Ewangelia Hebrajczyków - Ewangelia Ebionitów.pdf - Apokryfy Nowy Testament - polak-maly

1. EWANGELIE JUDEOCHRZE'CIJA(SKIE – EwHbr

Ewangelia Ebionitów by a ksi!g" grupy judeochrze#cijan oddzielonych od Ko#cio a,

o silnym nastawieniu enkratystycznym, by$ mo%e zredagowan" pod imieniem dwu-

nastu Aposto ów, st"d bywa identyfikowana z Ewangeli Dwunastu .

Trwaj" dyskusje na temat stosunku tych Ewangelii do Ewangelii kanonicz-

nych; K. Aland w swej Synopsie podaje te wszystkie teksty przy odpowiednich

fragmentach Ewangelii kanonicznych.

W tej sytuacji, gdy istnieje szereg cz!sto ze sob" sprzecznych teorii, warto

pami!ta$ o rozs"dnych s owach M. Dibeliusa, o których nie zawsze pami!taj" ba-

dacze: „Wyja#nienia mog" przynie#$ nie nowe teorie, ale nowe odkrycia” 66 . Nieste-

ty, nowe odkrycia, jak znalezienie Iuda!kon i #redniowiecznych fragmentów Ewan-

gelii Hebrajczyków , nic nie wyja#ni y, a tylko skomplikowa y problem.

a. Ewangelia Hebrajczyków (EwHbr)

Poniewa% EwHbr jest cytowana na pocz"tku II w. przez Ignacego Antioche&-

skiego (tekst 17) oraz przez Papiasza (tekst 8) i w drugiej po owie tego% wieku

przez Hegezypa (tekst 9), nale%y przypuszcza$, %e powsta a ona w ko&cu I w.

J. Daniélou przypuszcza nawet, %e EwHbr powsta a przez rokiem 70 67 . Miejscem

jej powstania mia a by$ Pella, dok"d udali si! judeochrze#cijanie z Jerozolimy przed

wybuchem powstania w 67 roku; J. Daniélou uwa%a natomiast, %e powsta a w Jero-

zolimie. Za czasów #w. Hieronima u%ywa a jej grupa judeochrze#cija&ska Nazarej-

czyków (lub Nazare&czyków) w okolicach Berei (dzi# Aleppo, por. teksty 24nn.)

oraz ebionici (tekst 20). Inni uwa%aj", %e powsta a w#ród judeochrze#cijan w Egip-

cie. Zosta a ona napisana literami hebrajskimi w j!zyku aramejskim – tak nale%y

rozumie$ zwroty o j!zyku hebrajskim (tekst 10), syryjskim (tekst 9) czy chaldej-

skim (tekst 25). Jest rzecz" prawdopodobn", %e istnia jej przek ad grecki, u%ywany

przez pisarzy dzia aj"cych przed #w. Hieronimem (np. przez Orygenesa, tekst 15).

Nie wiemy jednak, co z nim si! sta o.

'w. Hieronim w czasie swego pobytu na pustyni syryjskiej ko o Antiochii (w

latach 375-378), mia si! zapozna$ z EwHbr i prze o%y$ j": nie wiadomo tylko, czy

na grecki, czy na acin! (tekst 14). Cytuje j" pod ró%nymi tytu ami, nie wymienia jej

jednak w katalogu swoich dzie . Wobec tych sprzeczno#ci rodzi si! pytanie, czy

w ogóle j" mia w r!ku? Prawdopodobnie dowiedzia si! o niej z dzie Orygenesa

i powzi" zamiar jej p rze o%enia, którego jednak, jak si! wydaje, nigdy nie dokona .

Nie wiadomo równie%, jaki by stosunek EwHbr do aramejskiego tekstu Ewan-

gelii #w. Mateusza. Hieronim twierdzi, %e by to jej orygina , z którego prze o%ono

j" na j. grecki; mia si! on znajdowa$ w Bibliotece w Cezarei Palesty&skiej (tekst

25). Pogl"d ten jest na ogó odrzucany. Dodajmy, %e wedle Stychometrii Nikefora

66 Geschichte der urchristichen Litteratur , 1, Berlin 1926, 55.

67 Théologie du Judéo-Christianisme , Tournai 1958, 34 [por. MT 39, 37].

100

ROZDZ. II. Fragmenty: B. ZAGINIONE EWANGELIE

EwHbr liczy a 2200 stychów, podczas gdy Ewangelia Mateusza – 2500. Nie wiemy

te%, czy by y dwa utwory: EwHbr i EwNaz czy te% istnia jeden utwór. Z tego wszyst-

kiego wida$, %e pomimo stosunkowo du%ej ilo#ci zachowanych fragmentów, bardzo

niewiele wiemy o samym utworze, tym bardziej, %e wiadomo#ci przekazane przez

#w. Hieronima s" do#$ niepewne i chaotyczne. By to prawdopodobnie lu)ny prze-

k ad aramejski Ewangelii Mateusza, rozwini!ty w sposób anegdotyczno-midraszo-

wy, gnostycyzuj"cy, zawiera jednak sporo elementów w asnych. W przeciwie&stwie

jednak do Ewangelii Ebionitów i Ewangelii Egipcjan by to utwór zasadniczo orto-

doksyjny i autorzy staro%ytni nie zaliczali go do utworów heretyckich.

