Wykłady Rozród zwierząt
Układ rozrodczy służy zachowaniu gatunku nie służy zachowaniu osobnika.
Dojrzewanie i rozwój płciowy
Układ rozrodczy samców i samic podlega zmianom, które wynikają z :
- rozwoju płciowego – u młodszych osobników
- z zanikania funkcji płciowych - u starzejących się osobników
Rozwój płciowy – przebiega równolegle z wzrostem i rozwojem somatycznym ale nie można o nim wnioskować wyłącznie na podstawie zmianom somatycznym.
Standard rozwoju płciowego
- etap rozwoju zarodkowego
- stadium młodocianego rozwoju (stan młodocianej nie płodności)
- stan dojrzałości płciowej
- stan dojrzałości rozpłodowej (hodowlanej)
- stan dojrzałości fizycznej (somatycznej)
- stan starości fizycznej (zanik funkcji płciowych)
W czasie rozwoju zarodkowego następuje:
- zróżnicowanie płci
- kształtują się zaczątki narządów płciowych
- wytworzenie komórek prapłciowych i ich migracje do gonad
- Wytworzenie pierwotnych pęcherzyków jajnikowych
Okres młodocianej bez płodności poprzedza wystąpienie dojrzałości płciowej i charakteryzuje go:
- brak wyraźnego libido
- niezdolność do wytwarzania dojrzałych kom płciowych
W stadium młodocianego rozwoju następuje:
- intensywny rozwój płciowy (tempo tego rozwoju zwiększa się przed osiągnięciem dojrzałości płciowej)
- intensywne powiększanie wymiarów i masy ciała
Zwierzęta przeznaczone do rozrodu muszą być odchowywane w komfortowych warunkach:
- duża powierzchnia kojców
- dobrze zorganizowane wybiegi
- Optymalny mikroklimat pomieszczeń
- prawidłowo skomponowana i dobrze zbilansowana dawka pokarmowa
< duża koncentracja energii i białka przy małej objętości
< dawka zbilansowana pod względem zawartości przyswajalnych składników pokarmowych i witamin
Zwierzęta odchowane w niekorzystnych warunkach cechuje niedorozwój płciowy
Skutki niedorozwoju płciowego samic:
-słabiej rozwinięte jajniki i jajowody
· Mniejszy wskaźnik owulacji
· Mniejsza skuteczność zapłodnienia
- mniejsze rogi macic
· Gorsze warunki inplantacji zwierząt
· W krótkich i słabo rozwiniętych rogach macicy nie może być dużo płodów
Skutki niedorozwoju płciowego samców
- słabiej rozwinięta tkanka miąższu jąder
· Mniejsza produkcja plemników
· Gorsza jakość plemników
· Mniejszy popęd płciowy
- mniejszy rozwój gruczołów płciowych dodatkowych:
· Mała objętość ejakulatu
· Mniejsza przeżywalność plemników
- słabszy kościec i gorsza harmonia budowy:
· Wcześniejsze brakowania (słabość koń
· Zmniejszona sprawność kopulacyjna
Przy zakupie rozpłodnika warto zwracać uwagę na warunki w jakich został wychowany, a nie tylko na parametry jego wyceny i wyglądu zewnętrznego.
Dojrzałość płciowa stan rozwoju organizmu przy którym możliwe staje się zapłodnienie i rozwój ciąży.
Cechy charakterystyczne stanu dojrzałości płciowej
- wytwarzanie zdolnych do zapłodnienia gamet
U samców plemników
U samic kom jajowych
- wydzielenie dużych ilości hormonów płciowych
U samców hormony androgenne
U samic hormony estrogenie
- popęd płciowy (libido)
U samców chęć krycia
U samic wystąpienie cykli płciowych manifestacji rui odruch tolerancji
Wiek osiągania dojrzałości płciowej
Gatunek: dojrzałość płciowa (wiek zwierzęcia)
Bydło 6-14
Konie 12-18
Świnie 3-6
Owce 5-8
Kozy 6-8
Psy 7-14
Króliki 4-6
Czynniki wpływające na wczesność dojrzewania płciowego:
- płeć
- rasa
- poziom heterozygotyczności
- żywienie
- sposób utrzymania
-stymulacja naturalna ( obecność dojrzałych płciowo osobników płci przeciwnej)
- stymulacja hormonalna
Płeć
Samice – wcześniej
Samce –później
Rasa
- rasy wcześniej dojrzewające
- później dojrzewające
Świnie : puławska – złotnicka pstra
Poziom heterozygotyczności
- osobniki heterozygotyczne (np. mieszańce dwurasowe)- wcześniej
- homozygotyczne ( w szczególności osobniki zinbredowane ) –później
Żywienie
- intensywne ale ograniczone żywienie dietą bogatą w dobre jakości białko ? i składniki mineralne wcześniej
- nie dożywienie ilościowe i strukturalne – później
- obfite żywienie do li bitum – później
Sposób utrzymania
- swobodny dostęp do wybiegów – wcześniej
- wychów alkierzowy – później
Symulacja naturalna ( obecność stałych płciowo osobników płci przeciwnej)
Symulacja naturalna wykorzystywana jest głównie do przyśpieszenia dojrzałości loszek.
- symulacja knurem – wcześniej
(symulacja loszek knurem 2x dziennie przez 5- 15 min. Najbardziej skuteczna gdy knur wchodzi do kojca z loszkami)
- brak obecności knura- później
Stymulacja hormonalna
- podanie PMSG lub hCG – wcześniej ( ruje symulowane hormonalnie są nie regularne)
Dojrzałość rozpłodowa (hodowlana)
Stan rozwoju organizmu pozwalający na dopuszczenie organizmu bez ryzyka zahamowania wzrostu i rozwoju oraz miernych wyników użytkowania rozpłodowego
Nie manifestuje się wyraźnymi objawami. Jej ustalenie zależy od wiedzy i doświadczenia człowieka.
Kryteria określania dojrzałości płciowej
-kryteria wieku
Gatunek zwierzęcia/ dojrzałość rozpłodowa (hodowlana ) miesiące
Bydło / 12-20
Konie / 36-48
Świnie / 8-12
Owce / 8-18
Kozy /8-18
Psy / 18- 24
Króliki / 6-9
- kryteria rozwoju ciała – minimum 60- 75 masy ciała osobników dorosłych (należy uwzględnić masę ciała typową dla osobników dorosłych danego gatunku , rasy ,płci)
- kryterium kolejnej rui - pierwsze dwie ruje charakteryzują się zmniejszonym wskaźnikiem owulacji dlatego dobrze rozwinięte samice zaleca się kryć 3 kolejnej rui
- w cyklu płciowym na jajnikach loszki dojrzewa więcej pęcherzyków jajnikowych:
- 1-2 pęcherzyki więcej niż w cyklu II
- 2-3 pęcherzyki więcej niż w cyklu I
Wykład II
W ocenę dojrzałości rozpłodowej należy uwzględnić wpływ warunków życiowych:
- sposób intensywności żywienia.
-system chowu
-obecność dojrzałych płciowo osobników płci przeciwnej lub symulacja farmakologiczna.
Knury współczesnych ras rosną bardzo szybko i już w wieku 6-7 miesięcy uzyskują masę ciała wskazującą na celowość rozpoczęcia użytkowania (powyżej 120 kg)
Konsekwencje błędów w określaniu dojrzałości rozpłodowej
Zbyt wczesne dopuszczanie do rozpłodu:
-zahamowanie rozwoju osobniczego młodych samic
-Mniejszy wskaźnik owulacji
-gorsza jakość nasienia
-mniejsza skuteczność zapłodnienia
-zwiększona zamieralność zarodków
- mierna ilość miotu
Zbyt późne dopuszczenie do rozrodu:
-zbędne koszty utrzymania samców i samic
Stan dojrzałości fizycznej (somatycznej)
Dojrzałość fizyczna stan rozwoju organizmu przy którym nastąpiło już zahamowanie wzrostu i rozwoju kośćca. Zwierzęta dojrzałe fizycznie mają wymiary i masę ciała typowe dla osobników dorosłych
Wiek dojrzałości (lata)
Bydło 4-5
Konie 5
Świnie1,5-3
Owce 2,5-3
Kozy 2,5-3
Psy 2-3
Króliki 1-1,5
Praktyczne znaczenie dojrzałości fizycznej
Po osiągnięciu dojrzałości fizycznej osobnikom użytkowano rozpłodowo trzeba ograniczyć dawki pokarmowe aby nadmierne się nie otłuszczały
Rozwój płciowy samic i samców nie kończy się z chwila osiągnięcia dojrzałości rozpłodowej i rozpoczęciem użytkowania lecz postępuje dalej. Pełną wydajność reprodukcyjną większość osobników osiąga w znacznie późniejszym wieku (zbliżony do dojrzałości fizycznej )
Rozwój płciowy samic objawia się zwiększeniem wskaźnika owulacji i skuteczności zapłodnienia praz rozwojem rogów macicy – u gatunków wielo płodnych skutkuje to większą liczbą miotu.
Rozwój płciowy samców objawia się głównie poprzez ilościowe i jakościowe zmiany w wyprodukowanych ejakulatach.
Stan starości fizycznej
Starość fizyczna stan w którym zanikają funkcje płciowe
Starość fizyczną poprzedza okres malejącej zdolności rozrodczej w który:
- u samic maleje wskaźnik owulacji, spada skuteczność zapłodnienia i zmniejsza się liczebno miotu
- u samców spada libido, zmniejsza się objętość ejakulatu i dobowa produkcja plemników
Gamety wytworzone przez starzejące się osobniki są gorszej jakości, które zachowują one płodność a uzyskane z nich zarodki cechuje mniejsza przeżywalność w czasie ciąży.
Okres przydatności do rozpłodu i wiek osiągania starości:
Gatunek/ okres przydatności do rozrodu (liczba lat użytkowania)/ wiek starości (lata)
Bydło/ 8-15/ 20-30 /
Konie / 15-18/ 25-30
Świnie/ 3-4 / 7-10
Owce / 5-6 / 10-12
Kozy / 6-8 / 12
Psy / 6-8 / 10-14
Króliki/ 3-4 / 6-7
Gametogeneza- proces namnażania i rozwoju kom płciowych. Wyróżnia się oogenezę tj rozwój żeńskich kom rozrodczych i spermatogenezę – rozwój męskich kom rozrodczych
Gametogeneza u samców i samic rozpoczyna się w okresie życia płodowego wtedy powstają pierwotne kom płciowe oraz następuje różnicowanie się i rozwój narządów rozrodczych
Namnażanie kom płciowych jest wynikiem wielokrotnych podziałów komórkowych wśród których wyróżnia się :
Podziały mitotyczne- w wyniku podziału powstają dwie kom potomne o identycznej liczbie chromosomów w kom potomnych ulega zredukowaniu do połowy
Podział mejotyczny - liczba chromosomów w kom potomnych ulega zredukowaniu do połowy.
Spermatogenezę- proces namnażania i rozwoju męskich kom, płciowych. Zachodzi w kanalikach nasiennych krętych jąder. W spermatogenezie wyróżnia się 4 stadia :
- namnażanie (spermatogoniogeneza)
- wzrost
-Dojrzewanie (spermatocytogenezę)
- przekształcanie (spermiogeneza)
Namnażanie pierwotne kom. Płciowe męskie (2n) ulegają wielokrotnym podziałom bez redukcji liczby chromosomów (mitoza) w wyniku czego powstaje ogromna liczba spermatogonii (2n). Spermatoniogeneza jest procesem ciągłym, który rozpoczyna się jeszcze przed osiągnięciem dojrzałości płciowej i nie przezwanie trwa aż do utraty płodności.
Wzrost- spermatogonia ostatniej generacji powiększają się i przekształcające w spermatocyty I rzędu (2n)
Dojrzewanie- w stadium dojrzewania zachodzi proces mejozy obejmujący 2 podział
-pierwszy podział jest podziałem redukcyjnym w wyniku którego ze spermatocytów I rzędów (2n) powstaje haploidalne spermatocyty II rzędu (1n)
-Drugi podział jest podziałem wyrównawczym ze spermatocytów II rzędów powstają spermatydy.
-Przekształcanie- nie zdolne do samoistnego ruchu spermatydy przekształcające się w plemniki. W procesie spermiogenezy kom płciowe wykształcają charakterystyczną postać morfologiczną oraz specyficzne organelle kom (aksonom, nić)
Oogeneza proces namnażania się i rozwoju żeńskich kom płciowych
Występują 3 stadia
- namnażanie
-wzrost
-dojrzewanie
Namnażanie – zachodzi jeszcze podczas życia płodowego samicy Pierwotne kom płciowe żeńskie (2n) ulegają wielokrotnym podziałom bez redukcji liczby chromosomów (mitoza) w wyniku czego powstaje ogromna liczba oogonii (2n) Ostatnie pokolenie oogonii traci zdolność podziału i proces ten zostaje nieodwracalnie zatrzymany.
Wzrost- oogonia ostatniej generacji powiększają się . Największe nasilenie tego procesu ma miejsce po uzyskaniu dojrzałości płciowej. Wtedy oogonia przekształcają się w oocyt I rzędu (2n).
Dojrzewanie- w stadium dojrzewania zachodzi proces mejozy obejmujący 2 podziały:
- podział redukcyjny w wyniku którego z oocytu I rzędu (2n) powstają dwie haploidalne kom- oocyt II rzędu i pierwsze ciałko kierunkowe (polocyt II)
- podział ekwacyjny oocyt II rzędu ulega podziałowi który zostaje zawieszony w stadium metafazy. Wówczas następuje owulacja. Warunkiem kontynuacji podziału jest wniknięcie plemnika do kom jajowej. Jeśli nie nastąpi oocyt ginie. Obecność plemnika umożliwia kontynuacje podziału. Powstaje wtedy ootyda i drugie ciałko kierunkowe (polocyt II)
Wykład3
cykl płciowy (rujowy)- powtarzający się cyklicznie zespół zmian w układzie rozrodczym samic którego celem jest przygotowanie narządów rozrodczych do zapłodnienia oraz rozwoju zarodka.
Cykl płciowy występuje tylko u dojrzałych płciowo samic a jego zewnętrznym objawem jest ruja
Gatunek/ czas trwania cyklu płciowego (dni)
Koza / 21 (19-22)
Klacz / 21 (18-25)
Maciora / 21 (17-24)
Owca / 17 (15- 18 )
Krowa / 21 (18-24)
Suka / 2xw roku
Królik / nie przejawia cyklicznie występujących rui
Czas trwania poszczególnych okresów cyklu płciowego u loch
Faza cyklu / okres/ czas trwania (doby)
Faza pęcherzykowa (estrogenna)/ Przedrujowy (pro estrus) / 2-3
/rui właściwej (estrus) / 1-5
Faza ciałka żółtego / Porujowy (meta estrus) /6-8
/ Miedzyrujowy (oliestrus) / ±9
Faza pęcherzykowa (f. estrogenna) na jajnika dojrzeją pęcherzyki jajnikowe zamierające kom jajową oraz nast. Wzrost wydzielania żeńskich hormonów płciowych (estrogenów). Proces ten początkowo przebiega z nie wielką intensywnością ale z czasem nasila się doprowadzając do wystąpienia rui. Stąd w fazie pęcherzykowej można wyróżnić2 okresy: przedrujowy i rujowy
Okres przedrujowy (pro estrus)- występuje 2-3 przed wystąpieniem rui właściwej. W jajnikach dojrzewają pęcherzyki jajnikowe i wytwarzana jest większa ilość hormonów estrogennych.
Charakterystyczne zmiany to przekrwienie bony śluzowej pochwy i obrzęk sromu, przekrwienie błony śluzowej macicy i rozwój gruczołów macicznych. Samice stają się niespokojne i bardziej pobudliwe.
Okres rui (estrus)- jajnik zawiera dojrzały pęcherzyk (pęcherzyki) następuje wzrost stężenia estrogenów we krwi które stymulują szczytowe uwolnienie LH tzw. wiek przedowulacyjnych LH powoduje wystąpienie owulacji, (u świń po ok. 40 godz. , u bydła po ok. 30 godz.)
Charakterystyczne zmiany towarzyszące krwi:
· Zmiany zewnętrzne:
-Zmiany w zewnętrznych narządach płciowych/ obrzmienie i zaczerwienienie sromu, wpływ śluzu z dróg rodnych zaczerwienienie i lekkie nabrzmienie
-Zamiany w zachowaniu/ manifestacja popędu płciowego, niepokój, utrata apetytu, chęć obskakiwania innych osobników , odruch tolerancji, wydawanie charakterystycznych odgłosów (porykiwanie, hukanie)
· Zmiany zewnętrzne
- przekrwienie błony śluzowej macicy, obfita sekwencja gruczołów macicy wycieka do pochwy śluz, owulacja, dynamiczny wzrost stężenia hormonów estrogennych LH oraz FSH we krwi
Czas trwania rui u samic podstawowych zwierząt gospodarskich:
Gatunek / czas trwania rui
Krowa /18 godz. (12-36)
Klacz / 3-5 dni (2-11)
Maciora /36 -48 godz. (1-5)
Owca30 godz.
Koza 36 godz.
Suka 2-4 dni
Kotka 4-10 dni
Faza ciałka żółtego( Lutealne)
- w miejscu połkniętego pęcherzyka jajnikowego tworzy się ciałko żółte
- ciałko żółte wytwarza hormon progesteron
- progesteron działa hamująco na wzrost pęcherzyka jajnikowych i wywołuje zmiany. W macicy umożliwiające implantacje zawodników
Ze względu na stan aktywności ciałka żółtego w fazie lutealnej wyróżnia się dwa okresy
-porujowy
-międzyrurowy
Okres porcjowy (metaestrus)
-okres ok. 6-8 dni po zakończeniu rui okres aktywności ciałka żółtego
-Charakterystyczne zmiany
ü W miejscu pękniętego pęcherzyka tworzy się ciałko żółte W przypadku zapłodnienia cyklu płciowego kończy się w stadium meta estrus. Ciałko żółte pozostaje na jajniku jako ciałko żółte ciążowe.
ü Zaczyna się reakcja gruczołu macicznych
...
pauloczips