Str_'Kategorie'_Wojtysiak.doc

Karol Pogorzelski

Streszczenie tekstu Jacka Wojtysiaka

„Kategorie.

Przegląd stanowisk i zagadnień”.

              Autor dokonuje przeglądu historycznie zajmowanych stanowisk w sprawie kategorii, oraz prezentuje problemy, jakie się z tymi stanowiskami wiążą. Na koniec przedstawia własną teorię kategoriitego zagadnienia.

I. Wstęp

Termin „kategoria” ma rodowód prawniczy i początkowo, w języku greckim, znaczył tyle, co „oskarżenie”. Etymologiczny rozbiór słowa „kategorializować” ujawnia jego znaczenie, jako zbierania czegoś wedle jakiegoś porządku. W filozofii, „kategoria” oznacza najogólniejsze rodzaje przedmiotów. W zależności od tego, za co się te przedmioty uznaje, można wyróżnić trzy możliwe podejścia do kwestii kategorii:

1)     Podejście ontologiczne lub metafizyczne, reprezentowane przykładowo przez N. Hartmanna: Kkategorie, jako najogólniejsze rodzaje bytów.

2)     Podejście semiotyczne, reprezentowane przez Arystotelaesa.: Kkategorie, jako najogóniejsze rodzaje wyrażeń języka

3)     Podejście konceptualne, reprezentowane przez Kanta.: Kkategorie, jako najogólniejsze rodzaje sposobów ujmowania poznawanych, bądź myślanych rzeczy.

II. Podejście semiotyczno-metafizyczne do zagadnienia kategorii.

              Historycznie pierwszą teorią kategorii jest teoria Arystotaelesa wyłożona w klasycznym dziele „Kategorie”. W tekście tym autor dokonuje podziału wyrażeń prostych ze względu na ich desygnaty w sposób przedstawiony w dwóch pierwszych kolumnach poniższej tabeli:

Wyróżnioną w powyższym podziale kategorią jest substancja. , której wyróżnić mMożna wyodrębnić dwa rodzaje sybstancji: konkret i gatunek. Podstawą tego wyodrębnieniaróżnienia jest fakt, że pozostałe kategorie są orzekane właśnie o niej. Zaprezentowany wyżej podział był traktowany przez Arystotelesa swobodnie, o czym świadczy fakt, że w innych swoich dziełach podawał inne listy kategoriipodziały. Co za tym idzie klasyfikacja kategorii nie pretenduje do została opatrzona dowodami zuzupełności i rozłączności. Powszechnie uznaje się, że Arystoteles wyróżnił kategorie, mając na względzie części mowy języka potocznego. Na tej podstawie A. Trandelenburg wysnuł tezę, że „kategorie są najogólniejszymi predykatami”, a „substancja jest właściwą kategorią podmiotu”,; podał on ponadto przykład przyporządkowania części mowy do kategorii (odtworzony w 1 i 3 kolumnie tabeli). O ile teza o istotnym związku między kategorią a językiem przyjęła się, o tyle przyporządkowanie zaproponowane przez Trandelenburga było krytykowane za rzekomą przypadkowość i brak odniesienia do gramatyki antycznego języka greckiego. W związku z powyższym M. Loux podjął próbę (1 i 5 kolumna tabeli) przyporządkowania kategoriom rodzajów informacji, jakie można uzyskać w odpowiedzi na zadane pytania.

Pokrewne pojęciu kategorii, ale jednak od niego różne są wyróżniane przez scholastyków:

1)                          postpraedicamenta – podział krzyżujący się z kategoriami. Przykładowo:

wcześniejsze – późniejsze, równoczesne, czy przeciwstawne.

2)                          supra praedicamenta albo transcendentalia – stosowane zamiennie z bytem „«przekraczają”» kategorie. Prawda, dobro, jedność, rzeczywistość…

3)                          praedicabilia – podział porządkujący kategorie. Definicja, rodzaj, gatunek, przypadłość, właściwość…

Arystoteles głosił tezę o odpowiedniości języka i rzeczywistości, lub inaczej mówiąc: realizm semiotyczny. Wynika stąd, że kategorie równolegle z częściami mowy odzwierciedlają najogólniejsze rodzaje bytów. Fakt ten stał się podstawą późniejszego klasyfikowania bytów przy pomocy schematu „«drzewa genealogicznego”».   Jednym z najpopularniejszych, szczególnie wśród scholastyków schematów, była propozycja Dawida Armeńczyka przedstawiona poniżej

Z biegiem czasu modyfikowano metafizyczne uporządkowania kategorii Arystotelesa. Przy tej okazji natrafiano na następujące problemy:

1)              Ile jest stopni klasyfikacji kategorii?

2)              Jak wygląda pierwszy podział? Czy jest dychotomiczny (substancja – cecha)? Czy potrójny (substancja – cecha – relacja)? Czy też może poczwórny (substancja – cecha – czynność – relacja)?

3)               Ile jest faktycznie kategorii? Czy nie trzeba ich zredukować, lub wzbogacić?

4)               Jak ma się Bóg do podziału kategorii? Można wyróżnić dwie możliwe odpowiedzi: Bóg albo jest ponadkategorialny, albo jest szczególnym przypadkiem substancji.    

Powyższa analiza prowadzi do wniosku, że kategorie Arystotelesa są swobodnym, ale użytecznym schematem, pozwalającym ogólnie zorientować się w typach rzeczywistych bytów. Rzetelna klasyfikacja kategorii metafizyczno- – semiotycznych wymaga jasnych kryteriów podziałów oraz dowodów zupełności i rozłączności. Próby takich klasyfikacji ...