W XX wieku odkryto nowe fragmenty EwHbr: w Iuda!kon – nie wiemy jed-

nak, czy ten enigmatyczny utwór zawiera fragmenty EwHbr czy warianty Ewange-

lii Mateusza – oraz zawarte w tekstach #redniowiecznych, szczególnie pochodz"-

cych z Irlandii z czego mog oby wynika$, %e by a ona znana jeszcze we wczesnym

#redniowieczu. Ten pogl"d budzi jednak powa%ne w"tpliwo#ci, poniewa% nie mo%-

na zapomina$, %e cz!sto wszelkie nieznane teksty zawieraj"ce wiadomo#ci ewan-

geliczne opatrywano tytu em Ewangelia Hebrajczyków ; st"d te% powa%ne w"tpli-

wo#ci, czy s" to istotnie fragmenty z EwHbr.

W naszym tek#cie podajemy teksty autentyczne i w"tpliwe – zaznaczaj"c opi-

nie o ich autentyczno#ci Klijna i Alanda – oraz miejsca, w których wyst!puj" (za-

zwyczaj w zmienionej formie) u pisarzy epoki patrystycznej. Liter" „W” oznacza-

my teksty w"tpliwe.

Ireneusz († ok. 202)

1. [Ebionici] u%ywaj" wy "cznie Ewangelii wed ug Mateusza, a od-

rzucaj" Aposto a Paw a nazywaj"c go apostat" Prawa 68 .

2. Albowiem ebionici u%ywaj"c wy "cznie Ewangelii wed ug Mate-

usza i na jej podstawie dowodz"c, nies usznie mniemaj" o Panu 69 .

Klemens Aleksandryjski († ok. 212)

3a. Podobnie jest napisane w Ewangelii wed"ug Hebrajczyków : „Kto

si! dziwi, b!dzie królowa , a kto b!dzie królowa , dozna ukojenia” 70 .

3b. To samo znaczy i takie zdanie: „Ten, kto szuka, nie przestanie szu-

ka$, a% znajdzie; gdy za# znajdzie, dozna zdziwienia; gdy dozna zdziwienia,

osi"gnie królestwo; gdy królestwo osi"gnie, wtedy dopiero dozna ukojenia” 71 .

68 Adv. haer . 1, 26, 1, SCh 264, 346.

69 Adv. haer . 3, 11, 7, SCh 211, 158. Klijn 4 neguje wiarygodno#$ #wiadectw Ireneusza.

70 Kobierce 2, 9, 45, 5, GCS 15, 137, cyt. wg przek adu J. Pliszczy&skiej, 1, 160.

71 Kobierce 5, 14, 96, 3, GCS 15, 389, t . pol. 2, 76. W obydwu tekstach zastosowano,

dla opisania gnostyckiego procesu zbawienia, typowy climax . Por. EwTm 2 (obja#nienia);

Klijn 47-51 (EwHbr); Aland, 601– indeks (EwEb).

1. EWANGELIE JUDEOCHRZE'CIJA(SKIE – EwHbr

101

Orygenes († 254)

4. A je#li za# kto# przyjmuje Ewangeli# Hebrajczyków , w której sam

Zbawiciel mówi: „Dzi# wzi" mnie Duch 'wi!ty, matka moja 72 , chwyci

mnie niedawno za jeden z w osów moich 73 i zaniós mnie na wysok" gór!

Tabor 74 ”, ten zapyta, w jaki sposób Duch 'wi!ty, który powsta „za po#red-

nictwem S owa” móg by$ „matk" Chrystusa” 75 .

5. Napisano w pewnej Ewangelii zatytu owanej wed"ug Hebrajczyków

(je#li wszak%e kto# j" uznaje za dobr" nie tyle dla wiarogodno#ci, ile dla

ukazania rozpatrywanej sprawy): „Zapyta Go jeden bogaty cz owiek: «Na-

uczycielu, co dobrego mam czyni$, aby otrzyma$ %ycie?» 76 Odpowiedzia

mu: «Cz owiecze, wype niaj Prawo i Proroków!» Odrzek : «Wype nia em».

Rzek do niego: «Id), sprzedaj, co posiadasz, i rozdaj ubogim, potem przyjd)

i chod) za Mn"!» Bogaty zacz" skroba$ si! po g owie i nie by zadowolo-

ny. A Pan powiedzia do niego: «Jak%e mo%esz mówi$: wype nia em Prawo

i Proroków? Przecie% napisano w Prawie: ‘Mi uj bli)niego swego jak sie-

bie samego’ 77 , a oto liczni twoi bracia, synowie Abrahama, za ubiór maj"

gnój, umieraj" z g odu, dom za# twój jest pe en wszelkiego dobra, i nic

z niego do nich nie dochodzi». Zwróciwszy si! za# do swego ucznia Szy-

mona, który siedzia przy Nim, rzek : «Szymonie, synu Jony, atwiej jest

wielb "dowi przej#$ przez ucho igielne ni% bogaczowi wej#$ do królestwa

niebieskiego»” 78 .

72 Por. Mk 1, 12; Mt 4, 1.

73 Por. Ez 8, 3; Dn 14, 36.

74 Por. Mt 4, 8.

75 In Ioan 2, 12, 87, GCS Orig. Werke 4, 67; t . pol. S. Kalinkowski, PSP 28, 115;

Ten%e, Hom. in Hierem . 15, 4, GCS 6, 128; Hieronim, Comm. II in Mich 7, 6, CCL 76,

513n.; Ten%e, In Esai . 40, 9, CCL 74a, 459; Ten%e, In Ez . 16, 13, CCL 75, 178. Hieronim nie

przyjmuje EwHbr, ale i jej nie pot!pia. Tekst mówi prawdopodobnie o kuszeniu Chrystusa.

W gnostyckim apokryfie Jakuba z Nag Hammadi Jezus nazywa si! synem Ducha 'wi!tego.

W Kom. do Mi Hieronim zwraca uwag! na rodzaj %e&ski Ducha 'wi!tego ( Ruah ) i mówi

o duszy, oblubienicy S owa, która socrum habere Spiritum Sanctum – zwrot nieprzek adal-

ny na j. polski. Klijn 52-55(EwHbr); Aland – Mt 4, 1-11(EwHbr).

76 Por. Mt 19, 16-24.

77 Por. Kp 19, 18.

78 Comm. in Mt 15, 14, GCS 40, 389 – aci&ska parafraza Orygenesa. T . pol. K. Augu-

styniak, *rMT 10, 247. Por. P. Egert. 2 (poni%ej s. 138). Wg Jeremiasa (86n.) fragment

ten nie wyszed spod pióra Orygenesa; Klijn uwa%a go za tekst Orygenesa, Klijn 56-60

(EwNaz); Aland 340 (EwHbr).

102

ROZDZ. II. Fragmenty: B. ZAGINIONE EWANGELIE

Euzebiusz z Cezarei († 339)

6. Do ksi"g tego samego rodzaju [podsuni!tych, gr. antilegomena ] za-

liczaj" niektórzy jeszcze Ewangeli# wed"ug Hebrajczyków , w której si! lu-

buj" przede wszystkim chrze#cijanie pochodzenia %ydowskiego 79 .

7. Oni [ebionici] byli zdania, %e nale%y odrzuci$ wszystkie listy Paw a,

którego nazywaj" odst!pc" od Zakonu. U%ywali jednej tylko Ewangelii

wed"ug Hebrajczyków , innym za# ewangeliom niewielkie przypisywali zna-

czenie 80 .

8. Prócz tego [Papiasz] przytacza jeszcze opowie#$ o jakiej# niewie-

#cie, któr" oskar%ono przed Panem o wiele grzechów 81 . To samo opowiada-

nie znajdujemy równie% w Ewangelii wed"ug Hebrajczyków 82 .

9. Hegezyp przytacza szczegó y z Ewangelii wed"ug Hebrajczyków z sy-

ryjskiego, a szczególnie dialektu aramejskiego, wykazuj"c tym, %e by chrze-

#cijaninem pochodzenia %ydowskiego. Wspomina o innych jeszcze spra-

wach, które zna z tradycji %ydowskiej 83 .

10. Jednak%e Ewangelia , która dotar a do nas napisana pismem hebraj-

skim, nie rzuca gro)by przeciw temu, który ukry , ale przeciw temu, który

%y w rozpu#cie: mówi bowiem o trzech s ugach 84 : o tym, który przejad

dobra Pana z wszetecznicami i fletnistkami 85 , o tym, który pomno%y ma-

j!tno#$ i o tym, który ukry talent. A dalej: jeden zosta przyj!ty, drugi je-

dynie zganiony, trzeci za# zamkni!ty w wi!zieniu. Tak wi!c pytam, czy

u Mateusza po wszystkich s owach skierowanych przeciw temu, któremu

nic nie zrobi , gro)ba zosta a wypowiedziana o nim, czy te% przez powtó-

rzenie o pierwszym, to jest o jedz"cym z pij"cymi z wszetecznicami 86 .

79 HE 3, 25, t . pol. A. Lisiecki, POK 3, 124. Klijn 116-119 uwa%a, %e nie bardzo

mo%na stwierdzi$, z jakiej Ewangelii judeochrze#cija&skiej ten tekst pochodzi.

80 HE 3, 27, 126.

81 Por. J 7, 53 – 8, 11. Epizod tu wspomniany (por. J 8, 3-11) znajduje si! tylko w nie-

których r!kopisach; ten tekst stanowi najstarsze jego potwierdzenie.

82 HE 3, 39, 144. Papiasz, bp Hierapolis I/II w.; zbiera s owa Pana. Klijn 116-119 (W);

Aland 326 (EwHbr).

83 HE 4, 22, 181. Hegezyp – pisarz II w., zwalcza gnostyków; fragmenty jego dzie

podaje Euzebiusz. J. syryjski – dialekt j!zyka aramajskiego. Por J 6, 37; 17, 6. 9.

84 Por. Mt 25, 14-30; +k 15, 11-32.

85 Por. P.Oxy 840, 36.

86 Theophaneia 4, 22, PG 24, 685-688. Klijn 60-62 (EwNaz); Aland 411 (EwHbr).

1. EWANGELIE JUDEOCHRZE'CIJA(SKIE – EwHbr

103

11. On da pozna$ przyczyn! podzia u dusz 87 , która mia a nast"pi$ w do-

mach, jak to mogli#my spotka$ w Ewangelii rozpowszechnionej w#ród ,y-

dów, spisanej w j!zyku hebrajskim, gdzie jest powiedziane: „Wybieram so-

bie wszystkich najlepszych 88 , których da mi Ojciec, który jest w niebie” 89 .

Dydym lepy († 398)

12. Wydaje si!, %e Mateusz w Ewangelii +ukasza jest nazwany Lewi 90 .

Ale on nie jest tym samym, ale Maciej 91 , który zaj" miejsce Judasza i Lewi

jest tym samym, maj"cym dwa imiona. Wida$ to z Ewangelii wed"ug He-

brajczyków 92 .

Epifaniusz z Salaminy († 403)

13. [Nazarejczycy] maj" Ewangeli# wed ug Mateusza najpe niejsz",

po hebrajsku. U nich zachowa a si! ona jeszcze tak, jak zosta a spisana na

pocz"tku, to jest literami hebrajskimi. Ale nie wiem, czy zniesiono gene-

alogi! od Abrahama do Chrystusa 93 .

Hieronim († 419)

14. Jak czytali#my w Ewangelii hebrajskiej, %e Pan powiedzia do

uczniów: „I nigdy nie b"d)cie rado#ni, jak tylko wtedy, gdy na brata swego

spojrzycie z mi o#ci"” 94 .

15. ...równie% tzw. Ewangelia wed"ug Hebrajczyków , przet umaczona

niedawno przeze mnie na j!zyk grecki i aci&ski; korzysta z niej cz!sto

Orygenes. Po opisie Zmartwychwstania Zbawiciela czytamy w owej

87 Por. Mt 10, 34.

88 Por. Mt 10, 13; J 13, 18; 15, 16. 19.

89 Theophaneia syr. 4, 12, ed. S. Lee, London 1948 (por. GCS 11, 2, 183). Przek ad na

podstawie Erbetta I, 1, 119; Klijn 62-65 (EwNaz).

90 Por. Mk 2, 14; +k 5, 27-29.

91 Por. Dz 1, 23.

92 M. Gronewald, Psalmenkommentar III, Texte und Abhandlungen 8, Bonn 1969,

184, 9n. Wydaje si!, %e mamy tu typowe pomieszanie imion Mateusz i Maciej, cz!s to spoty-

kane w literaturze apokryficznej. O Dydymie: S. P. Brock, NTSt 18(1971) 220-222; D. L.

Lührmann, NovTest 29(1927) 265-279. Klijn 77n. (EwHbr).

93 Haer. 29, 9, 4, GCS 25, 352. W tym fragmencie Epifaniusz mówi o nazarejczykach

przebywaj"cych w Berea (Aleppo), por. fr g 16. Uwa%a, %e EwHbr jest substancjalnie iden-

tyczna z Mt, cho$ jej, jak si! wydaje, nie mia w r!kach. O Epifaniuszu por. SWP 131-134.

94 Comm. III in Eph 5, 4, PL 26, 352. O Hieronimie por. G. Bardy, MelScRel 3(1946)

5-36. Klijn 78 (EwHbr); Aland 79 i 250 (EwHbr).

Ewangelia Hebrajczyków - Ewangelia Ebionitów.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: