrzenia i pomocy posługuje się środkami prawa prywatnego.
Publicznoprawny charakter[ das publizistische Moment] interesu publicznego łączy się z prywatnoprawnym charakterem formy umowy w tej mierze, w jakiej- wraz z koncentracją kapitału i interwencjonizmem- z połączonego procesu uspołecznienia państwa i upaństwowienia społeczeństwa wyłania się nowa sfera. Nie można jej przypisywać do żadnej sfery ani do żadnej dziedziny prawa.
Rozdział: Polaryzacja sfery społecznej i sfery intymności.
W miarę jak państwo i społeczeństwo przenikają się wzajemnie, instytucja małej rodziny traci związek z procesami społecznej reprodukcji. Sfera intymna przesuwa się na peryferia sfery prywatnej, zatracającej swój prywatny charakter.
W erze liberalnej życie rozgrywało się w pracy i rodzinie. Dziś te sfery rozwijają się w przeciwnym kierunku: rodzina coraz bardziej prywatna, praca i organizacja bardziej publiczna. Wiąże się to ze stosunkami produkcji, wielkie przedsiębiorstwa zamieniają się w zakłady.
→ Diagnozowany jest „zanik prywatności” w sferze społecznej pracy.
Wielkie przedsiębiorstwa przejmują wobec swoich pracowników umysłowych I fizycznych pewne gwarancje statusowe, przez podział kompetencji czy przez zapewnienie socjalnych zabezpieczeń I świadczeń.
Linia podziału jaką kiedyś prywatna własność zakreślała miedzy tymi którzy pracują we własnej, a tymi, którzy pracują w cudzej sferze prywatności, zaciera się, liczy się „stosunek służbowy”, upodabnia się do niej z uwagi na urzeczowienie, które wiąże zatrudnionych raczej z instytucją niż z osobami.
Dominującym typem organizacji pracy społecznej staje się struktura neutralna wobec rozdziału sfery prywatnej i sfery publicznej. Szereg funkcji, pierwotnie pełnionych przez instytucje publiczne przejęte zostają przez organizacje. Życie wielkiego przedsiębiorstwa wplata się w życie miasta i rodzi zjawiska, które słusznie nazywa się przemysłowym feudalizmem.
· Dziś czas wolny od pracy oznacza rezerwat prywatności, podczas gdy wraz z pracą zawodową zaczyna się „służba”.
- w miarę jak sfera zawodowa usamodzielnia się, rodzina wycofuje się do własnego kręgu
- basic needs, które kiedyś obciążały rodzinę mieszczańską jako ryzyko prywatne, dziś każdy członek rodziny z osobna jest zabezpieczony publicznie
- profilaktyczne oddziaływanie polityki socjalnej równoznaczne jest z wtargnięciem w nowe obszary, przedtem zastrzeżone dla prywatności
- rodzina traci zdolność do kształtowania zachowań w obszarach, które w rodzinie mieszczańskiej uchodziły za najbardziej wewnętrzną domenę prywatności- w ten sposób sama rodzin, pozostałość prywatności, zostaje zdeprawowana przez publiczne gwarancje swego statusu
- Schelsky stwierdza tendencję do polaryzacji między wielkimi organizacjami
- zdiagnozowana przez Schelsky`ego tendencja do urzeczowiania stosunków rodzinnych odpowiada temu, że rodzina jest coraz mniej potrzebna w charakterze pierwotnej instancji społeczeństwa; do tego samego zespołu zjawisk należy okrzyczany upadek autorytetu ojca, obserwowany we wszystkich krajach wysoce uprzemysłowionych.
· Ukryte pustoszenie rodzinnej sfery intymnej znajduje wyraz w architekturze domów i miast. Szczelne zamknięcie domu prywatnego- na zewnątrz uwydatnione przez ogródek i parkan od frontu, wewnątrz możliwe dzięki odosobnieniu i różnorodnemu rozczłonkowaniu przestrzeni.
· Utrata prywatności i zapewnionego dostępu do sfery publicznej jest dziś charakterystyczną cechą miejskiego stylu mieszkania i życia.
· Społeczne problemy wielkomiejskiego miasta polegają dziś na tym, że życie utraciło istotne znamiona miejskiego życia. Wzajemny stosunek między sferą publiczną a sferą prywatną uległ zakłóceniu, dlatego, że człowiekowi nie udaje się ogarnąć wzrokiem coraz bardziej skomplikowanego życia miasta w całości, tak by widzieć w nim to co publiczne. Im bardziej miasto staje się nieprzejrzystą dżunglą, tym bardziej człowiek wycofuje sie do coraz bardziej rozbudowanej sfery prywatnej.
Rozdział: Od publiczności rozprawiającej o kulturze do publiczności konsumującej kulturę.
· Radykalnie zmienia się publicznie ukierunkowana prywatność. Psychospołeczne przekształcenie funkcji pierwotnego stosunku między obszarem intymnym a literacką sferą publiczną socjologicznie wiąże się ze strukturalnymi przeobrażeniami samej rodziny.
· Wspólna wyprawa do kina, wspólne słuchanie radia albo oglądanie TV nie wnosi owego momentu charakterystycznego dla prywatności ukierunkowanej publicznie: komunikacja publiczności rozprawiającej o kulturze kiedyś uwarunkowana była lekturami, odbywanymi w klauzurze domowej sfery prywatnej. Zachowanie czasu wolnego publiczności konsumującej kulturę same zaś odbywają się już w klimacie społecznym i nie wymagają przedłużenia w postaci dyskusji.
· Z drugiej strony tendencja do publicznego rozprawiania nadal sie utrzymuje. (akademie wyznaniowe, fora polityczne, organizacje literackie żyją z omawiania kultury i są dodatkowym interesem dla rozgłośni radiowych, wydawnictw i stowarzyszeń)
· Dyskusja włączana do „interesu” formalizuje się, dziś rozmowa jest jako tako administrowana.
· Kultura masowa nabyła swoje wątpliwe imię wskutek tego, że zwiększony obrót osiąga za cenę dostosowania oferty do potrzeb relaksu i rozrywki grup odbiorców o stosunkowo niskim standardzie wykształcenia, zamiast- odwrotnie- nie naruszając substancji kultury, odpowiednio podnosić poziom edukacji szerszej publiczności.
· Kultura stając się towarem nie tylko pod względem formy ale i treści, wyzbywa się tych elem. , których odbiór zakłada pewne wyszkolenie.
Obcowanie z kulturą jest ćwiczeniem, a konsumpcja kultury masowej nie pozostawia śladów!
Funkcje rynku dóbr kulturalnych:
· Psychosocjologiczne kryterium kultury konsumenckiej- doświadczenia niekumulatywne- zbiega się z socjologicznym kryterium destrukcji sfery publicznej: znaczna część literatury beletrystycznej wchodzi w obieg z pominięciem nie tylko księgarń, ale i krytyki.
· Następuje przemiana- miejsce rozprawiającej o kulturze publiczności czytelniczej zajmuje masowa publiczność konsumentów kultury
· Gazety weekendowe pojawiając się od lat 30. XXw. zapewniają „psychologiczne ułatwienia”, które odtąd będą kształtowały oblicze masowej prasy komercyjnej.
· Yellow journalism czyli sensacyjna prasa lat 80. Wywodzi się od żółtego koloru komiksów, których bohaterem był The Yellow Kid- Żółty Brzdąc.
· Masowa prasa zasadza się na komercjalizacji udziału szerokich warstw w sferze publicznej, dzięki czemu w przeważającej mierze masy w ogóle mogły uzyskać dostęp do tej sfery. Jednakże owa rozszerzona sfera publiczna traci charakter polityczny w tej mierze, w jakiej środki „psychologicznego ułatwienia” stają się samoistnym celem komercyjnym zafiksowanej postawy konsumenckiej.
· Zwiększenie zbytu prasy płaci się odpolitycznieniem treści. Znacząco zaczyna dominować publiczność konsumująca kulturę, wywodząca się raczej z literackiej niż politycznej sfery publicznej.
· Jednakże konsumpcja kultury odbywa się w znacznej mierze bez zapośredniczenia przez literaturę
· Komunikaty niewerbalne albo takie, które wsparte są przekazem optycznym i akustycznym, jeżeli nawet w całości nie przekładają się na obraz i dźwięk, w mniejszym lub większym stopniu wypierają klasyczne formy produkcji literackiej.
W prasie codziennej również zaznaczają się te tendencje.
· Rozluźnienie reguł łamania i liczne ilustracje wspomagają lekturę, a pole jej spontaniczności i tak ograniczone jest przez wstępne uformowanie materiału. Artykuły redakcyjne schodzą na dalszy plan, ustępując miejsca informacjom agencyjnym i doniesieniom korespondentów.
· W rezultacie zmienia się proporcja wiadomości politycznych albo politycznie istotnych.
· Wiadomości zostają odpowiednio przystrojone poczynając od formatu aż po stylistyczny szczegół upodobniając się do opowiadania (news stores)
· Co raz częściej zaciera się ścisły podział między fact a fiction, pomiędzy powieścią a reportażem.-zapętlenie różnych płaszczyzn rzeczywistości.
· W ten sposób powstaje moximum compositum przyjemnego i łatwego w odbiorze materiału rozrywkowego, w którym mniej chodzi o sprawiedliwą ocenę rzeczywistości a bardziej o przydatność do spożycia, i który skłania raczej do bezosobistego zażywania uroków relaksu niż przygotowuje do czynienia publicznego użytku z rozumu.
· Radio, film i telewizja stopniowo likwidują dystans jaki czytelnik musi zachować wobec słowa drukowanego.
· Wraz z nowymi mediami zmienia się forma komunikacji jako taka.
· Media mają większą zdolność penetracji niż prasa.
· Programy w mediach w odróżnieniu od prasy ucinają reakcję odbiorcy. Wciąga publiczność słuchającą i oglądającą w swój magiczny krąg, a zarazem odbiera jej dystans dojrzałości- szansę mówienia i sprzeciwiania się.
· Wraz z nowymi mediami zmienia się forma komunikacji jako taka; dlatego media te mają nieporównanie większą zdolność penetracji w ścisłym znaczeniu tego słowa niż miła jakakolwiek prasa. Zachowanie publiczności pod presją „don ’t talk back” przybiera inna postać. Programy emitowane za pomocą nowych mediów- w porównywaniu z komunikatami drukowanymi- swoiście ucinając reakcje odbiorcy. Wciągają publiczność słuchająca i oglądającą w swój magiczny krąg, a zarazem odbierają jej dystans „dojrzałości”, mianowicie szansę mówienia i sprzeciwiania się.. Rozprawianie czytającej publiczności coraz bardziej ustępuje miejsca „wymianie upodobań” wśród konsumentów- nawet mówienie o skonsumowanych treściach, sprawdzian wyrobionego smaku”, staje się częścią samej konsumpcji.
· Wytworzony przez masowe media świat tylko na pozór jest sferą publiczną; ale złudzeniem jest również integralność sfery prywatnej, jaką zarazem zapewnia swoim konsumentom.
· Ludzie prywatni interpretowali nową formę swojej egzystencji , której podłożem był liberalny stosunek między sferą publiczną i prywatną.
· Masowe media świadczą publiczne usługi konsumenckie.
· Przekazane w procesie socjalizacji wzorce osiemnastowiecznej literatury psychologicznej, , według których przyrządza się tematu dwudziestowieczne na użytek human interest i zainteresowania wymiarem biograficznym z jednej strony przenoszą iluzje integralnej sfery prywatnej i nienaruszalnej prywatnej autonomii na stosunki, które jedno i drugie pozbawiły fundamentów.
· Z drugiej strony wzorce te modelują sytuacje polityczną do tego stopnia, że w świadomości odbiorców sama sfera polityczna nabiera cech prywatnych, staje się obszarem publikowania prywatnych biografii, w ten sposób publiczny charakter zyskują losy tzw. zwykłego człowieka, albo planowo skonstruowane żywoty gwiazd. Skutkiem jest brak krytycznego myślenia.
· Masowe media polecają ogólnie siebie jako adresatów osobistych kłopotów i trudności, jako autorytety pomocy w życiowych sprawach.
· Miejsce ujawniania życia wewnętrznego zajmuje nastawienie na intymność, upublicznianie zwiększa świadomość prywatności, gdyż sfera wytwarzana przez media nabiera wtórnych cech sfe...
wojto_2222