Pedagogika porównawcza, dr T. Jaworska, IV semestr magisterki
Pedagogika porównawcza egzamin 1-20 maja g. 16:30, 2- 27 maja g.15, 16, 3 – 17 czerwca g. 16, na Robotniczej
Zagadnienia
1. pedagogika porównawcza jako subdyscyplina pedagogiczna opisująca i wyjaśniająca edukację we współczesnym świecie
A) geneza i ewolucja rozwoju
B) Definicja
C) obszary badań
D) Przedmiot i cele
E) problematyka badawcza ( obszary badań
G) funkcje
2. podstawowe kategorie pojęciowe
A) polityka oświatowa
B) System oświatowy
C) Standardy Edukacyjne
D) Uwarunkowania (ustrojowo-polityczne, Społeczne, ekonomiczne, historyczno-narodowe, demograficzne)
E) Stratyfikacja społeczna
3.etapy rozwoju pedagogiki porównawczej i główne koncepcje i nurty uprawiania
A) okres (etap) prekonstytutywny
B) okres konstytutywny
C) klasyczny
D) internalizacji kształcenia
4. rozwój pedagogiki porównawczej w Polsce
5. orientacje metodologiczne w badaniach komparatystycznych
6. współpraca międzynarodowa w obszarze edukacji
A) unia europejska (programy i standardy edukacyjne)
B) międzynarodowe raporty oświatowe i wynikające z nich wyzwania edukacyjne
-raport klubu rzymskiego, raport fora, biała księga kształcenia i doskonalenia, raport Delorsa (Edukacja jest w niej ukryty skarb)
7.przygotowywanie i przeprowadzanie reform oświatowych oraz oświata dorosłych i kształcenie permanentne
Literatura:
R. Pachociński „Pedagogika porównawcza” W-wa 1991 i wyd. następne
„Współczesne systemy edukacyjne”
„Kierunki reform szkolnictwa wyższego na świecie” 2004
„Oświata i praca w erze globalizacji” 2006
Z. Kwieciński „Alternatywy myślenia o, dla edukacji” W-wa 2000
U. Świętochowska „Systemy cywilizacyjne przełomu XX XXI w”
W. Okoń „10 szkół alternatywnych”
Cz. Kupisiewicz „Paradygmaty i wizje reform oświatowych”
Ad. 1. Pedagogika porównawcza jako subdyscypliną pedagogiczna
Analizując stan i perspektywę pedagogiki porównawczej należy podkreślić że dynamiczny rozwój i dokonująca się internalizacja stosunków międzynarodowych oraz takie zmiany w rzeczywistości społecznej jak globalizacja, wielokulturowość spowodowały wyróżnienie się i rozwój odrębnej
W literaturze pedagogicznej Kawula sytuuje wśród subdyscyplin pedagogicznych wyodrębnia wg kryterium przedmiotu badan tak więc pedagogika porównawcza jest subdyscypliną młodą nie można określić jednoznacznie jej granic i problematyki badawczej.
Definicja pedagogiki porównawczej jest ważna ponieważ ma:
-wzgląd metodologiczny
-wzgląd praktyczny.
Wyznacza definicję badań zakres problematyki badawczej stąd współcześnie ped poró określa się jako intersubdyscypilnarną naukę ped która z perspektywy synchronicznej i lub diachronicznej bada zjawiska i fakty pled w ich związkach Polit społ ekonom, i kulturowych oraz porównuje podobieństwa i różnice w co najmniej dwóch krajach obszarach kontynentach lub globalnie. Dąży do lepszego zrozumienia zjawisk ped do odkrycia i sformułowania adekwatnych uogólnień w celu doskonalenia kształcenia i myśli ped. Czołowi przedstawiciele pp podkreślają dwoistość tej dyscypliny tzn. jest d teoretyczna ale zdecydowanie ukierunkowaną na zastosowanie pewnych rozwiązań w praktycznej działalności oświatowej. Podkreśla Sue że jest nauka która wykorzystuje dane z jednego lub wielu regionów do
A opisywania systemów oświaty ich funkcjonowania
B Wspierania rozwoju instytucji oświatowych i praktyki oświatowej
C Do wyjaśniania powiązań między edukacją a społeczeństwem
D Do określania tendencji rozwojowych powszechnie występujących
Pp obejmuje działalność badawczą nastawioną na szczegółowe udokumentowanie różnych systemów ośw opis tych systemów pełniąc rolę interwencyjna (wpływ na politykę i praktykę ośw określonych państw a także ważną rolę poznawcza). W tym kontekście wyodrębnia się akademicką pp czyli koncentrującą się na badaniach teoretycznych które do analizy systemów ośw wykorzystują metodę komparatystyczne i badania te wykonywane są w uniwersytetach i innych int naukowych. Interwencyjna – analizy zagranicznych systemów ośw nastawione na praktyczne wykorzystanie inf z tych analiz.
Przedmiot badań jest
A politykę i prawodawstwo szkolne
B zarządzanie i finansowanie szkolnictwa
C strukturę systemów i rezultaty oraz cele kształcenia ich treść i technologię
Współcześnie jej przedmiot nie ogranicza się do szkoły i formalnego kształcenia lecz obejmuje różne zjawiska ped np. socjalne, związane z opieką , problemy niepeł, mniejszości narodowych, etnicznych. Ewolucja pp pierwszy obszar najwcześniejszy zwane studium kształcenia za granica można go określić jako pp krajów rozwiniętych. Drugi obszar to pp lat 60 skoncentrowana na krajach rozwijających się (3 świat). Trzeci obszar problematyki międzynarodowej, a więc działalność instytucjonalna tworzenie różnorodnych programów na rzecz porozumiewania się między poszczególnymi narodami. W ramach tego obszaru eksponuje się głównie ob. wielokulturowej i międzykulturowej. Celem tych badań jest doprowadzenie do respektowania w danym kraju czy regionie praw mniejszości etnicznych , narod, kult.
Podkreślają że zjawiska i fakty ped w ramach pp prowadzone są w sposób interdyscyplinarne tak więc pp wykorzystuje z dorobku takich dysc jak po, his twych, filozofia, psych. Soch, ale również demografia czy ekonomia. Wyniki badań pp wzbogadzają te dyscypliny.
Cele pp mają charakter prospektywny tzn koncentrują się drogą porównań na analizowaniu współ. Tendencji rozwojowych w ośw badaniu jak w różnych krajach i w zależności od różnych uwarunkowań rozwiązywane są współczesne problemy ośw i wych a zwłaszcza : zaspokajanie podst potrzeb w dziedzinie ośw w warunkach ustawicznej zmieniającej się rzeczyws spol oraz zmian w nauce i technice. Trafnie zmiany te opisuje min. Delors natomiast cele pp w sposób szeroki opisuje Pachociński podkreśla że zwiększa się jej rola i znaczeni dla permamentych reform ośw podkreśla że praktyczna wartość badań pp jest podstawą dla polityki ośw do podejmowania ważnych decyzji a także zarządzani szkolnictwem badania te ułatwiają również wprowadzenie alternatywnych rozwiązań oświatowych i projektowania zmian, tak więc istota celów pp wyraża się w opisywaniu i wyjaśnianiu ważnych prob. ośw ale również projektowaniu zmianie polityki ośw czyli cele praktyczne.
Funkcje pp Funkcje pedagogiki porównawczej
Analizując funkcje pedagogiki porównawczej należę pokreślić ze najbardziej znaczące są:
a) funkcja teoretyczna - tzn. opisywanie i wyjaśnianie fragmentów badanej rzeczywistości co prowadzi z kolei do lepszego rozumienia rzeczywistości edukacyjnej i jest postawą dla rozwiązywania praktycznych problemów edukacyjnych;
b) funkcja praktyczna – tzn. projektowanie, reformowanie, przekształcanie istniejącego stanu rzeczy;
c) funkcja prognostyczna – tzn. przewidywanie, określanie trendów tendencji, zmian, kierunków kształcenia i edukacji, czyli ważna funkcja w budowaniu polityki oświatowej;
d) funkcja międzynarodowo-integrująca – tzn. działalność pedagogiki porównawczej jest narzędziem do zrozumienia i poznania międzynarodowych problemów edukacyjnych zjawisk a głównie ich kontekstów i źródeł;
e) funkcja propedeutyczna – tzn. uczy, daje postawy, zwiększa kompetencje, przygotowuje do lepszego zrozumienia i wyjaśniania problemów edukacyjnych w czasie i przestrzeni, zwiększa głównie kompetencje teoretyczno-metodologiczne i praktyczno-pedagogiczne.
Podstawowe pojęcia:
1. polityka oświatowa - w znaczeniu szerokim polityka to dziedzina stosunków pomiędzy klasami, narodami, państwami, polegającą na umiejętności wyboru oraz podejmowania decyzji związanych ze społecznymi, gospodarczymi, kulturowymi problemami uwikłanymi w różnorodne zdarzenia, zjawiska i fakty;
2. oświata – to jak podkreśla Jan Szczepański system instytucji, pewien rodzaj działalności a także stan świadomości społeczeństwa łączy się z upowszechnianiem w danym społeczeństwie wykształcenia oraz kultury poprzez działalność szkolnictwa, a także różnych instytucji pozaszkolnych;
3. polityka oświatowa w ujęciu leksykalnym to – program działalności państwa w dziedzinie oświaty i wychowania zawierający i określający funkcjonowanie i zasady tego funkcjonowania dotyczące organizacji szkolnictwa a więc kształcenia i wychowania formujące również podstawy materialno-ekonomiczne funkcjonowania systemu oświaty oraz systemu zarządzania instytucjami oświatowymi. Wg. Mariana Pęcherskiego – polityka oświatowa to także dyscyplina teoretyczna opisująca wyjaśniająca i określająca podstawy działalności politycznej państwa w dziedzinie oświaty i wychowania;
4. system oświatowy – rozumie się zespół celowo i hierarchicznie zorganizowanych pod względem prawnym, ekonomicznym, strukturalnym i pedagogicznym placówek szkolnych, opiekuńczych, pozaszkolnych, naukowo-badawczych zarządzanych przez Ministerstwo, samorządy lub inne podmioty współdziałające w realizacji wyznaczonych celów kształcenia i wychowania;
5. standardy edukacyjne – przyjęte w oparciu o określone kryteria, normy i wzorce ujednolicenia dotyczące nauczania, wychowania, ich organizacji i rezultatów;
6. stratyfikacja społeczna – zróżnicowanie a wiec pojęcie to odnosi się do struktury społecznej inaczej mówiąc jest to zróżnicowanie społeczne analizowane w następujących wymiarach
A) pozycji społecznych
B) poziom życia
C) poziom kultury (materialnej i niematerialnej)
jest to także pojęcie neutralne, opisowe bez konotacji skojarzeniowych a wiec również kategoria socjologiczne i demograficzna. W teorii stratyfikacji społecznej podkreśla się, że ważnym czynnikiem wręcz kluczowym jest edukacja również szkolnictwo jest narzędziem reprodukcji społecznej i utrwalania porządku społecznego;
Uwarunkowania polityki oświatowej i systemu oświatowego
Funkcjonowanie systemu oświatowego jest wielorako uwarunkowane. Z komparatystycznych badań wynika, że głównymi uwarunkowaniami, które determinują politykę oświatowa oraz funkcjonowanie systemu oświaty (edukacyjnego) są:
b) warunki ekonomiczne – wyznaczają one materialne możliwości jakie w budżecie państwa można przeznaczyć na szkolnictwo. Wysokość tych wydatków zależy od:
- stanu gospodarki państwa
- sposobu finansowania sektora ustroju szkolnego
-wysokość liczby zatrudnionych nauczycieli ich kształcenia i doskonalenia
b) warunki historyczno-narodowe wiążą się ściśle ze specyfiką i charakterem państwa z jego historią i kulturą, te uwarunkowania najczęściej mają decydujące znaczenie w momentach przełomowych często wymuszają w określonym kierunku zmianę w systemie oświaty oraz reformy tego systemu należy podkreślić, że najtrudniej przekonać obywateli o potrzebie wprowadzenia zmian które dotyczą treści, metod i kierunków.
c) uwarunkowania demograficzne- tutaj analizy idą w dwóch kierunkach:
1.stałe analizy dotyczą sytuacji ludnościowej w kraju
2.wykorzystanie analiz ludnościowych do prognozowania i projektowania zmian w systemie oświatowym związanych np z zapotrzebowaniem gospodarki na wykwalifikowaną siłę, na utrzymanie równowagi między podażą a popytem, również wyniki analizy pozwalające przewidywać wyż lub niż demograficzny mają istotne znaczenie np. dla kwalifikacji nauczycieli, przeprowadzania refom w szkolnictwie.
d) uwarunkowania ustrojowo-polityczne te wpływają bezpośrednio na kształt i treść polityki oświatowej. J. Szczepański podkreśla, że oświata jest powiązana z ideologią i polityką więc zawsze są grupy, które bronią swoich interesów bez względu na efektywność systemu edukacji natomiast atmosfera polityczna i ideologiczna danego państwa przekłada się na atmosferę systemu szkolnego w taki sposób że jest czynnikiem wyznaczającym efektywność merytoryczna systemu nauczania i efektów wychowania. Uwarunkowania polityczne wpływają również na ewentualne zmiany systemu oświatowego stąd możemy powiedzieć że system oświatowy jest bardzo ważnym instrumentem i jednocześnie wrażliwym instrumentem kształtowania świadomości społecznej poglądów i postaw w rękach polityków
e) uwarunkowania społeczne – te są związane ze strukturą społeczna jej przemianami oraz ich wpływem na system oświaty i wychowania. Oświata zależy od tego jakie cele i zadnia postawi mu społeczeństwo a głownie grupy organizacje instytucje lub partie polityczne które majka znaczący wpływ na funkcjonowanie państwa. F. Znaniecki podkreśla, że system oświatowy często staje się narzędziem urabiania społeczeństwa w interesie tych znaczących politycznie grup. Do uwarunkowań społecznych zalicza się te które ściśle wiążą się z rozwojem cywilizacji. Na szczególną uwagę zasługują tutaj takie elementy jak mobilność zawodowa, eksplozja informacji, ale również rozwój środków masowego przekazu. Zmiany cywilizacyjne najczęściej wywołują zmiany w strukturze kwalifikacji zawodowej powodują wzrost zapotrzebowania na określone zawody i często nowe stanowiska pracy.
Ewolucja rozwoju pedagogiki porównawczej
Główne koncepcje uprawiania pp i ich charakterystyka
Główni przedstawiciele: Marc – Antonie Jullien de Paris (1775-1848), Pedro – Rosello (1897-1970), Michal Sadler (1861-1943), Izaac Kandel (1881-1965), Sergiusz Essen (1887-1950), Friedrich Schneider (1881-1974), Nicholas Hans (1888-1969), George Bereday (1920-1999)
Początki historycznego niektórzy profesjonaliści sytuują w początkach antycznej Grecji i Rzymu i tak przywołuje się tutaj Ksenofonta który jako pierwszy opisał edukację w społeczeństwie Persów i porównał z edukacją chłopców w Sparcie. Jako drugi Gajusz Juliusz Cezar, który w swych pamiętnikach opisał sposoby wychowania galijskich i germańskich plemion w kontekście kultury, następny to Tacyd, który opisał kulturę i wychowanie Żydów i Germańców ukazywał zróżnicowanie tego wychowania. Pojawia się informacja o szkołach oświacie realizowanej w różnych krajach dzięki podróżom , handlarzom i dyplomatom. Wiedza o edukacji, wychowaniu narastała w wyniku :
-międzynarodowego handlu, podróży zagranicznych, odkryć geograficznych, wypraw wojennych.
Należy podkreślić że informacje o edukacji dzieci w różnych krajach w ten sposób przekazywane miały charakter subiektywny, fragmentaryczny, nienaukowy. Ten okres można nazwać prekonstytutywny dające podstawy dla naukowej myśli w edukacji okres konstytutywny- w nim następują pierwsze systematyzacji wiedzy porównawczej. Powstawanie wiedzy pedagogicznej na początku XIX w wiąże głównie z planami organizacji świeckiej - edukacji wolnej od opłat ale obowiązkowej. Twórca pedagogiki porównawczej powszechni e uznaje się przedstawiciela francuskiego oświecenia Julien de Paris określił on zasady które do dziś stosuje się w pp tzn.
-gromadzenia dokładnej dokumentacji na temat funkcjonujących systemów oświatowych i ich kontekstu
-obiektywna ocena różnić analizowanych systemów
-gromadzenie danych na tematy oświaty (szkolnictwa w różnych krajach)
W 1817 Julien de Paris wydał książkę związana z pedagogiką porównawczą „Szkice i przyczynki przygotowania do pracy o wychowaniu porównawczym” w tej książce po raz pierwszy zostaje przedstawiony plan badań porównawczych systemów oświatowych. Głównym celem badań porów ma być
- podniesienie poziomu szkolnictwa we Francji poprze wykorzystanie najlepszych wzorów i rozwiązań w zakresie teorii i praktyki występujących w innych krajach. W tym celu autor proponuje utworzenie komisji specjalnej ds. kształcenia i zostaje przez niego zapoczątkowana idea założenia międzynarodowego biura oświaty, głównym jego celem jest zbieranie, dokumentowanie i wymiana informacji na temat systemów oświatowych , praktyki pedagogicznej w różnych krajach. J podkreślał, że na wychowanie składają się fakty i obserwacje gromadząc je i porządkując a następnie porównując można dokonać rekonstrukcji wychów. Odkryć pewne prawa i prawidłowości i nowe prawa i zasady. Głównym narzędziem służącym do zbierania danych ich porównywania była ankieta, rezultaty tych analiz przedstawiano za pomocą danych statystycznych w postaci tabel, wykresów. Kontynuatorem koncepcji J de Paris jest Pedro Rosello. Autor ten podkreśla ze pp ma stanowić instrument porozumienia międzynarodowego. Jej główne zadania to:
-odkrywać ogólnoświatowe prądy w obrębie wychowania i w oparciu o nie konstruować odpowiednie teorie o charakterze uniwersalistycznym, stąd min ten etap nazywa się etapem uniwersalizacji praktyki oświatowej a z uwagi na przyjęte metody i techniki badań podkreśla się jej pozytywistyczny charakter (orientacja ilościowa) Rossello formułuje dwie zasady:
1.Życie społeczne i szkoła nawzajem na siebie oddziaływają (system naczyń połączonych), zasadniczym elementem są fakty oświatowe które pozostają wobec siebie we wzajemnych związkach ( stosunki zależności)
2.Odkrył obiektywne prawa rozwoju oświaty tzw. zależności przyczynowo-skutkowe. Podkreślał ze stosując uniwersalne prawidłowości i ogólne zasady można kierować rozwojem oświaty w sposób pewny i precyzyjny. Zaproponowana orientacja zakłada dążenie do odkrywania tego co wspólne aby sprecyzować normy dotyczące najlepszych rozwiązań praktycznych. Określa się je jako mechanicystyczną bowiem klasycznym. Koniec XIX i początek XX w aż do lat 60 to:
-wzrost współpracy międzynarodowej w dziedzinie oświaty punktem wyjścia jest praktyka. Punktem dojścia jest formułowanie teorii odkrycie ogólnych zasad. Ten okres konstytutywny stanowił podstawę, przygotował zasadę pod reformę szkolnictwa a także rozwoju nowej koncepcji pp tzw. humanistycznej. Ta koncepcja rozwija się w tzw. okresie
- okres uniwersyteckich zajęć z pedagogiki porównawczej
W tym kontekście tworzy się alternatywa wobec koncepcji uniwersalizacji praktyki oświatowej alternatywa nastawiona na dążenie do zrozumienia zasad działania oświaty w oparciu o głęboka analizę historyczną i analizę kontekstu w jakim osadzony jest system oświatowy. W tej alternatywnej wersji odrzuca się poszukiwanie ogólnych praw, formowanie zasad i norm. Prekursorem tej nowej koncepcji uprawiania pedagogiki porównawczej jest Sadler, podkreśla ze systemy kształcenia musza być zawsze oparte o analizę historyczno-społeczną w swych rozważaniach odwoływał się również do filozofii wprowadza nowa kategorie w analizach porównawczych różnych systemów oświatowych tzw. siły determinujące. Te siły to główne czynniki wpływające na tworzenie się narodowych systemów kształcenia w tym kontekście podkreślę ze
- w badaniach porównawczych należy wnikać w siłę duchową narodu
-każde badania porównawcze i każde badane zjawisko należy rozpatrywać na tle kontekstu społeczno-kulturowego.
Podkreślał również ze rzeczy, zjawiska znajdując się poza szkołą mogą być ważniejsze niż te wewnątrz szkoły np. rodzina, kościół , grupa etniczna, sprawy finansów polityki państwa, dlatego należy wyjść na ulice , wejść do domów, obserwować jak ludzie żyją Jakie wartości są dla nich ważne i stawiane przez nich na pierwszy miejscu aby można dokonać skutecznych zmian w szkole. Kontynuatorem jego myśli był Kandel, który również podkreślał znaczenie kontekstu osadzenie systemu oświatowego dla jego jakości i funkcjonowania. Zakładał że wyniki badan porów mogą być skutecznie wykorzystywane i stosowane w innych krajach pod warunkiem że nie będą się ograniczały tylko do opisu jak jest ale będą efektem analizy i interpretacji naturalnego kontekstu. Zdaniem Kandela problemy i cele oświaty są podobne w wielu krajach ale rozwiązywanie tych problemów zależy od różnic kult, światopoglądowych, tradycji stąd postulowaną metodą przez niego była metoda monograficzna. Wg niego etapy tej metody są następujące:
-opis wybranych problemów ( wspólnych dla badanych krajów)
-wyjaśnienie (interpretacja) przyczyn badanych zjawisk
-analiza porównawcza tzn. zestawienie różnic, przyczyn między systemami i analiza przyczyn oraz wyciagnięcie wniosków
-skonstruowanie rozwiązań dla praktyki i lub sformułowanie teorii w oparciu o uzyskane wyniki
Dopracowaniem metody monografii a następnie sprecyzowaniem badań monograficznych podjął Z. Fijałkowski wprowadzając tym samym nową perspektywę badań w badaniach komparatystycznych. Kandel zwrócił uwagę na problem jednostki i jej pozycje w społeczeństwie w badaniach porównawczych podkreślał że fundamentalnym problemem jest pogodzenie praw jednostki z jej pozycją w społeczeństwie i państwie. Podkreślał że pedagogika porównawcza jest interdyscyplinarną nauką. Następnym komparatystą który ma istotny wkład w rozwój pp byli N. Hans i Sznajder. Hans w badaniach o zmianach opierał się na analizie historycznej sił które mają istotne znaczenie na kształtowanie się i rozwój systemów oświatowych. Dla pełnego opisania i wyjaśnienia istoty i zmiany systemów wprowadza kategorie narodowego charakteru i tak
-podkreśla w studiowaniu każdego narodowego systemu jako wstępny etap, analizę uwarunkowań historycznych w kontekście kultury ale również religii rasy czy języka
- narodowe systemy oświatowe jego zdaniem podobnie jak narodowa literatura konstytucja są wyrazem charakteru wewnętrznego państwa a wiec pozwalają odróżnić jedno państwo od innych narodów. W tym kontekście wyróżnił 3 grupy czynników które wpływają na narodowy charakter i rozwój narodów i są to:
A) czynniki naturalne np. rasa język
B) czynniki religijne poglądy religijne, światopoglądowe np. islam
C) czynnik świecki nastawienie na humanizm, socjalizm, nacjonalizm
Wyodrębniając te czynniki podkreślał że aby zrozumieć i wyjaśnić istotę i zmiany systemu należy te 3 czynniki poddać interpretacji .
Sznajder jest głównym przedstawicielem niemieckiej tradycji uprawiania pp podkreślał znaczenia analizy rozumiejącej jako sposobu poznawania rzeczywistości., oraz znaczenie założeń ontologicznych zjawisk kult i czynników determinujących te zjawiska akcentuje znaczenie genezę zjawisk pedagogicznych i jako pierwszy ta genezę włącza do przedmiotu pp. Wprowadza kategorie siły napędowe podkreśla że to one kształtują systemy oświatowe w poszczególnych krajach. Do sił napędowych zalicza:
-warunki geograficzne
-gospodarkę poziom i jej jakość
-kulturę
-religię
-strukturę społeczną
-aktualna sytuacja oświaty jej problemy i impulsy
Zasługi Sznajdera sformułował idee wychowania europejskiego; podkreślił że siły napędowe są specyficzne dla każdego kraju, kształtują charakter narodowy tak więc pedagogika porównawcza opisując sytuacje i stan systemu oświaty i politykę oświatową uzewnętrznia i opisuje charakter narodowy danego państwa. Dla tego analizy jego tez opowiadały się za całościowym badaniem faktów pedagogicznych w naturalnym kontekście ich osadzenia.
Pedagogika porównawcza nie poszukuje i nie odkrywa praw i zależności przyczynowo-skutkowych ma prowadzić do zrozumienia tych faktów, a więc jedynie odkrywa ujawnia , określa sens zjawisk faktów pedagogicznych. Stąd też podkreślał że każdą analizę jakościową powinno poprzedzać gromadzenie faktów, opis faktów i interpretacja ich.
S. Hessen był również ważnym przedst. Klasycznego okresu uprawiania pedagogiki porównawczej jako rosyjski emigrant piszący po niemiecku w okresie międzywojennym wykładał np. w Pradze a w polsce W-wa, Łódź. Jego znaczący wkład wyraża się w:
-rzetelnej i pogłębionej analizie 10 krajów systemu oświatowego Francji Anglii Belgii Niemiec ZSRR Norwegii Włoch. Zajmował się również problematyka związana z obowiązkiem szkolnym. Analizę tego ...
Diot