Zdzisław Augustynek „Trzy realizmy”
Cel 1: Sprecyzowanie trzech ontologicznych realizmów
Cel 2: Zbadanie związków zachodzących między tymi realizmami.
Definicje:
Przemiot – coś, co posiada przynajmniej jedną własność
Abstrakty – zbiory oraz własności (przedmioty charakteryzowane przez teorie: mnogości <matematyka> i własności <logika> ); są przedmiotami określonymi aksjomatycznie
Zbiór – nie ma normalnej (równowartościowej) definicji zbioru – pojęcie zbioru jest pierwotne, zadane aksjomatycznie, spełnia zasadę koekstensjonalności
Własność – jak zbiór, poza spełnianiem zasady koekstensjonalności
Konkrety – nie-abstrakty, przedmioty, których nie charakteryzuje ani teoria mnogości, ani teoria własności; są identyczne z rzeczami, w najszerszym znaczeniu tego terminu
Powiązanie kauzalne – semantyczny ekwiwalent fizycznego oddziaływania
Przedmiot oddziałujący – taki przedmiot, dla którego (1) istnieje inny, różny odeń przedmiot, z którym wchodzi on w powiązanie kauzalne, albo (2) istnieją dwa takie różne odeń przedmioty, które są jego częściami, a które są kauzalnie powiązane [tylko (1) – cząstki absolutnie elementarne, tylko (2) – świat]
Przedmiot nieoddziałujący – nie wykazuje powiązań kauzalnych
Obserwacja – planowe postrzeganie za pomocą receptorów człowieka (bezpośrednia lub pośrednia)
Obserwowalność – to, że prawa nauki (dot. dziedziny, do której należą przedmioty i dot. fizjologii i psychologii postrzegania przedmiotów przez człowieka)zezwalają człowiekowi na obserwacje przedmiotów (danego rodzaju)
Istnieć – istnieć niezależnie od podmiotu (poznającego)
Podziały przedmiotów:
(1) przedmioty konkretne (K) i przedmioty abstrakcyjne (Kˉ) (partykularia i uniwersalia)
(2) przedmioty oddziałujące (D) i przedmioty nieoddziałujące (Dˉ) (p. kauzalne/dynamiczne i akauzalne/adynamiczne)
(3) przedmioty obserwowalne (P) i przedmioty nieobserwowalne (Pˉ)
Skrzyżowanie wprowadzonych podziałów:
(1) DÌ K – jeśli przedmiot oddziałuje, to jest konkretem
KˉÌ Dˉ - jeśli przedmiot jest abstraktem, to nie oddziałuje
(2) PÌD – jeśli przedmiot jest obserwowalny, to oddziałuje
Dˉ Ì Pˉ - jeśli przedmiot nie oddziałuje, to nie jest obserwowalny
(3) P Ì K – jeśli przedmiot jest obserwowalny, to jest konkretem
KˉÌPˉ - jeśli przedmiot jest abstraktem, to nie jest obserwowalny
Wg. tych związków istnieją cztery rodzaje przedmiotów:
(1) K∩D∩P (realizm)
(2) K∩D∩Pˉ (realizm)
(3) K∩Dˉ∩Pˉ (dualizm/spirytualizm)
(4) Kˉ∩Dˉ∩Pˉ (realizm)
(1) Realizm klasyczny/antyidealistyczny – stwierdza, że istnieją przedmioty konkretne, oddziałujące i obserwowalne (K∩D∩P)
(2) Realizm teoretyczny/antyinstrumentalistyczny – stwierdza, że istnieją przedmioty konkretne, oddziałujące ale nieobserwowalne (K∩D∩Pˉ)
(3) Realizm pojęciowy/antynominalistyczny – stwierdza istnienie abstraktów, które nie oddziałują i nie są obserwowalne (Kˉ∩Dˉ∩Pˉ)
Ad (1) Realizm klasyczny (antyidealistyczny)
Kryterium istnienia przedmiotów:
à obserwacja
Argument idealizmu:
à przedmioty te są zespołami wrażeń (immanentyzm) albo myślowymi konstruktami z wrażeń (transcendentalizm); jako takie są pewnymi stanami podmiotu, więc nie zależą niezależnie od niego
Obalenie argumentu idealizmu:
à obserwacji bezpodstawnie nadano rangę sensu istnienia przedmiotów (utożsamiono kryterium istnienia z pojęciem istnienia)
Ad(2) Realizm teoretyczny (antyinstrumentalistyczny)
à zakłada się powiązania kauzalne między zachowaniami przedmiotu obserwowalnego i nieobserwowalnego oraz obserwuje się pierwszy przedmiot; drugi uważa się zatem za skutek (ślad) przedmiotu nieobserwowalnego (kryterium eksplanacyjne)
Argumenty instrumentalizmu:
à (a) konkrety nieobserwowalne nie istnieją (dosłownie), są fikcjami; teoretyczne terminy naukowe są to skrótowe zapisy koniunkcji terminów oznaczających konkrety obserwowalne (nieobserwable definiowane są za pomocą obserwabli); dzięki tej kwalifikacji są one wygodnym ekonomicznym sposobem mówienia o przedmiotach obserwowalnych; są narzędziami językowej ekonomii; każde zdanie z terminami teoretycznymi jest całkowicie przekładalne na zdania o konkretach obserwowalnych
à (b) konkrety nieobserwowalne nie isnieją (dosłownie), są teoretycznymi konstruktami; teoretyczne terminy są tylko częściowo definiowane przez terminy obserwacyjne; wobec tego zdań zawierających pierwsze nie da się przełożyć na zdania zawierające tylko drugie; w związku z tym można twierdzić, że oznaczają one przedmioty, które w jakiś sposób istnieją
Ad (3) Realizm pojęciowy (antynominalistyczny)
* nominalizm – odrzuca istnienie abstraktów
* konceptualizm – traktuje abstrakty jako konstrukty podmiotu
Argument nominalizmu:
à zdania matematycznych teorii można przełożyć na zdania o konkretach
Obalenie argumentu nominalizmu:
à nominalizm nie formułuje żadnej metody takiego przekładu
Związki między realizmami:
R1 – realizm klasyczny R1ˉ - nominalizm
R2 – realizm teoretyczny R2ˉ - instrumentalizm
R3 – realizm pojęciowy R3ˉ - nominalizm
(1) R2 à R1 (więc też R1ˉ à R2ˉ )
Argumenty:
(a) jeśli aprobujemy realizm teoretyczny, to musimy przyjąć eksplanacyjne kryterium istnienia przedmiotów nieobserwowalnych, których egzystencję realizm ten stwierdza; ale kryterium to zakłada obserwację przedmiotów obserwowalnych, więc też ich istnienie
(b) w stosunku do wszystkich rodzajów przedmiotów obserwowalnych z reguły zakłada się, że są one złożone z przedmiotów nieobserwowalnych, jeśli więc przyjmuje się istnienie owych obiektów nieobserwowalnych, to musi się przyjąć istnienie obserwowalnych całości z nich złożonych
(2) R3 à R1
(a) zasada ufundowania abstraktów w konkretach – (a) abstrakty-własności to własności istniejących konkretów lub własności takich własności, etc; (b) abstrakty-zbiory to zbiory istniejących konkretów lub zbiory takich zbiorów, etc.
(3) R3 à R2
(a) zasada ufundowania abstraktów w konkretach
Zestawiając (2) i (3) : R3 à R2 à R1 oraz R1ˉ à R2ˉ à R3ˉ
Stanowiska kombinowane:
(1) R1∩R2ˉ∩R3ˉ - realizm instrumentalistyczny i nominalistyczny – uznający istnienie tylko konkretów obserwowalnych
(2) R1∩R2∩R3ˉ - realizm nominalistyczny – uznający istnienie tylko konkretów obserwowalnych i nieobserwowalnych
(3) R1∩R2∩R3 – realizm globalny – uznający istnienie konkretów i abstraktów
(4) R1ˉ∩R2ˉ∩R3ˉ - antyrealizm (idealizm globalny) – odrzucający dosłowne istnienie wszelkich konkretów oraz abstraktów
polak-maly