Mietzel - Wprowadzenie do psychologii.pdf - Książki pedagogika - szyszka250

GERD MIETZEL

Wprowadzenie do psychologii

podstawowe zagadnienia

przekład: Ewa Pankiewicz

GWP

GDAŃSKIE

WYDAWNICTWO PSYCHOLOGICZNE Gdańsk 2002

Podręcznik akademicki dotowany przez Ministerstwo Edukacji Narodowej

Recenzje wydawnicze: prof. dr hab. Jerzy Brzeziński prof. dr hab. Alina Kolańczyk

Tytuł oryginału: Wege in die Psychologie

Stuttgart 1994

Wszystkie prawa zastrzeżone.

Książka ani jej część nie może być przedrukowywana

ani w żaden inny sposób reprodukowana lub odczytywana

w środkach masowego przekazu bez pisemnej zgody

Gdańskiego Wydawnictwa Psychologicznego.

Wydanie pierwsze

Redakcja merytoryczna: Alina Kolańczyk

Redakcja: Małgorzata Jaworska

Korekta i konsultacje medyczne: Andrzej Karmoliński

Projekt okładki: Agnieszka Wójkowska

Opracowanie graficzne: Piotr Geisler

Zdjęcia nr 8.1, 8.6, 8.10, 8.12 reprodukowane za zgodą prof. Paula Ekmana

ISBN 83-85416-76-5

Drukarnia Wydawnictw Naukowych S.A. Łódź, ul. Żwirki 2

Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne

ul. Bema 41 la, 81-753 Sopot, tel. lfax (058) 551-61-04

e-mail: gwp@gwp.gda.pl, www.gwp.gda.pl

Spis treści

Przedmowa .................................................... 9

1. CELE, ZAŁOŻENIA ORAZ ZASTOSOWANIE PSYCHOLOGII ....... 11

1.1 Badanie zachowania i doznawania jako zadanie psychologii ............. 12

1.2 Psychologia jako dziedzina badań .................................. 15

1.2.1 Krytyczne spojrzenie na istniejące hipotezy

oraz sformułowanie własnych pytań ................................ 15

1.2.2 Niektóre cechy badań naukowych .................................. 17

1.3 Różne sposoby widzenia ludzkich zachowań .......................... 23

1.3.1 Biologiczny sposób widzenia ....................................... 24

1.3.2 Behawiorystyczny sposób widzenia ................................. 25

1.3.3 Poznawczy sposób widzenia ....................................... 31

1.3.4 Psychoanalityczny sposób widzenia ................................. 34

1.3.5 Humanistyczny sposób widzenia ................................... 38

1.3.6 Porównanie różnych sposobów widzenia ............................. 40

1.4 Niektóre dziedziny psychologii stosowanej ........................... 40

1.4.1 Zadania psychologów klinicznych ................................... 43

1.4.2 Zadania psychologów pracy i organizacji ............................. 46

1.5 Zdefiniowanie badań podstawowych oraz nauki stosowanej,

opisanych w następnych rozdziałach ................................ 54

2. PSYCHOLOGIA LUDZKIEGO ROZWOJU ........................57

2.1 Charakterystyka psychologii rozwojowej ............................. 58

2.2 Metody badania zmian ........................................... 60

2.2.1 Uchwycenie zmian metodą przekroju podłużnego ...................... 60

2.2.2 Uchwycenie zmian metodą przekroju poprzecznego .................... 61

2.2.3 Połączenie metody przekroju podłużnego i poprzecznego ................ 62

2.3 Objaśnienia zmian zachodzących w życiu człowieka .................... 63

2.3.1 Biologiczne podstawy rozwoju ..................................... 63

2.3.2 Zagadnienie czynników dziedzicznych i środowiska .................... 67

2.4 Wybrane dziedziny badawcze psychologii rozwojowej ................... 81

2.4.1 Zmiany w sferze fizyczno-motorycznej ............................... 81

2.4.2 Więzi społeczno-emocjonalne we wczesnym dzieciństwie ................ 84

2.4.3 Rozwój wybranych funkcji poznawczych ............................. 90

2.4.4 Zmiany ściśle związane z wiekiem lub wiążące się z nim tylko

w niewielkim stopniu ............................................ 94

3. PSYCHOLOGIA SPOSTRZEGANIA ............................. 101

3.1 Narządy zmysłów: furtka dla bodźców fizycznych ..................... 102

WPROWADZENIE DO PSYCHOLOGII

3.1.1 Ogólna charakterystyka narządów zmysłów ......................... 102

3.2 Budowa i sposób funkcjonowania narządu wzroku .................... 109

3.2.1 Drgania elektromagnetyczne jako podstawa odbioru wrażeń wzrokowych . 109

3.2.2 Receptory - przetwarzanie energii fizycznej w impulsy nerwowe ........ 110

3.2.3 Teorie dotyczące spostrzegania barw ............................... 112

3.2.4 Przetwarzanie i wysyłanie informacji wzrokowych

przez centralny układ nerwowy ................................... 114

3.3 Interpretacja bodźców zarejestrowanych przez procesy spostrzegania .... 117

3.3.1 Bodziec wzrokowy jako podstawa spostrzegania ...................... 118

3.3.2 Uwaga a spostrzeganie .......................................... 120

3.3.3 Organizacja spostrzegania ........................................ 129

3.3.4 Współpraca procesów zależnych od danych

oraz procesów wywodzących się ze zdolności poznawczych .............. 140

4. PODSTAWOWE PROCESY UCZENIA SIĘ ....................... 144

4.1 Charakterystyka uczenia się ..................................... 144

4.1.1 Rozróżnienie pomiędzy uczeniem się a zachowaniem .................. 144

4.1.2 Względnie trwała zmiana w zachowaniu ............................ 145

4.1.3 Uczenie się jako rezultat ćwiczeń i doświadczeń ...................... 146

4.1.4 Teorie dotyczące uczenia się ...................................... 148

4.2 Uczenie się poprzez warunkowanie ................................ 148

4.2.1 Warunkowanie klasyczne ........................................ 149

4.2.2 Warunkowanie sprawcze ........................................ 158

4.3 Poznawcze podejście do problematyki uczenia się ..................... 175

4.3.1 Uczenie się utajone, mapy poznawcze .............................. 177

4.3.2 Od prób i błędów do zrozumienia .................................. 178

4.3.3 Uczenie się poprzez naśladowanie wzorców .......................... 180

5. ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW .............................. 185

5.1 Powstawanie i zastosowanie pojęć ................................. 186

5.1.1 Pojęcia jako kategorie ........................................... 186

5.2 Dygresja: porządek i kontrola dzięki pojęciu własnej osoby ............. 191

5.3 Przystosowanie się do warunków środowiska

poprzez rozwiązywanie problemów ................................ 194

5.3.1 Etapy procesu rozwiązywania problemów ........................... 195

5.3.2 Wcześniejsze doświadczenia jako utrudnienie

przy poszukiwaniu rozwiązania ................................... 201

5.4 Rozwiązywanie problemów jako wyraz inteligencji .................... 204

5.4.1 Poszukiwanie metod pomiaru inteligencji: drogi i manowce ............ 205

5.4.2 Rozwiązywanie codziennych problemów dzięki inteligencji praktycznej . . . 216

5.4.3 Zależność inteligentnego działania od warunków środowiska ........... 219

5.4.4 Drogi badań inteligencji: od produktu do procesu ..................... 220

6. PSYCHOLOGIA PAMIĘCI .....................................222

6.1 Pamięć jako przetwarzanie informacji .............................. 223

6.1.1 Rejestr sensoryczny: furtka dla bodźców zmysłowych .................. 225

6.1.2 Pamięć krótkotrwał a ........................................... 228

6.1.3 Pamięć długotrwała ............................................ 233

6.2 Zapominanie, wyjaśnienie ....................................... 243

6.2.1 Rozpadanie się "śladów" ......................................... 243

6.2.2 Zakłócenia wcześniej i później przyswojonej wiedzy: interferencja ........ 244

6.2.3 Niemożność uzyskania dostępu do zawartości pamięci

z powodu braku bodźców wywołujących ............................. 245

6.2.4 Zapominanie umotywowane ...................................... 246

6.3 Możliwości wspierania pamięci ................................... 247

6.3.1 Zasady dotyczące ćwiczeń ........................................ 247

6.3.2 Mnemotechniki - pomoc przy opracowywaniu materiału trudnego

do uporządkowania ............................................. 252

7. PSYCHOLOGIA MOTYWACJI ................................. 258

7.1 Zachowanie motywowane i jego objaśnienie ......................... 259

7.1.1 Charakterystyka zachowania motywowanego ........................ 259

7.1.2 Części składowe psychologicznych wyjaśnień motywacji ............... 261

7.2 Teorie dotyczące poszczególnych sfer motywacji ...................... 263

7.2.1 Odżywianie się - zachowanie i wyjaśnienie .......................... 263

7.2.2 Agresja i jej wyjaśnienie ......................................... 271

7.2.3 Niektóre warunki wspierania motywacji do nauki .................... 290

8. PSYCHOLOGIA UCZUĆ I RADZENIA SOBIE ZE STRESEM ....... 299

8.1 Charakterystyka i klasyfikacja emocji .............................. 300

8.2 Znaczenie autonomicznego układu nerwowego oraz hormonów .......... 302

8.3 Teoretyczne rozważania o doświadczaniu emocji ..................... 307

8.3.1 Mózg - centralna rozdzielnia emocji i reakcji fizycznych ............... 308

8.3.2 Zależności pomiędzy zmianami fizycznymi

a doznawaniem określonych emocji ................................ 309

8.3.3 Doświadczenie emocji - rezultat pobudzenia fizjologicznego

oraz procesów poznawczych ...................................... 313

8.3.4 Zagadnienie procesów przeciwstawnych ............................ 316

8.4 Przekazywanie doznań w kontaktach społecznych .................... 319

8.4.1 Biologiczne podstawy wyrażania emocji ............................ 319

8.4.2 Zasady wyrażania emocji w różnych sytuacjach ...................... 321

8.4.3 Możliwości udawania "nieprawdziwych" emocji ...................... 323

8.5 Stres: jego następstwa i zwalczanie ................................ 326

8.5.1 Charakterystyka stresu ......................................... 327

8.5.2 Warunki powstawania stresu ..................................... 328

8.5.3 Osobowość a zagrożenie stresem .................................. 332

8.5.4 Możliwości obrony przed stresem .................................. 336

9. PSYCHOLOGIA PROCESÓW SPOŁECZNYCH ................... 342

9.1 Uzyskiwanie wrażeń o innych dzięki społecznemu postrzeganiu ......... 343

9.1.1 Powstawanie pierwszego wrażenia ................................ 344

9.1.2 Atrybucja w spostrzeganiu osób ................................... 351

9.2 Różne spostrzeganie osób: swoi i obcy .............................. 358

9.3 Psychologia uprzedzeń .......................................... 361

WPROWADZENIE DO PSYCHOLOGII

9.4 Od spotkania do społecznego przyciągania .......................... 366

9.4.1 Zażyłość powstająca dzięki ponawianym spotkaniom .................. 367

9.4.2 "Swój swego znajdzie" ........................................... 369

9.4.3 Zasada wzajemności ............................................ 370

9.4.4 Więzi emocjonalno-społeczne istniejące dzięki miłości ................. 371

9.5 Wpływ grupy na jej członków ..................................... 375

9.5.1 Określanie realiów społecznych ................................... 376

9.5.2 Unikanie społecznego odtrącenia poprzez dopasowanie się do innych ..... 377

9.5.3 Reakcja większości na ludzi obcych, niezależnych ..................... 379

9.5.4 Zmiana przekonań reprezentowanych przez większość,

dokonana przez osoby niezależne .................................. 379

Bibliografia .................................................. 385

Indeks nazwisk .............................................. 431

Indeks rzeczowy ............................................. 441

Przedmowa

Pierwsze wydanie Wprowadzenia do psychologii ukazało się w roku 1979. Prawie piętnaście lat później

ukazuje się siódme*, obecne, poprawione i zmienione wydanie tego opracowania. Zainteresowanie, jakie

wzbudziła ta książka w krajach niemieckiego obszaru językowego oraz w Holandii, jest potwierdzeniem

faktu, że Wprowadzenie... - dzięki poruszanym w nim tematom oraz sposobom przedstawienia zagadnień -

znalazło tam wielu interesujących się psychologią czytelników. Adresatami obecnej wersji są także osoby,

które kontaktu z psychologią szukają po raz pierwszy. "Najtrudniejsze są początki" - głosi powiedzenie.

Niniejsza publikacja uwzględniła ten fakt i wprowadzenie czytelnika w nową, nie znaną mu dziedzinę nauki

odbywa się bez dodatkowego obciążania go skomplikowanym i niezrozumiałym językiem. Najważniejszym

zadaniem przy opracowaniu tekstu było zachęcenie czytelnika oraz podtrzymanie jego motywacji.

Wprowadzenie... nie ogranicza się więc do odtworzenia wniosków, do jakich doszli naukowcy. Dobrane tu

informacje mają raczej przypominać, że badaniami psychologicznymi obarczeni bywają ludzie, którzy

nierzadko znaleźli się w danej sytuacji przypadkiem lub zdarzyły im się szczególnie korzystne dla badań,

lecz nieraz tragiczne przeżycia.

Wraz z siódmym wydaniem poszerzył się zakres Wprowadzenia do psychologii. Takie zagadnienia, jak

rozwój, spostrzeganie, uczenie się, rozwiązywanie pro-

blemów, motywacja i interakcje społeczne zostały przedstawione dokładniej, niż to miało miejsce w

poprzednich edycjach. Doszedł też rozdział dotyczący psychologii emocji. Aby zakres książki nie wykroczył

poza swoje ramy, ofiarą selekcji padł rozdział Odmienne stany świadomości. Dłuższe są dygresje, w których

obecnie bardziej szczegółowo omawia się odpowiednie zagadnienia w każdym rozdziale. "Rameczki

informacyjne" zastąpione zostały "ramkami informacyjnymi".

Poprzednie wydania nie zawierały danych dotyczących źródeł - sprawa ta sygnalizowana była przez

czytelników stosunkowo rzadko. Niniejszy tekst zawiera wykaz źródeł oraz obszerny spis literatury.

Wydawnictwo oraz autor czekają na Państwa opinie dotyczące tej zmiany.

Autor składa podziękowania wszystkim czytelnikom, którzy od pierwszego wydania dzielili się z nim swoimi

uwagami, pytaniami i ocenami, a tym samym przyczynili się pośrednio do wydania nowej, zmienionej wersji

książki. Dotyczy to zwłaszcza licznych uczestników seminarium "Wprowadzenie do psychologii"; wielu z nich

dokonało trafnych, wykorzystanych w tej książce spostrzeżeń.

Prace nad nowym wydaniem wspierali szczególnie: mgr psychologii Eva Pe-gels (Duisburg), dr Bernd Kern

(Duis-burg) oraz dr Matthias Reiss (Flens-burg). Bardzo krytycznie podeszli oni do treści zawartych w

tekście, proponując jednocześnie wiele zmian. Dr Hans-Peter

* W edycji niemieckiej (przyp. red.).

WPROWADZENIE DO PSYCHOLOGII

Musahl (Duisburg) podzielił się ze mną cennymi uwagami, z których najbardziej skorzystał rozdział o

spostrzeganiu. Przy zabierającym mnóstwo czasu wyszukiwaniu literatury pomocni okazali się Ralph Schwer

i Thomas Hanel. Tym ostatnim zawdzięczam także wiele pomysłów dotyczących udoskonalenia książki we

wszystkich jej rozdziałach. W pracach nad książką, które w wielkim pośpiechu zmierzały do jej ukończenia,

uczestniczyły ponownie Kety Knezevic, Carmen Ostendorf i Sigrid Riddeskamp. Eberhardowi Rathgebowi i

jego współpracownikom z wydawnictwa Klett-Cot-ta, szczególnie Renatę Warttmann i Ludwigowi

Niethammerowi, zawdzięczani

powstawanie tej książki w nadzwyczaj miłej atmosferze, sprawnie i bez zakłóceń. Już teraz dziękuję tym

osobom, które w przyszłości zechcą się ze mną podzielić swoimi uwagami i wytknąć mi moje błędy.

Duisburg, wiosna 1994 Gerd Mietzel

Adres autora: Prof. Dr. G. Mietzel Gerhard-Mercator-Universitat 47048 Duisburg

Cele, założenia oraz zastosowanie psychologii

Konfrontacja człowieka z jego środowiskiem często bywa źródłem wciąż nowych problemów; nie zawsze

udaje się nam je pokonać. Człowiek szuka odpowiedzi na rodzące się pytania. Dlaczego dziecku nie wiedzie

się w szkole? Dlacze-

go jednym rozwiązanie zadania matematycznego nastręcza wiele trudności, dla innych zaś to dziecinna

igraszka? Czemu tak szybko zapominamy o czymś, co chcielibyśmy przechować dłużej w naszej pamięci? Z

jakiego powodu z jedny-

Rys. 1.1

Czy nieudzieleniepomocy to tylko obojętność i nieczułość mieszkańca wielkiego miasta?

WPROWADZENIE DO PSYCHOLOGII

mi ludźmi bardzo łatwo jest nam się pokłócić, do innych natomiast żywimy wiele ciepłych i serdecznych

uczuć? Jak wyjaśnić fakt, że w określonych sytuacjach, wymagających pomocy innych osób, niektórzy ludzie

zostają pozostawieni samym sobie?

Takich pytań jest bez liku. Na co dzień odpowiadamy sobie na nie, kierując się zdrowym rozsądkiem, nie

uciekając się do pomocy psychologii. Niepowodzenia w szkole przypisujemy na przykład lenistwu. Kto ma

problemy z rozwiązywaniem zadań z matematyki, jest po prostu niezdolny. Przyczyną szybkiego

zapominania jest zapewne krótka pamięć. Kłótnie wywoływane są przede wszystkim przez osoby

agresywne. A nie-udzielenie pomocy to przecież skutek obojętności i nieczułości człowieka; takie cechy

rozwinęły się w społecznościach nowoczesnych metropolii - dodajemy jeszcze.

Nic dziwnego, że psycholog zajmie się wyłapywaniem takich pytań, by uczynić z nich przedmiot swoich

badań. Zainteresował się nimi, bo zaobserwował wzmożone zainteresowanie danym tematem w mediach lub

podczas prywatnych czy publicznych rozmów. Psycholog z reguły inaczej formułuje pytania: czy ludzie są w

pewnych warunkach gotowi do zaoferowania pomo-

cy osobom tego potrzebującym, a w innych tego nie uczynią? Jak scharakteryzować sytuacje, w których

można liczyć na gotowość do niesienia pomocy? Czy ludzie ogólnie różnią się pod względem takiej

gotowości?

Zarówno w trakcie formułowania swoich pytań, jak i podczas badań prowadzących do uzyskania na nie

odpowiedzi psycholog dostosowuje się do pewnych reguł formalnych. Oczekuje, że będzie w stanie lepiej

odpowiedzieć na pytania dotyczące zachowania człowieka, niż czyni to "psycholog domorosły". Ma poza tym

nadzieję, że jego praca stanowi wkład w rozwiązywanie problemów, które niesie ze sobą dzień powszedni; w

ten sposób przyczynia się do tego, że życie ludzkie staje się bardziej wartościowe.

Następny rozdział spróbuje dokładnie przedstawić sferę działania psychologów. Omówione w nim zostaną

również ogólne cele psychologu. Chociaż wszyscy fachowcy starają się o jak najdoskonalsze opisanie,

objaśnienie, kontrolowanie i ewentualnie przewidywanie oraz zmianę zachowania, to ich zapatrywania

częściowo różnią się od siebie. Niektóre z tych poglądów, powstałe i uznane nie tak dawno, zostały tu także

naszkicowane. Opis obecnie reprezentowanych sfer działalności psychologów znajduje się na końcu tego

rozdziału.

1.1 Badanie zachowania i doznawania jako zadanie psychologii

Pierwszy instytut psychologiczny na świecie, założony przez Wilhelma Wund-ta, powstał w roku 1897 w

Lipsku (już wcześniej, a mianowicie od 1875 roku, kiedy to nadano mu tytuł profesora, Wundt korzystał /

pomieszczeń uczelni). Niewielki pokój, którego część służyła

studentom za stołówkę, był w opłakanym stanie. Kierownictwo uniwersytetu nie uwzględniło jednak wniosku

Wundta o przyznanie mu lepszej sali do przeprowadzania badań.

Uniwersytet nie miał zamiaru wspierać nauki wymagającej od studentów ba-

CELE, ZAŁOŻENIA ORAZ ZASTOSOWANIE PSYCHOLOGII

. I*M i

Rys. 1.2

Na zdjęciu: pomieszczenie pierwszego instytutu psychologii; w środku jego założyciel, Wilhelm Wundt.

dania własnych umysłów. Czy młodym ludziom nie "przewróci się przypadkiem w głowach" (Hilgard, 1987)?

Ale mimo nie sprzyjających warunków instytut Wundta bardzo szybko zyskał uznanie. Jeden z gości tej

placówki zaobserwował na przykład pracownika, który osobom poddającym się eksperymentowi zaaplikował

Mietzel - Wprowadzenie do psychologii.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: