66
Spis treści:
1. Struktura społeczeństwa feudalnego
2. Instytucja własności w feudalnym systemie gospodarczym
3. Rodzaje renty feudalnej i ich ewolucja
4. Istota i formy poddaństwa chłopów
5. Położenie chłopów Europie Zachodniej i Wschodniej w okresie feudalnym
6. Gospodarcza rola miast w średniowieczu.
7. Rzemiosło i system cechowy (geneza, istota i skutki) w średniowieczu
8. Handel w średniowiecznej Europie (ośrodki, bariery rozwoju)
9. Stosunki pieniężne w epoce feudalizmu
10. Centra gospodarcze w średniowiecznej Europie
11. Feudalizm na tle świata - bilans efektywności i przyczyny zaniku
12.Wielkie odkrycia geograficzne i ich znaczenie gospodzarcze
13.Handel pozaeuropejski po wielkich odkryciach geogr.
14.Kolonializm hiszpański i portugalski
15.Kolonializm holenderski
16.Kolonializm francuski i angielski
17.Gospodarcze znaczenie kolonii
19.Kompanie handlowe
20.Nowożytne niewolnictwo
21.Rewolucja cen w Europie
22.Geneza, przebieg i następstwa rewolucji handlowej
23.Charakterystyka procesu kształtowania się gospodarki kapitalistycznej - istota i formy pierwotnej akumulacji kapitału.
24.Geneza i rozwój systemu nakładczego
25.Przemiany w rzemiośle w XVI-XVIII w. - geneza i znaczenie rozwoju manufaktur
26.Czym różnił się feudalizm od kapitalizmu ?
27.Początki banków i giełdy w Europie.
28.Bank Anglii - powstanie i działalność
29.Proces ogradzania w Anglii
30.Przewrót agrarny w Europie
31.Rewolucje agrarne w Europie XVI-XVIII w.
32.połączone
33.Fizjokratyzm.
34.Merkantylizm - geneza, zasady, skutki.
35.Proeksportowe i antyimportowe narzędzia polityki merkantylistycznej.
36.Merkantylizm w Anglii i Francji
37.połączone
38.Pieniądz papierowy w XVII i XVIII w
39.Układ sił w gospodarce światowej XVII-XVIII w.
40.Zniesienie poddaństwa i uwłaszczenie chłopów w Europie Zachodniej a we Wschodniej
a)Europa zachodnia
41.Gospodarcze i społeczne skutki uwłaszczenia chłopów w Europie Wschodniej.
42.Struktura społeczeństwa kapitalistycznego
44.Likwidacja stosunków feudalnych w Europie Zachodniej
45.Wpływ polityki Napoleona na sytuację gospodarczą we Francji i Europie.
46.Blokada Kontynentalna
47.Pojęcia: oczynszowanie, serwituty, uwłaszczenie
48.Instytucja własności w kapitalistycznym systemie gospodarczym
49.Likwidacja ograniczeń cechowych i kwestia wolności przemysłowej
50.Przebieg i kryzysy koniunktury przed 1870 r.
51. Rewolucja przemysłowa w Anglii
52.Rozwój spółek akcyjnych i bankowości w XIX wieku.
53.Rewolucja agrarna w Europie XIX-XX w.
54.Na czym polegał proces rewolucji przemysłowej?
55.Terytorialne zróżnicowanie rewolucji przemysłowej w Europie.
56. Skutki rewolucji przemysłowej w Anglii
57.Druga rewolucja przemysłowa
58.Rozwój i znaczenie procesów monopolizacyjnych przed 1914 r.
59.Geneza i formy monopolizacji w przemyśle i bankowości
60.Kryzysy i zmiany w przebiegu cyklu koniunkturalnego w latach 1870-1914
61.Ewolucja polityki gosp. w latach 1870-1914
62.połączone
63.Przemiany społ. w państwach uprzemysłowionych w latach 1870 - 1914
64.Zmiany w układzie sił w gospodarce światowej przed 1914
65.Nowe technologie i gałęzie produkcji w przem. światowym w II poł. XIX w.
66.Migracje wewnętrzne i zewnętrzne w XIX w
67.Eksplozja demograficzna w Europie w XIX w.
68.Monopolizacja i ustawodawstwo antymonopolowe w XIX w.
69.Pojęcia:monopol, kartel, syndykat, trust, holding
70.Gospodarka Anglii w latach 1815 - 1914
71.Gospodarka Niemiec w latach 1815 - 1914.
72.Gospodarka Francji w latach 1815 - 1914
73.XIX wieczne Chiny w gospodarce światowej
74.Gospodarka Rosji w latach 1815-1914.
75.Gospodarka Austro-Węgier i Włoch przed 1914 r.
76.Kolonie i strefy wpływów od końca XVIII w. do 1914 r.
77.Gospodarka Japonii przed i po reformie Meiji.
78.Gospodarka USA przed wojną secesyjną.
79.Rozwój ludnościowy i terytorialny USA w XIX wieku
80.Rozwój przemysłu w USA w XIX w.
81.Gospodarcze tło wojny secesyjnej 1861-1865
82.Rozwoj rolnictwa w USA w XIX wieku
83.Finanse i kredyt w USA w XIX wieku
83.Gospodarka USA po wojnie secesyjnej.
85. Rozwój bankowości w XIX w.
86.Rozwój handlu międzynarodowego XIX w.
87.Rozwój ustawodawstwa pracy
88.Geneza i zasady polityki liberalizmu ekonomicznego w XIX w
89.Neoprotekcjonizm.
90.Geneza i mechanizm cyklu koninkturalnego w gospodarce kapitalistycznej
91.Geneza i formy eksportu kapitału
92.Rozwój transportu XIX w.
93.Systemy pieniężne do I wojny światowej
94.Skarbowość w Europie w XIX w
95.Kształtowanie się kapitału finansowego pod koniec XIX wieku.
96.Gospodarcze konsekwencje I wojny światowej dla Niemiec
97.Reglamentacja gospodarcza podczas I wojny światowej
98.Finansowanie I wojny światowej
99.Zmiana układu sił w gospodarce światowej po I wojnie światowej
100.Wpływ I wojny światowej na gospodarkę państw pozaeuropejskich
101.Ekonomiczne aspekty I wojny światowej.
102.Polityka gospodarcza państw walczących w I wojnie światowej.
103.Ekonomiczne następstwa I wojny światowej.
104.Problem zadłużenia zagranicznego i reparacji niemieckich po I wojnie światowej.
105.Koniunktura gospodarcza w latach 1918-29.
106.Przyczyny i skutki procesów inflacyjnych w Europie po I wojnie światowej.
107.Reformy stabilizacyjne po I w. św.
108.Reformy rolne po I wojnie światowej.
109.Pojęcia: inflacja, hiperinflacja, deflacja, inflacyjna premia eksportowa
110.Koniunktura gospodarcza w latach 1929-39.
111.Wielki kryzys
112.Gospodarka III Rzeszy do 1939 r.
113.Gospodarka Włoch faszystowskich
114.New Deal
115.Interwencjonizm w krajach Europy Wschodniej.
116.Założenia, charakterystyka i porównanie różnych typów interwencjonizmu gospodarczego.
117.Źródła finansowania interwencjonizmu.
118.Złoty Blok.
119.Geneza i charakterystyka systemu gospodarczego ZSRR do 1941r.
120.Etapy rozwoju gospodarki radzieckiej 1919-1941
121.Polityka kapitalizmu państwowego w Rosji Radzieckiej.
122.Komunizm wojenny (luty 1918-luty/marzec 1921)
123.Nowa Ekonomiczna Polityka (NEP)
124.Dyskusje na temat rozwoju gospodarki radzieckiej w połowie lat dwudziestych.
125.Kolektywizacja w ZSRR
126.System ekonomiczny i socjalistyczna industrializacja w ZSRR w latach 30-tych.
127.Planowanie w gospodarce radzieckiej.
128.Przymus pracy w gospodarce radzieckiej.
129.Zmiany w polityce gospodarczej państw kapitalistycznych w okresie międzywojennym
130.Procesy monopolizacyjne w gospodarce międzywojennej
131.Przemysł światowy w gospodarce międzywojennej
132.Rolnictwo światowe w okresie międzywojennym
133.Handel międzynarodowy w okresie międzywojennym
134.Systemy pieniężne w okresie międzywojennym
135.Układ sił w gospodarce światowej w latach 1918 - 1939
136.Gospodarka III Rzeszy w okresie II wojny światowej.
137.Polityka ludnościowa III Rzeszy.
138.Gospodarka państw satelickich III Rzeszy.
139.Polityka gospodarcza III Rzeszy w krajach okupowanych.
140.Gospodarka ZSRR w okresie II wojny światowej.
141.Gospodarka USA w okresie II wojny światowej.
142.Gospodarka wojenna państw koalicji antyhitlerowskiej.
143.Gospodarcze skutki II wojny światowej.
144.Polityka rolna EWG
145.Zachodnioeuropejskie porozumienia walutowe po II Wojnie Światowej
146.Etapy rozwoju EWG
147.Nacjonalizacja w Europie Zachodniej po II Wojnie Światowej.
148.GATT, OEEC, EWWiS, EFTA, OECD
149.Tendencje integracyjne w krajach zachodnich po II wojnie światowej
150.Powstanie EWG
151.Polityka gospodarcza rządu amerykańskiego po II wojnie światowej
152.Plan Marshalla (European Recovery Plan)
153.Gosp. Niemiec po II wojnie światowej
154.Gosp. Wlk. Brytanii po II wojnie światowej
155.Gosp. Francji po II wojnie światowej
156.Gosp. Włoch po II wojnie światowej
157.Pojęcia: „państwo dobrobytu”, „społeczeństwo poindustrialne”, „gospodarka mieszana”
158.FAO
159.UNRRA
160.UNIDO)
161.Nieefektywność gospodarek socjalistycznych w latach 80-tych.
162.Nacjonalizacja przemysłu i plan gospodarczy w krajach Europy Wschodniej po II w. św.
163.Próby reform gospodarczych w ZSRR
164.Przemiany własnościowe w krajach Europy Wschodniej po II w. św.
165.Rozwój gospodarczy państw azjatyckich po II wojnie światowej
166.Rozwój gospodarczy Japonii po II wojnie światowej
167.Gospodarka Chin po 1949 roku
168.Problemy głodu na świecie po II w. św.
169.Rozpad systemu kolonialnego po II w. św.
170.Przeszłanki zacofania Trzeciego Swiata
171.Kryzysy naftowe i ich skutki
172.Powstanie i działalność OPEC
173.System z Bretton Woods i jego upadek
174.Tunel walutowy, wąż walutowy, demonetaryzacja złota
175.Działalność IMF i jego polityka walutowa
176.Gospodarka światowa w latach 50.
177.Gospodarka światowa w latach 60.
178.Gospodarka światowa w latach 70.
179.Gospodarka światowa w latach 80.
180.Pojęcia: "konglomerat", "korporacja międzynarodowa", "stagflacja", "slumpflacja"
181.Zniszczenia i straty ludności powstałe w wyniku II wojny światowej
182.Zmiany układu sił na gospodarczej mapie świata w wyniku II Wojny Światowej.
183.Zmiany struktury gałęziowej w gospodarce krajów wysoko rozwiniętych w XX w.
184.Przebieg koniunktury w gospodarce światowej po 1945 r. i jej nowe cechy
185.Eksplozja demograficzna po II Wojnie Światowej
186.Bariery wzrostu gospodarczego po II Wojnie Światowej.
187.Przemiany techniczne i organizacyjne w przemyśle po II wojnie światowej
188.Procesy inflacyjne po II Wojnie Światowej
189.Zielona rewolucja
W średniowieczu występowały dwa układy zależności między ludźmi zależnie od ich stanu społecznego:
A) wewnątrz społeczności ludzi wolnych osobiście (pos. ziemscy, duchowieństwo, mieszczanie) - zobowiązania. dobrowolne, nie narzucane przez prawo, lecz przez zwyczaj, honor, itp.
B) między społecznością ludzi wolnych a poddanych (pos. ziemscy a chłopi) - charakter przymusowy
Te układy zależności powodowały podział społeczeństwa na stany. Przynależność do danego stanu, regulowana przez prawo, była dziedziczna. Nieliczne były przypadki zmiany stanu - nobilitacja, ucieczka do miasta (w którym trzeba było przebywać parę lat, by zostać prawnie podległym jurysdykcji miejskiej).
Ad. A)
Między posiadaczami ziemskimi panował stosunek lenny. Senior nadawał wasalowi część swej własności rodowej (tzw.. beneficjum - ziemia, urząd) w zamian za przysięgę wierności (zobowiązanie polityczno-militarne). Genezą powstania st. lennych było:
- zapotrzebowanie na służbę wojskową (seniorzy)
- potrzeba zapewnienia sobie możnego protektora (wasalowie). Struktura powstała na bazie st. lennych była hierarchiczna, wielostopniowa. Najwyżej stał suzeren (król, cesarz, papież) nie odpowiadający za swoją ziemię przed nikim (struktura była też poplątana - np. król Anglii był z części ziem lennikiem króla Francji). Obowiązująca zasada “wasal mego wasala nie jest moim wasalem” sprzyjała rodrobnieniu decentralizacji władzy politycznej i tendencjom odśrodkowym (rozdrobnienie dzielnicowe). Stopniowo ukształtowała się zasada dziedziczności beneficjów. Odrębną klasę stanowiło duchowieństwo - wywodzące się z feudałów, lecz (częściowo) nie podlegające świeckiej władzy politycznej i sądowniczej. Uczestniczyło w stosunkach lennych ale tylko w dół wobec swoich świeckich wasali, w górę było podległe organizacji kościelnej. Dlatego, że dziedziczyło jako instytucja stało się największym właścicielem ziemskim.
Miasta z racji licznych przywilejów (własne cła, prawo, podatki) i sporej autonomii (samorząd, budżet, sądownictwo - wyłączone były spod jurysdykcji feudalnej) były bardzo uniezależnione od władzy feudalnej. Ich mieszkańcy byli ludźmi wolnymi
Ad. B)
W zamian za użytkowanie ziemi pana chłopi byli zobowiązani do świadczeń na jego rzecz. W przeciwnieństwie do ludzi wolnych osobiście nie mogli z tego zrezygnować - regulował to stosunek poddaństwa. Nie byli jednak też niewolnikami, nie mogli być sprzedani inaczej jak z ziemią.
Charakter stosunku lennego powodował, że w średniowieczu do jednego kawałka ziemi było wiele różnych tytułów własności. Ziemia niczyja była ziemią suzerena (np. ziemia pogan, którą cesarz nadał w lenno Krzyżakom). Własność była podzielna i warunkowa. Lenno - prawo do ziemi seniora - nie było jednoznacznym tytułem własności, bo zobowiązywało do świadczeń (służba wojskowa) i teoretycznie mogło zostać odebrane. Z drugiej strony wasal mógł korzystać z płodów swojej ziemi jakby był właścicielem. Z tych stosunków wyłączeni byli poddani chłopi, którzy z założenia użytkowali ziemię cudzą, w przeciwieństwie do wolnych chłopów (będących właścicielami uprawianej ziemi). Utrwalenie zasady dziedziczenia beneficjów stopniowo prowadziło do pełnej i jedynej własności prywatnej, zgodnej ze standardami prawa rzymskiego, co pozwoliło na swobodny obrót tytułami własności.
Z racji celibatu i dziedziczenia Kościół jako instytucja stał się największym właścicielem ziemskim (1/3 gruntów). Mała w niektórych państwach (np. we Francji) własność królewska prowadziła bezpośrednio do znacznego spadku znaczenia politycznego takiego “króla”.
Renta feudalna była wynikiem poddaństwa gruntowego. Trzy rodzaje:
a)renta naturalna - część zbiorów, formą renty naturalnej była dziesięcina płacona Kościołowi,
b)pańszczyzna - służba u pana na jego polu (rezerwa pańska) od kilku do kilkunastu dni w roku, pod koniec średniowiecza rozciągana do paru dni w tygodniu.
Chłopi byli obowiązani posługiwać się własnym zaprzęgiem i narzędziami (pańszczyzna sprzężajna lub ciągła), natomiast małorolni lub bezrolni wykonywali prace ręczne (pańszczyzna piesza).
c)czynsz - podatek w pieniądzu, wprowadzał chłopa na rynek wewnętrzny i przekształcał gospodarkę z naturalnej w drobnotowarową, sprawiał, że chłop stawał się zainteresowany lepszą pracą i sprzedażą nadwyżki dóbr.
W średniowieczu dominujące znaczenie miała renta naturalna oraz pańszczyzna. Od pocz. XIII w. w Anglii i płn. Włoszech rozpoczął w związku z ogólną poprawą sytuacji chłopów proces oczynszowania (komutacja). Czynsz był stosunkowo najkorzystniejszą (impuls dla poprawy wydajności) dla chłopów formą renty (dochodzi do - XIII w. E. Zach, XIV w. E. Środ, XV w. E. Wsch.). Po XV w. oczynszowanie utrwala się na Zachodzie, natomiast na Wschód od Łaby następuje powrót do pańszczyzny (dualizm agrarny).
Chłop, w zamian za użytkowanie ziemi pana, był zmuszony do różnorakich świadczeń (stosunek poddaństwa):
a) p. gruntowe - pierwotne, chłop musiał uiszczać rentę feudalną.
b) p. osobiste - szereg ustaleń prawnych ograniczających wolność chłopa, jak:
- przywiązanie do ziemi: potrzebna była zgoda pana na poruszanie się, zmianę zawodu,
- specjalne opłaty i koszty np. : pogłówne, pr. stacji (mus goszczenia podróżującego pana), pr. pierwszej nocy, daniny za ślub, chrzest, urodzenie, pogrzeb, monopol dworski (na sól, alkohol, mielenie zboża)
c) p. sądowe - chłop podlegał sądownictwu feudała, czasem miał prawo odwoływać się do sądów królewskich
W miarę upływu czasu następował proces redukcji poddaństwa do czynszu, odwrócony po XVw. na Wschodzie.
W ramach gospodarki feudalnej chłop użytkował niewielkie, w zasadzie samowystarczalne, gospodarstwo. Rolnictwo miało charakter naturalny (gł. na własne potrzeby oraz na rentę naturalną). W zamian za to zmuszony był do świadczeń na rzecz feudała - w ramach stosunku poddaństwa (renta feudalna). Ograniczona była jego swoboda - nie mógł opuścić ziemi bez zgody pana. Jego pozycja i praca nie była wynikiem wolnej umowy, a dziedzicznej przynależności do stanu chłopskiego. Do ostatniego okresu średniowiecza chłopa obowiązywały wszystkie rodzaje renty feudalnej, od pocz. XIIIw. stopniowo zaczęto przechodzić na korzystniejsze dla niego oczynszowanie. Od tego też czasu sytuacja chłopów stopniowo się poprawiała. Przyczyny:
a) po XIIw. zaczyna się zmieniać charakter zobowiązań feudała wobec państwa (na pieniężny - tworzą się systemy podatkowe - związane jest to m. in. z przechodzeniem z pospolitego ruszenia na wojska zaciężne)
b) redukcja lub likwidacja rezerwy pańskiej (zamiana na dzierżawy) - znika potrzeba pańszczyzny
c) wyludnienie Europy w XIIIw. (“czarna śmierć”, wojny);postawa chłopów (bunty, ucieczki do miast); potrzeby kolonizacji (tereny słowiańskie - lokacje nowych wsi) - wszystko to wymusiło politykę ustępstw.
Procesy te zaczynały się na Zachodzie ale przenikały na Wschód, tak że w końcu XV w. wydawało się, że cała Europa zmierza w tym samym kierunku łągodzenia i uracjonalniania sytuacji chłopa. Jednak od pocz. XVI w. wzdłuż Łaby (umownie) nastąpił podział (tzw.. dualizm agrarny). Na Zachodzie zwyciężyły dotychczasowe tendencje, a na Wschodzie wrócono do pańszczyzny (zwiększonej znacznie) i pozbawiania chłopa jego dotychczasowych praw (np. w Polsce od Zygmunta Starego sądy królewskie przestały rozpatrywać skargi chłopów z dóbr prywatnych)
W miastach mieszkała znikoma ilość ludzi (92% na wsi). Powstawały na skrzyżowaniach szlaków handlowych, przy placówkach militarnych, miejscach kultu religijnego. Cieszyły się sporą autonomią:
a) gł. ekonomiczną; same ustalały budżet, miały prawa do ustanawiania i pobierania podatków i ceł, do tworzenia cechów i gildii, prawo przymusu drogowego, składu, licznych i silnych regulacji życia wewnątrz miasta
b) czasem też polityczną (Niemcy - Związek Hanzy, Włochy - Liga Lombardzka) - prowadziły własną politykę zagraniczną, posiadały własne armie, flotę.
Wobec braku państwowej polityki gospodarczej miasta średniowieczne stanowiły właściwy podmiot działalności. Decyzje podejmowane były przez władze miejskie lub miejskie cechy i gildie. Autonomia pozwalała na dużą samodzielność. Jednocześnie wobec ograniczonego popytu głównym celem instytucji miejskich stała się kontrola podaży.
Miasta zajmowały się głównie produkcją wyrobów rzemieślniczych oraz uczestnictwem w handlu lokalnym. Rzemiosło działało w obrębie systemu cechowego, chronionego przez prawo miejskie, który dbał głównie o zapewnienie niskiej produkcji i wysokich cen. Handel w miastach miał głównie charakter detaliczny (z pewnymi wyjątkami), prowadzony bez pośredników i lokalny - targi cotygodniowe i parę razy w roku jarmarki. Jego rola była ograniczana przez monopole dworskie i przewagę gospodarki naturalnej przez większą część średniowiecza.
Znaczniejsze miasta uczestniczyły w handlu międzynarodowym, na prawach samodzielnych i bardzo prężnych podmiotów gospodarczych - korzystały z dogodnego położenia oraz z licznych przywilejów (np. w XII/XIII w. w Szampanii odbywały się regularnie jarmarki będące największymi targami ówczesnej Europy). W średniowieczu powstały niezależne miasta - republiki kupieckie jak: Wenecja, Genua, Nowogród Wielki, Psków lub związki jak Hanza - tworzone przez miasta bardzo silne gospodarczo i przez to politycznie.
Przeciwnie jak w rolnictwie, w rzemiośle posiadacze środków produkcji i producenci byli tymi samymi osobami. Rzemiosło miało charakter drobnotowarowy, napędzane było głównie energią ręczną. Zorganizowane było w cechy. Cechy miały charakter zw. zawodowego branżowego, ale nie były demokratyczne, uczestnictwo w nich miało charakter przymusowy, ich istnienie było przewidziane w prawie miejskim. Miały skład solidarystyczny - skupiały mistrzów (właścicieli), czeladników i uczniów. Było ich wiele w mieście (kilkadziesiąt). Głównym ich zadaniem była kontrola i nadzór nad produkcją - statuty cechowe określały: ilość produkcji, technologię, ceny, rynki zbytu, płace. Zgodnie z prawem miejskim wyposażone były w monopole:
a) produkcji - produkować można tylko wewnątrz cechu; partacze (rzemieślnicy nie zrz...
amadeusz33