Tezy biblijne do egzaminu ex universa theologia (AD 2004)
1. Natchnienie i kanon Ksiąg Biblijnych (definicja natchnienia, ujęcia natchnienia na przestrzeni historii, współczesne teorie dotyczące natchnienia, definicja kanonu, motywy kanoniczności, kanon w tradycji hebrajskiej i chrześcijańskiej, apokryfy).
2. Powstawanie Ksiąg Biblijnych (autorstwo, język, Sitz im Leben, etap przekazu ustnego, redakcja, kopiści, krytyka tekstu).
3. Dokumenty Magisterium Kościoła dotyczące Biblii (Dei Verbum i Interpretacja Biblii w Kościele; problemy: Biblia w życiu Kościoła, co to jest hermeneutyka?, współczesne metody badawcze i ich ocena).
4. Zarys historii biblijnej {specyfika Rdz 1-11, czasy Patriarchów, niewola egipska, Wyjście, czasy sędziów, monarchia, niewola babilońska, restauracja lzraela, czasy hellenistyczne, okupacja rzymska, Wojna Żydowska i zburzenie Świątyni Jerozolimskiej - chodzi o ogólną orientację w chronologii i sytuacji społeczno-politycznej).
Rdz 1-11 nazywany jest potocznie „prahistorią biblijną” lub „opowiadaniem o narodach”. Stanowi wstęp do całości dziejów Izraela. Poruszone są w tej części zagadnienia związanie ze stworzeniem człowieka, upadkiem pierwszych ludzi i rozwojem różnych cywiolizacji, z którymi Izrael w różny sposób się kontaktował.
Można je podzielić zasadniczo na trzy części: Rdz 1 (wstęp) Rdz 2-9 (opowiadanie główne) Rdz (skłócenie narodów;wstęp do historii Izraela: od Sema).
Rdz 1-11 wnikając w problem samych początków świata czyni to w sposób charakterystyczny dla kultury ówczesnych narodów, przez opowieści i kosmogonie. Badania ostatnich czasów ukazały bardzo duże zbieżności z takimi dziełami jak poemat o Gilgameszu, Enuma Elisz czy epos Atrahasis.
Historia
a. XVIII w. dzieje Patriarchów
b. XVII-XIIIw zasiedlenie ziemi Goszen i niewola;
(ok. 1250 r.) wyjście z Egiptu
c. 1250-1030r. zdobycie Kanaanu, okres Sędziów
d. 1030-931r. pierwsi królowie: Saul, Dawid, Salomon
e. 931-722/1r. czasy podzielonego królestwa (zak. upadkiem Izraela)
f. 722/1-586r. czasy państwa południowego Judy
g. 586-538r. niewoli babilońska
h. 538-333r. panowanie perskie
i. 332-63r. czasy greckie
j. 63r.- czasy rzymskie
k. 6- 30 czasy Jezusa i redakcji ksiąg nowotestamentalnych
Patriarchowie żyli w XVIII w. przed Chrystusem. Byli nomadami (pasterzami): żyli w namiotach, hodowali owce i kozy, kopali studnie, zmieniali miejsca postoju ze swymi trzodami (z Mezopotamii do Kanaanu, z Kanaanu do Egiptu...). Zachowywali niepisany kodeks pustyni, utrzymywali czystość krwi (małżeństwa wewnątrz plemienia), znali prawo gościnności i zemsty zbiorowej.
Abraham - czyli „ojciec mnóstwa” pochodzi z Ur casdin (Ur Chaldeorum) w dolnej Mezopotamii. Wezwany przez Boga „Wyjdź z twojej ziemi rodzinnej, z domu twego ojca do kraju, który ci ukażę”.[Rdz 12,1] idzie ufając Bogu i jego obietnicom... „Uczynię bowiem z ciebie wielki naród, będę ci błogosławił i twoje imię uczynię sławnym... Przez ciebie ludy całej ziemi będą otrzymywały błogosławieństwo” [Rdz 12,2-3]. Abraham idzie do Kanaanu. (Rdz 12) Razem wędówką do Egiptu było to ok. 2,5 tyś km. Od Abrahama Żydzi wywodzą swój naród.
Izaak i Jakub - stają się sukcesywnie dziedzicami obietnic Bożych. Podobnie jak Abraham, prowadzą życie pasterzy, półkoczownicze w Kanaanie aż do dnia, gdy zmuszeni głodem Jakub i jego synowie na zaproszenie Józefa udają się do ziemi egipskiej i tu osiedlają się (w Goszen przy wschodniej granicy Egiptu) za panowania Hyksosów. Jest to XVIII przed Chr.
Pobyt w Egipcie, Pascha, wyjście i pobyt na pustyni
Mojżesz - „wydobyty z wody” jest Hebrajczykiem z pochodzenia, ma imię egipskie, i jest wychowany w Egipcie, jako uchodźca polityczny prowadzi tryb życia nomadyczny przy szczepie Madianitów. Tu słyszy wezwanie Boże: ma wrócić do swoich ludzi w Egipcie, ma ich sprowadzić do Boga Ojców, którego odtąd będą czcić pod imieniem Jahwe, ma ich wyprowadzić z Egiptu, ponieważ Izrael jest uciskany przez przymus robót przy budowie /prawdopodobnie miasta Ramzes/, zabijanie narodzonych chłopców, zwiększanie wymagań przy robotach publicznych.
Plagi egipskie - być może jest to kompozycja literacka stworzona przez autora dla mocniejszego podkreślsnia uporu faraona i potęgi Jahwe.
Pascha - święto nomadów, albo półnomadów, bo obchodzona jest poza świątynią, bez kapłana i ołtarza, ofiara wybrana ze stada jest pieczona nie gotowana, spożywana z niekwaszonym chlebem beduinów i ziołami pustyni, w ubraniu pasterzy, w najjaśniejszą noc pełni księżyca. Jest to doroczne święto, obchodzone przy wiosennej pełni księżyca w okresie, gdy owce i kozy mają młode i gdy są prowadzone na pastwiska. Ponieważ jest to moment niebezpieczny dla stada (niebezpieczeństwo drogi, niepewność znalezienia pastwiska) a symbolizuje go demon Niszczyciel, przeto namaszcza się domy krwią (pierwotnie namioty). Tej samej nocy, kiedy Bóg pobił pierworodnych Egiptu, Izraelici obchodzą Paschę, która ocala ich od dziesięciu plag i tej samej nocy wychodzą z Egiptu. Jest to rok ok. 1250.
Pobyt na pustyni - [ok. 40 lat],
Mojżesz kładzie podstawy nowej organizacji religijnej i politycznej, która przetrwa cały okres ST. Na Synaju Izrael zawiera z Bogiem Jahwe przymierze, którego pośrednikiem jest Mojżesz, a którego kartą konstytugyjną jest Prawo. Sercem zbioru praw jest dekalog. To przymierze (ze swym kodeksem prawa) czyni z Izraelitów społeczność narodową. Jest ona teokratyczna.
Oaza Kadesz staje się przez pewien czas centrum federacji pokoleń. Stopniowo nabierają one świadomości własnej i oczekują wejścia do Kanaanu, ziemi ich przodków, Ziemi Obiecanej. Izrael żywiony "manną z nieba" dochodzi poprzez kraj Moabu do Jordanu. Przed jego przekroczeniem umiera Mojżesz.
Osiedlenie w Kanaanie stało się bądź przez umowę pokojową z mieszkańcami, bądź przez walkę. Grupa przyprowadzona przez Jozuego (na którego Mojżesz przed śmiercią włożył swe ręce) zaczęła się osiedlać prawdopodobnie ok. 1225 r.
Pierwszym centrum konfederacji Izraelskiej w Kanaanie było sanktuarium w Sychem, gdzie umieszczono Arkę Przymierza - symbol obecności Boga (począwszy od Synaju). Odnowienie Przymierza [Joz 30-35] scaliło jaedność pośród potomków patriarchów. Izrael przechodzi do życia osiadłego i rolniczego, przyjmując język i cywilizację kananejską. Jedność wewnętrzna Izraela opiera się jedynie na wspólnym kulcie Jahwe i na prawie Boga, podanym przez Mojższesza, przechowywanym w sanktuariach. Nie ma natomiast władzy centralnej ponad ośrodkami plemion izraelskich. Korzystając z dezorganizacji politycznej Filistyni, Madianici i inni dokonują częstych napadów na ziemie uprawiane przez Izraelitów. W tej sytuacji Izrael znajduje "zaimprowizowanych" wodzów, którzy prowadzą walkę wyzwoleńczą i czasami sprawują władzę nad jakąś pewną grupą plemion. Są to Sędziowie: Samson, Gedeon (który przygotowuje kampanię wojenną [Sdz 6,25-32] ) i inni. Okres, w którym panowali sędziowie to lata 1200-1050.
Król - głowa wszystkich plemion ma być związany z kultem narodowym i prawem, ma być gwarantem sprawiedliwości w narpdzie i kierować wojną wyzwoleńczą. Pierwszym królem jest Saul - zatrzymuje infiltrację Filistynów do wnętrza kraju. Namaszczony przez Samuela. Prześladuje szefa swojej gwardii Dawida. Gdy na nowo rozpoczyna się wojna z tradycyjnymi przeciwnikami (ci sami co w czasie Sędziów) Saul wraz ze swoim synem Jonatanem ginie w walce, na wzgórzu Gilboa ok. 1015 r.
Dawid - panuje w latach ok. 1010-970, a więc przez okres 40 lat, czyli okres jednego pokolenia. W Hebron zostaje namaszczony na króla. Pragnie utworzyć jedną stolicę kraju. Dotychczas rezydował w Hebronie, ale ponieważ nie chciał aby doszło do walki pokoleń północy z południem o miejsce stolicy (czyli na południu czy na północy) wybiera więc Jerozolimę, miasto neutralne, które było jeszcze wówczas kananejskie a nie izraelskie. Tu przenosi z Hebronu Arkę Przymierza i umieszcza ją w namiocie. Chce zbudować Świątynię ale prorok Natan mówi, że jego następca to uczyni. Dawid więc ogranicza się tylko do kupna gruntu pod "Dom Jahwe". Za jego panowania Izrael osiągnął największe terytorium - od zatoki Akabe do gór Libanu. Jest Dawid dobrym politykiem i administratorem: zaprowadza aparat urzędniczy, organizuje wojsko, ale po pewnym czasie traci popularność w kraju ponieważ nakłada zbyt wysokie podatki, wprowadza na wzór władców wschodnich harem, a tym samym wielożeństwo. Godzi tym w religię Jahwe. Jest autorem niektórych Psalmów. Głośna za jego czasów jest sprawa Uriasza i jego żony Batszeby, która wydała na świat Salomona, syna Dawida.
Salomon - panuje w latach ok. 970-930. Namaszczony jest jeszcze za czasów Dawida przez arcykapłana Sadoka przy źródle Gihon (Sadok był arcykapłanem za czasów Dawida). Chce zabezpieczyć państwo z zewnątrz i zjednoczyć pokolenia. Znany jest w Biblii ze swej mądrości w sądach. Wyraża to panująca za jego czasów praworządność i sprawiedliwość. Rozszerzył administrację, stworzył organizację podatkową, kraj podzielił na 12 części, na których czele stali prefekci.! Wprowadził nowy sposób walki za pomocą rydwanów, rozbudował (na nowy sposób) Jerozolimę, założył nowe miasta. Pierwszy zaczyna prowadzić handel zagraniczny z innymi krajami (np. koniec Egiptu, handel dalekomorski). Imię jego jest słynne z wielkiej świątyni, jaką wybudował dla Jahwe i Jego Arki. Plamą jego panowania było to, że pozwolił na przenikanie obcych, pogańskich kultów dzięki handlowi zagranicznemu. Pozwalał też na bałwochwalstwo w swoim haremie (każda księżniczka czciła swego Boga). To zagrażało religii Jahwe. Z tym walczą także prorocy. Od Salomona do epoki judaistycznej Izrael przeżywa swją tragedię narodową: naród opuścił Boga, a także Bóg - jak się wydaje - opuścił swoj naród. Izrael widzi upadek swoich ambicji państwowych, lecz ten fakt pozwala mu odkryć swe autentyczne powołanie, które ma ch-r religijny oraz przyjąć obietnicę zbawczej łaski. Działanie Jahwisty przypisuje się na okres Salomona, a więc wtedy przypadałaby spisanie pierwszej części Pięciksięgu.
Podział królestwa /ok. 929 r4./
Za czasów Salomona: despotyzm (nie liczenie się z nikim i niczym). Wielkie podatki i przymusowe prace wywoływały niezadowolenie. Za Roboama - syna Salomona - dochodzi do podziału Królestwa Izraela na dwa:
1) Judy - Południowe, 2) Izraelskie - królestwo Samarii - Północne.
Podział była wynikiem:
a) orientacji, która wolałaby widzieć luźny związek pokoleń zamiast monarchii,
b) tendencji pokoleń północnych ku oderwaniu. Świadczą o tym wystąpienia proroków: Achiasza (1 Krl 11,29-39) i Szemejasza (1 Krl 12,21-24). Podział ta stanowi koniec potęgi Izraela.
Następstwa schizmy: Betel i Dan, dwa sanktuaria z posągami złotych cielców, odpowiednikami cherubów w Jerozolimie (trzecie sanktuarium). Chociaż złote cielce to w zamierzeniu króla (Jeroboama) to podnóżek dla Jahwe (bowiem przypominają złotego cielce na pustyni, upodabniają Jahwe do Baala, stojącego na posągu byka).
Stolicą Państwa Półn. - jest Sychem, potem Tirsa i wreszcie Samaria. Południowego zaś Jerozolima.
Państwo północne - cechuje wewnętrzna niestabilność np. w ciągu 50-u lat były trzy zamachy stanu!
Państwo południowe - przez cały czas swej historii trwa przy dynastii Dawidowej. W państwie półn. panuje dynastia Omri. Omri (generał) to założyciel pierwszej dynastii w tym państwie. Zbudował on stolicę - Samarię. W tym państwie i za czasów tej dynastii działli prorocy: Eliasz i Elizeusz. Pierwszy działa za czasów Achaba i jego żony Izebel. Od 841 r. panuje dynastia Jehu (on niszczy całą rodzinę królewską Izraela, niszczy świątynię Baala, Izebel wyrzucona z okna). Państwo Północne upada za czasów króla Ozeasza w 721 r. (upadek Samarii). Zdobył to państwo król Asyrii Salmanassar.
Królestwo Południowe (Judy)
Ezechiasz - (728-699) panował pod koniec VIII w. Współczesny Izajaszowi, prowadził politykę uzależnienia się od Asyrii(!). Przeprowadził reformę religijną - usunął obce praktyki kultu, a także niektóre obiekty kultu związane od dawna z jahwizmem, jak np. miedziany wąż, który miał być dziełem Mojżesza, a którego czczono w świątyni jerozolimskiej. Chciał też zlikwidować sanktuaria izraelickie (poza Jerozolimą), ponieważ odbywały się w nich głównie praktyki pogańskie. Próbował przekonać także ludność terytorium północy o konieczności powrotu do kultu Jahwe w Jerozolimie. Myślał też o połączeniu całego narodu z dynastią Dawida. Jedność narodu wraz z jedną świątynią w Jerozolimie to jego zdaniem - preludium do niepodległości narodu.
Reforma religijna miała też akcenty społeczne. Próbowała zlikwidować też nadużycia ekonomiczne. Mowy proroka Micheasza, który to pierwszy zatakował, miały duży wpływ na podjęcie reform przez króla. Sprzyjała temu działalność Izajasza (był blisko króla, w jego otoczeniu), który także piętnował nadużycia i żądal reformy religijnej. Asyria - śledząc poczynania Ezechiasza - zorganizowała sanktuarium w Betel, jako przeciwwagę Jerozolimy.
Jozjasz - panuje w latach okk. 641-609. Za jego rządów Juda zdobyła faktycznie niepodległość. Jego największą zasługą był reforma religijna. Największe tego rodzaju dzieło w historii Judy (2 Krl 23,1-25). Dla przeprowadzenia reformy duże znaczenie miało znalezienie księgi prawa przy naprawie świątyni. Reforma polegała na usunięciu obcych kultów i ich praktyk, w pierwszym rzędzie asyryjskich (np. zniszczono sanktuarium w Betel). Jozjasz przeprowadził to co zamierzał zrobić Ezechiasz. Przeprowadził centralizację kultu z jedną świątynią - w Jerozolimie. Do tego przyczunili się też prorocy Sofoniasz i Jeremiasz. Reforma jednak polegała w dużym stopniu na zewnętrznych aktach kultu, a nie doszła do wnętrza człowieka i narodu. Postawiła prawo, jako główną zasadę religii, co w rezultacie dooprowadziło do karykaturalnej teologii prawa, jako opieki Boga nabytej przez akt zewnętrzny. + Jozjasz zginął pod Megiddo w 609 r. w walce z wojskami egipsko-asyryjskimi.
W roku 587/6 Nabuchodonozor - król Babilonu - zdobywa Jerozolimę. Jest to za czasów króla Sedecjasza, a prorocy Jeremiasz i Ezechiel są tego świadkami. W tym też roku upada całe Państwo Południowe.
Niewola babilońska
Trwa od 586 - 538 r. W tym czasie działa Ezechiel, wzywający do nawrócenia, gdyż Bóg mści się za niewierności i grzechy. W czasie tego okresu powstają nowe dzieła historyczne i kompilacje prawne.
Okres Persji (538 - 336)
Cyrus - za czasów tego władcy perskiego w roku 538 został wydany dekret, w którym ów władca zezwala na powrót Izraelitów do Palestyny i odbudowę świątyni. Powodem wydania tego dekretu było: z natchnienia Bożego przeczytał księgę Izajasza; powód polityczny (Cyrus respektował miejscowe zwyczaje, kult i powierzał stanowiska rodzimym księciom). Pierwsza grupa wróciła pod wodzą Szeszbassar ok. 537 r. Druga została przyprowadzona przez Zorobabela (wnuka króla Jojakima) i arcykapłana Jozuego ok. 520 r. Zaczęto odbudowę świątyni. Prorocy Aggeusz i Zachariasz przyczyniają się do tego. Odbudowę świątyni ukończono w 515 r.
Epoka Ezdrasza i Nehemiasza
Nehemiasz - wrócił do Jerozolimy w roku 445 z tytułem namiestnika i z zezwoleniem na odbudowę miasta. Pozostał w Jerozolimie 12 lat, przeprowadzając reformy religijno-społeczne, zajmując się zaludnieniem miasta, organizując życie religijne. Występuje energicznie przeciwko małżeństwom mieszanym (zawieranym z kobietami z plemion pogańskich) wydalając nieposłusznych z Jerozolimy.
Ezdrasz - wraca do Jerozolimy ok. 458 r. Ezdrasz (kapłan - pisarz gminy żydowskiej w Babilonii) wraca z większą grupą Izraelitów, by uczyć prawa Jahwe w Jerozolimie. Odczytuje księgę Prawa w czasie Święta Namiotów. Zajmuje się potem wprowadzaniem go w życie, głównie w dziedzinie małżeństw - małżeństwa mieszane są grzechem narodowym. Judejczycy przysięgli odesłać obce niewiasty. Ezdrasz wraz ze specjalną komisją rozpatruje trudniejsze sprawy.
...
Pablus