ALOJZY RIEGL (1858 - 1905)
● początek klasycznego rozumienia historii sztuki jako historii stylu
● synteza myślenia przed Rieglem:
○ historiozofia Hegla – dialektyczny, ciągły ruch rozwoju sztuki
○ antytetyczne myślenie J. Burckhardta (przeciwstawienie średniowiecza i renesansu)
○ epoka ma swoją tożsamość duchową
○ wizja płynnego i ciągłego rozwoju sztuki
○ psychologizm u Göllera – próba racjonalistycznego oddania pojęcia duchowości
● Szkoła Wiedeńska à Riegl był jej pierwszym przedstawicielem
● zaspokajanie potrzeb sztuki akademickiej wraz z praktyką muzealną
● szeroko zakrojone syntetyczne wizje sztuki
● ukonkretnienie myśli teoretycznej w analizie dzieła
● Stilfragen, 1893 – zagadnienie stylu
● Późnorzymski przemysł artystyczny, 1901
● Holenderski portret grupowy, 1902
● problem rzemiosła i ornamentu – rozwój zainteresowania tą kwestią w 2 poł. XIX w. (szukanie korzeni rozwoju sztuki)
● pragmatyczne spojrzenie Sempera na funkcjonalność sztuki – rozwój technik w oparciu o wcześniejsze
● semperyści – koncepcja materialistyczna (uproszczona myśl Sempera)
● w kręgu zainteresowań Sempera leżały ornamenty geometryczne ukazujące najbardziej pierwotne zdolności
● A. Riegl – ornamenty roślinne
○ ewoluowanie formy ornamentalnej
○ trop filozofii Herbarta – tendencja porządkowania dochodzących do umysłu wrażeń
○ historia rozwoju form ornamentalnych
○ formotwórcza funkcja umysłu ludzkiego syntetyzuje i przepracowuje formę naturalną rośliny na ornament
○ kształtowanie formy jest procesem autonomicznym
○ ciągłość między ornamentami w starożytności (pierwsze powstały na podstawie obserwacji natury)
○ np. lotos egipski
○ kolejne przekształcenia form nie zależały od obserwacji natury
○ natura à pierwszy ornament à rozwój przestylizowanego ornamentu wyjściowego à palmeta à akant
○ kolejne ornamenty powstają na bazie transformacji i modyfikacji wcześniejszych motywów
● autonomia działań formotwórczego umysłu ludzkiego
● idea Kunstwolle – wola tworzenia związana ze zmianą ludzkich postaw wobec świata, historią ludzkiej mentalności, życiem psychicznym, samorozumieniem – teoria ewolucjonistyczna
● ze zmian mentalnych wynika zmiana formowania artystycznego
● dwa bieguny zmiany postawy człowieka
○ postawa woli, poczucie odrębności, postawa izolująca – bezpośrednie cielesne działanie; człowiek odbiera świat w kategorii odczuć fizycznych, poczucie tożsamości własnego ciała, odrębność ciała od otoczenia
■ ja kontra świat; ja kontra inni
○ postawa uczucia – orientacja integrująca człowieka, poczucie więzi i wspólnoty, zacieranie odrębności, wspólnota więzi
● antyteza odrębności i wspólnoty, pogaństwa i chrześcijaństwa, dotyku i wzroku
● postawa uczucia naznaczała się już w sztuce greckiej
● sztuka jest manifestacją stosunku człowieka do świata
● pierwotnie forma artystyczna miała charakter haptyczny, odrębny, bardziej namacalny
○ materialna odrębność rzeczy
● postawa uczucia – rozwój wrażliwości wzrokowej; oczy są zmysłem, dzięki którym odbieramy świat jako widok (synteza szeregu obiektów w jedną całość)
● zmiana formy wrażliwości:
○ dotykowa – wzrokowa
○ postawa izolacji – postawa uczucia
○ forma haptyczna – forma optyczna (łączność z otoczeniem)
● dialektyczny proces
○ linearność rozwoju od formy haptycznej do optycznej (w książce Późnorzymski przemysł artystyczny)
● forma jest odzwierciedleniem woli twórczej artysty-jednostki, na którą nakłada się ogólny rozwój mentalności
○ np. w średniowieczu artyści nie mieli potrzeby (woli twórczej) tworzyć perspektywy (nie oznacza to, ze nie byli do tego zdolni)
● rozwój formy reliefu
○ Egipt – relief płaski, osadzony w płaszczyźnie, materialny obiekt, nastawiony na zmysł dotyku
○ minimalna przestrzeń w reliefie – aspekt optyczny
○ niezależność od subiektywności widza
○ zwarta całość niedopuszczająca nikogo z zewnątrz
○ Grecja – dialektyczne forma reliefu haptyczno-optycznego
○ uprzestrzennienie reliefu
○ nie ma izolacji jednostek
○ grupowanie
○ grupa zamknięta na zewnątrz, zwarta wewnątrz, w sobie
○ gra światła i cienia
○ Późny Rzym – relief bardziej optyczny niż haptyczny
○ otwiera się na przestrzeń jako wydobyte z płaszczyzny figury
○ figury zanurzone w przestrzeni
○ relacja figura a przestrzeń pomiędzy figurami
○ wrażenie przestrzennej jedności
○ gra światłocieni
Co jest punktem dojścia, metą dla rewolucji zmierzającej ku optyczności?
● rozwój formy ma charakter teleologiczny
● model formy impresjonistycznej – czysto optyczny
● jednolita masa doznań wzrokowych
● właściwe doznanie optyczne powstaje w przestrzeni między obiektem a okiem
● odwołuje się do oka, a na podstawie doznań wzrokowych odbiorca rekonstruuje świat materialny
Psychologia Herbarta w rozumieniu rozwoju formy u Riegla:
● odwoływanie do bagażu doświadczeń człowieka
● starożytny Egipcjanin miał „pustą mentalność”
● plamy barwne à świat rekonstruowany przez odbiorcę
Impresjonizm wyznaczał standardy punktu wyjścia w epoce Riegla
● teleologiczny model rozwoju sztuki:
○ Riegl: relief egipski à impresjonizm
○ Schnaase: à efekt jedności widokowej w świątyni
Riegl o architekturze:
● Egipt:
○ pojęcie haptyczności w odizolowanej piramidzie, odrębność obiektu, niedostępność
○ dziedzińce kolumnowe – natłok obiektów przysłaniał perspektywę i przestrzeń
● Grecja:
○ architektura płaszczyznowo-przestrzenna; optyczno-haptyczna
○ zewnętrzność, zamknięcie formy złagodzone przez portyki kolumnowe – forma występuje w przestrzeni
○ gra światłocienia
● Rzym:
○ ...
historyofart11