Czas pracy.pdf

„ŻAK” Centrum Nauki i Biznesu

w Ostrowie Wielkopolskim

Technik Bezpieczeństwa i Higieny Pracy

(grupa A)

PRAWNA OCHRONA PRACY

Materiały do zajęć dydaktycznych .

Temat: PROBLEMATYKA PRAWNA CZASU PRACY

Ostrów Wielkopolski, 2010r.

Pojęcie czasu pracy i jego znaczenie dla stosunków pracy.

Czas pracy jest pojęciem ekonomicznym i socjologicznym, określenie to pojawia się także w

języku potocznym. Kwestia czasu pracy jest jednym z najbardziej spornych problemów

stosunków zatrudnieniowych i prawa pracy od początku istnienia regulacji wykonywania

pracy zależnej, niezmiennie do dnia dzisiejszego.

Czas pracy jest to czas pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w zakładzie

pracy lub w innym miejscu wyznaczonym do wykonywania pracy.

Czasem pracy w danym okresie (doba, tydzień) jest więc suma godzin, w których

pracownik wykonuje pracę albo pozostaje do dyspozycji pracodawcy w procesie pracy.

Pozostawanie w dyspozycji obejmuje zarówno rzeczywiste wykonywanie pracy, jak i

oczekiwanie na przydzielenie zadań. Stan oczekiwania traktuje się na potrzeby rozliczenia

czasu pracy tak samo jak wykonywanie pracy, gdyż pracownik poświęca pracodawcy swój

czas i stawia do dyspozycji swą „siłę roboczą". Warunkiem zaliczenia oczekiwania jako

„pozostawania w dyspozycji", a więc do czasu pracy, jest stawienie się pracownika w

wyznaczonym

miejscu, w stanie zdolności do wykonywania poleceń oraz następnie oczekiwanie na

dyspozycje dotyczące pracy.

Innym pojęciem z zakresu czasu pracy jest „pozostawanie w gotowości" do wykonywania

pracy. Jest to pojęcie szersze od „pozostawania w dyspozycji" i obejmuje także sytuację,

gdy pracownik zgłosił chęć podjęcia pracy (np, po dłuższej przerwie w jej wykonywaniu

albo po wyroku przywracającym do pracy), ale nie jest obecny w zakładzie pracy, nie

pozostaje więc w dyspozycji. W takiej sytuacji czasu „pozostawania w gotowości" nie wlicza

się do czasu pracy, ale mimo to pracownikowi może za ten czas wyjątkowo przysługiwać od

pracodawcy świadczenie pieniężne, jeśli przeszkoda w wykonywaniu pracy dotyczy

pracodawcy (art. 81 k.p.).

Norma czasu pracy

Norma jest to maksymalny wymiar czasu pracy, na który można się umówić w danym

systemie prawnym. W Polsce podstawowa norma czasu pracy wynosi obecnie 8 godzin na

dobę, przeciętnie 40 godzin tygodniowo w 5-dniowym tygodniu pracy (art. 129 § l k.p.).

Podstawowy okres rozliczeniowy tej normy wynosi maksymalnie 4 miesiące, z możliwością

jego przedłużenia do 6, a nawet 12 miesięcy w rolnictwie i hodowli, jak też przy

pilnowaniu mienia i ochronie osób (art. 129 § 2 k.p.). Norma czasu pracy, inaczej niż

wymiar, ma charakter powszechny i dotyczy wszystkich pracowników zatrudnionych w

Polsce.

Wymiar czasu pracy

Wymiar czasu pracy to liczba godzin, w których dany pracownik zobowiązuje się pozostawać

do dyspozycji pracodawcy w ciągu doby, tygodnia, okresu rozliczeniowego. Ustalany jest

indywidualnie dla każdego pracownika w umowie o pracę. Wymiar czasu pracy pracownik

i pracodawca mogą ustalić dowolnie, nie przekraczając normy czasu pracy. Wymiar czasu

pracy równy normie czasu pracy określa się potocznie jako „maksymalny" albo „pełny etat".

Tygodniowy czas pracy nie może przekroczyć przeciętnie 48 godzin w przyjętym okresie

rozliczeniowym, łącznie z nadgodzinami (czyli maksymalna dopuszczalna liczba nadgodzin to

416 rocznie). Jest to obecnie główne ograniczenie liczby nadgodzin, po rezygnacji z

ograniczenia dobowego i przy elastyczności ograniczenia rocznego, które może być ustalone

przez strony umowy o pracę.

Minimalny wymiar nieprzerwanego odpoczynku, jaki pracodawca ma obowiązek

zapewnić każdemu pracownikowi, to:

— 11 godzin na dobę,

— 35 godzin raz w tygodniu (to kompensuje 11 godzin odpoczynku dobowego), które

powinno obejmować niedzielę,

— 15 minut wliczane do czasu pracy, jeśli wymiar dobowy wynosi co najmniej 6

godzin.

Możliwe jest wprowadzenie jednej przerwy niewliczanej do czasu pracy, nie dłuższej niż 60

minut, przeznaczonej na posiłek albo załatwienie spraw osobistych. Można ją wprowadzić w

układzie zbiorowym, regulaminie pracy albo w umowie o pracę, jeśli pracodawca nie ma

obowiązku wydania regulaminu (art. 141 k.p.).

Obowiązek zapewnienia 11-godzinnego odpoczynku dobowego nie dotyczy pracowników

na stanowiskach kierowniczych oraz konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu

ochrony zdrowia lub życia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia

awarii (art. 132 § 2 k.p.).

Praca w godzinach nadliczbowych

Zgodnie z definicją zawartą w art. 151 k.p. jest to praca ponad normę czasu pracy, a także

ponad przedłużony dobowy wymiar czasu pracy. Trzeba zwrócić uwagę na to, że nadgodziny

to praca ponad normę, a nie ponad indywidualny wymiar czasu pracy. Ponieważ norma czasu

pracy jest jedna dla wszystkich pracowników, to w zasadzie bez względu na wymiar ich

zatrudnienia nadgodziny zaczynają się od 9 godziny pracy na dobę i 41 tygodniowo.

Ograniczenia dopuszczalności pracy nadliczbowej

Pracodawca nie może zupełnie swobodnie wydawać pracownikom polecenia pracy w

nadgodzinach. Przesłankami legalności polecenia pracy w nadgodzinach są: konieczność

prowadzenia akcji ratunkowej oraz szczególne potrzeby pracodawcy.

Wydanie polecenia pracy ponad normę czasu pracy mimo niewystępowania żadnej z tych

przesłanek jest nielegalne, w związku z tym pracownik ma prawo odmówić jego wykonania i nie

stanowi to naruszenia jego obowiązków wobec pracodawcy.

W orzecznictwie cechę „szczególności" zinterpretowano jako nagłość, nieplanowany charakter

potrzeb. Wynika z tego, że pracy w nadgodzinach pracodawca nie może planować jako

sposobu rozwiązania niedoborów kadrowych. Jeśli z wyprzedzeniem wiadomo, że w danym

okresie będzie większa ilość pracy do wykonania, pracodawca ma obowiązek zatrudnić

dodatkowe osoby. Potrzeby przedsiębiorstwa wolno zaspokoić pracą w nadgodzinach tylko

wtedy, gdy nagłość ich wystąpienia uniemożliwiła zatrudnienie dodatkowych pracowników.

Limit 150 nadgodzin rocznie może być zmieniony w układzie zbiorowym pracy,

regulaminie pracy albo w umowie o pracę — dla pracodawców nieobjętych obowiązkiem

wydania regulaminu. Nie wolno jednak wykroczyć poza globalny czas 48 godzin

średniotygodniowo, czyli rocznie limit nadgodzin może wynosić maksymalnie 8 godzin x

52 tygodnie = 416 nadgodzin.

Kompensata pracy nadliczbowej

Praca w godzinach nadliczbowych stanowi nadzwyczajny wysiłek, w związku z tym stawki

wynagrodzenia ulegają w tym przypadku zwiększeniu. Alternatywą dla wypłacania

zwiększonego wynagrodzenia z tytułu nadgodzin jest udzielenie czasu wolnego.

Zgodnie z art. 151 1 § l k.p. za pracę nadliczbową przypadającą:

- w nocy,

- w niedziele i święta będące dla pracownika dniami wolnymi zgodnie z rozkładem czasu

pracy,

- w dniu wolnym udzielonym pracownikowi w zamian za pracę w niedzielę albo święto

zgodnie z rozkładem czasu pracy pracownik otrzymuje 100-proc. dodatek do wynagrodzenia.

Za pracę nadliczbową przypadającą w pozostałe dni przysługuje dodatek w wysokości

50%.

W zamian za nadgodziny pracodawca może udzielić pracownikowi czasu wolnego, na

jego pisemny wniosek, w stosunku 1:1. Pracodawca może też bez wniosku pracownika

skompensować nadgodziny czasem wolnym, do końca okresu rozliczeniowego, zamiast

wypłacania dodatku, ale czasu wolnego udziela wtedy w wymiarze o połowę wyższym niż

liczba przepracowanych nadgodzin, czyli w stosunku l nadgodzina = 1,5 godziny wolnej.

Praca w niedziele i święta

Dni ustawowo wolne od pracy to dni wskazane w ustawie z 18 stycznia 1951 r. o dniach

wolnych od pracy, czyli wszystkie niedziele oraz święta państwowe i kościelne. Mimo

ustanowienia tych dni jako wolnych od pracy Kodeks dopuszcza liczne wyjątki, umożliwiając

działalność zakładów pracy z branży wskazanych w art. 151 10 k.p. Wyjątki te są uzasadnione

koniecznością prowadzenia działalności permanentnie ze względu na procesy technologiczne

albo obsługę ludności (np. komunikacja, hotelarstwo), a także zasadnością pracy właśnie w

dni wolne (np. instytucje rozrywkowe, turystyka, gastronomia).

Za pracę w niedzielę albo święto uważa się pracę wykonywaną między 6.00 w tym dniu a 6.00

w dniu następnym, chyba że pracodawca ustali inaczej. Dopuszczalne jest więc wskazanie, że

praca w dniu wolnym oznacza jej wykonywanie w godzinach pokrywających się z dobą

„kalendarzową" — 00-24.

Praca w porze nocnej

Pora nocna to 8 godzin wybranych przez pracodawcę z przedziału 21.00-7.00, wskazanych w

regulaminie pracy. Często pracodawcy wybierają godziny 22.00-6.00, jeśli pokrywa się to z

ustaloną u nich trzecią zmianą.

W przeciwieństwie do pracy w niedziele i święta, która jest dopuszczalna wyjątkowo, praca

w nocy jest w zasadzie dozwolona, a nie wolno zatrudniać w ten sposób tylko

pracowników z wybranych grup, szczególnie chronionych. Całkowicie zakazane jest

zatrudnianie w nocy osób młodocianych i kobiet w ciąży, natomiast osoby opiekujące się

dzieckiem do lat 4 muszą wyrazić pisemną zgodę na zatrudnianie ich w tej porze.

Materiały opracowane na podstawie:

PRAWO PRACY Zdzisław Niedbała (red.), Warszawa 2009.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: