Zarządzanie zapasami.pdf

Podstawy teoretyczne zarz ą dzania maj ą tkiem obrotowym

2.2. Zarz ą dzanie zapasami

2.2.1. Zapasy jako składnik aktywów przedsi ę biorstwa

Utrzymywanie zapasów jest bardzo często nieodzownym warunkiem funkcjonowania

przedsiębiorstw produkcyjnych, handlowych i wielu przedsiębiorstw usługowych.

W przedsiębiorstwach produkcyjnych zapasy materiałów są warunkiem utrzymania ciągłości

produkcji, zapasy produkcji w toku powstają w trakcie procesów produkcyjnych, a zapasy

wyrobów gotowych i towarów (w przedsiębiorstwach handlowych) umoŜliwiają zaspokojenie

potrzeb klientów. Poziom zapasów, podobnie jak naleŜności, uzaleŜniony jest od sprzedaŜy –

z tym, Ŝe naleŜności powstają w wyniku sprzedaŜy (naleŜności są efektem sprzedaŜy,

jednocześnie wielkość sprzedaŜy jest równieŜ uzaleŜniona od strategii zarządzania

naleŜnościami), a zapasy tę sprzedaŜ poprzedzają, są jednym z jej warunków. Wielkość

zapasów powinna być dostosowana do przewidywanej sprzedaŜy. Wiele przedsiębiorstw

moŜe realizować sprzedaŜ jedynie w sytuacji, gdy dysponuje zapasem wyrobów gotowych

czy teŜ towarów (np. tradycyjne przedsiębiorstwa handlowe, wystawiając je w sklepach lub

giełdach). Istnieją równieŜ przedsiębiorstwa, które w momencie oferowania określonych

produktów, towarów potencjalnym odbiorcom, fizycznie nimi nie dysponują. Dotyczy to np.

produkcji na zamówienie czy teŜ handlu internetowego; jednak takŜe w tych przypadkach

trudno uniknąć zapasów np. z tytułu produkcji w toku (w pierwszym przypadku) lub towarów

(w drugim przypadku - nawet gdy zamówienia realizowane są w ciągu 24 godzin).

Utrzymanie zapasów w przedsiębiorstwie kosztuje, ale jednocześnie wiąŜą się z nimi

określone korzyści. Tak więc w praktyce w przedsiębiorstwach produkcyjnych i handlowych

wyeliminowanie zapasów nie wydaje się ani moŜliwe, ani korzystne (zapasy mogą nie

występować w niektórych przedsiębiorstwach usługowych). Bez wątpienia jednak naleŜy

zwiększać efektywność gospodarowania nimi, tym bardziej, Ŝe błędy w zarządzaniu zapasami

mogą prowadzić np. do spadku sprzedaŜy, czy zawyŜania kosztów, co moŜe wywoływać

negatywne konsekwencje dla wyników przedsiębiorstw.

Podstawy teoretyczne zarz ą dzania maj ą tkiem obrotowym

Według słownika języka polskiego zapasy to pewna ilość produktów, surowców,

pieniędzy itp., zebranych w celu przechowania do czasu, gdy będą potrzebne. 149 Z kolei

według międzynarodowych standardów rachunkowości (MSR) zapasy to aktywa:

przeznaczone do sprzedaŜy w toku zwykłej działalności gospodarczej,

będące w trakcie produkcji przeznaczonej na sprzedaŜ lub

mające postać materiałów czy dostaw surowców zuŜywanych w procesie

produkcyjnym lub w trakcie świadczenia usług.

Na zapasy składają się dobra zakupione i przeznaczone do odsprzedaŜy, np. towary zakupione

przez jednostkę handlu detalicznego w celu ich odsprzedaŜy lub grunty i inne nieruchomości

przeznaczone do odsprzedaŜy (rysunek 2.2.1). Do zapasów zalicza się takŜe wyroby gotowe

wyprodukowane lub będące w trakcie wytwarzania ich przez jednostkę gospodarczą, łącznie

z materiałami i surowcami oczekującymi na wykorzystanie w procesie produkcji.

W jednostce gospodarczej świadczącej usługi, do zapasów zalicza się wydatki poniesione na

realizację usług, w odniesieniu do których jednostka gospodarcza nie ujęła jeszcze odnośnych

przychodów. 150

Rodzaje zapasów

Zapasy materiałów

Zapasy produkcji w toku

Zapasy wyrobów

Zapasy towarów

do produkcji

gotowych

Rysunek 2.2.1. Klasyfikacja zapasów. Ź ródło: opracowanie własne

W bilansie zapasy umiejscowione są w pozycji „B.I. Zapasy”. W ramach tej pozycji

moŜna wyróŜnić: materiały, półprodukty i produkty w toku, produkty gotowe, towary,

zaliczki na dostawy. Do pozycji „B.I.1. Materiały” zalicza się stanowiące własność jednostki

surowce i inne materiały podstawowe, półfabrykaty, materiały pomocnicze, paliwa,

opakowania, części zamienne do maszyn i urządzeń, inwentarz Ŝywy zakupiony w celu uboju,

materiały biurowe i druki, odpadki przeznaczone do zuŜycia itp., bez względu na to, czy

znajdują się w magazynie jednostki, w przechowywaniu lub przerobie u innych

przedsiębiorstw, w drodze lub zostały wydane do produkcji, lecz jeszcze nie poddane

pierwszej operacji. Pozycja „B.I.2. Półprodukty i produkty w toku” obejmuje produkcję

149 Uniwersalny słownik j ę zyka polskiego , Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2003, t. 4, s. 845.

150

Mi ę dzynarodowe Standardy ... wyd. cyt., MSR 2.4, 2.5 Zapasy s. 130.

Podstawy teoretyczne zarz ą dzania maj ą tkiem obrotowym

niezakończoną, tj. produkcję (usługi, w tym roboty budowlane) w toku oraz półfabrykaty

(półprodukty) własnej produkcji. Do pozycji „B.I.3. Produkty gotowe” zalicza się:

wyroby gotowe, tj. produkty, nie podlegające dalszemu przetworzeniu w przedsię-

biorstwie przeznaczone do sprzedaŜy,

roboty i usługi oraz prace projektowe, naukowo-badawcze itp. wykonane, lecz

niezafakturowane,

inwentarz Ŝywy (w tuczu, odchowie, niestanowiący środków trwałych i materiałów).

Pozycja „B.I.4. Towary” obejmuje stanowiące własność jednostki kopaliny, produkty natury

lub wyroby obcej produkcji, przeznaczone do odsprzedania w stanie nieprzetworzonym.

W pozycji „B.I.5. Zaliczki na dostawy” wykazuje się zaliczki wpłacone na poczet dostaw

materiałów, towarów i usług, nie słuŜących budowie lub ulepszaniu środków trwałych.

W dalszej części pracy termin zapasy stosowany będzie w rozumieniu zgodnym

z definicją zapasów według MSR, a rozwaŜania będą dotyczyły głównie zapasów materiałów,

produktów gotowych i towarów. W ograniczonym zakresie uwaga będzie poświęcona

półproduktom i produktom w toku. Wyłączone z rozwaŜań będą natomiast zaliczki na

dostawy, które zapasami sensu stricte nie są oraz ze względu na ich marginalny udział

w zapasach.

Istotną kwestią z punktu widzenia zarządzania zapasami jest ich wycena. Według

zasad rachunkowości zapasy materiałów i towarów wycenia się w cenach nabycia, produktów

zaś po koszcie wytworzenia. Cena nabycia powstaje przez powiększenie ceny zakupu danego

asortymentu o koszty poniesione na jego zakup (sprowadzenie, rozładowanie itp.)

i przystosowanie do uŜycia lub sprzedaŜy (np. do przerobu, paczkowania, rozlewu,

sortowania). 151 Materiały i towary mogą być równieŜ wyceniane według ceny zakupu,

obejmującej w przypadku importu podatek akcyzowy i cło, a takŜe podatek VAT, jeśli nie

podlega on odliczeniu. Półprodukty i produkty w toku moŜna wyceniać po koszcie

wytworzenia lub według metod uproszczonych. Równie istotny jest sposób wyceny kosztów

produktów sprzedanych i oszacowania wartości pozostałych zapasów. Sposoby te są

szczególnie waŜne z punktu widzenia zarządzania wartością w warunkach wysokiej inflacji.

MoŜliwe są cztery metody wyceny wartości zapasów 152 :

Z. Fedak, Zasady wyceny aktywów i pasywów bilansu oraz ustalenia wyniku finansowego , [w:]

Rachunkowo ść . Zamkni ę cie roku 2002 . Rachunkowość Sp. z o.o., Warszawa 2002, s. 63.

152

E.F. Brigham, L.C. Gapenski, Zarz ą dzanie ... wyd. cyt., t. 2, s. 216.

151

Podstawy teoretyczne zarz ą dzania maj ą tkiem obrotowym

określania wartości poszczególnych pozycji,

„pierwsze weszło, pierwsze wyszło” – FIFO ( first-in, first-out ),

„ostatnie weszło, pierwsze wyszło” – LIFO ( last-in, first-out ),

średniej waŜonej.

Metoda, w której określa się wartości poszczególnych pozycji, wymaga drobiazgowego

przypisywania odpowiednich składników kosztów kaŜdej jednostce zapasów. Kiedy jakiś

składnik zostaje sprzedany lub wykorzystany do produkcji, to wielkość zapasów jest

pomniejszona o wartość przypisaną temu składnikowi. Metoda ta znajduje zastosowanie

głównie w odniesieniu do drogich składników zapasów, aczkolwiek dzisiejsza technika

(głównie szerokie stosowanie kodów paskowych) pozwala na szczegółową identyfikację (nie

tylko ze względu na wartość) nawet niewielkich i stosunkowo niedrogich składników

zapasów. W kolejnej metodzie FIFO (first-in, first-out method) jednostki zapasów

wykorzystane do produkcji lub sprzedane traktowane są jako te, które jako pierwsze dotarły

do magazynu. Następna metoda LIFO (last-in, first-out method) jest przeciwieństwem metody

wcześniejszej. Koszt zapasów wykorzystanych do produkcji lub sprzedanych jest oparty na

kosztach ostatnich zarejestrowanych w kategorii zapasów, podczas gdy pozostałe zapasy

składają się z pierwszych (wcześniej zarejestrowanych) składników. Metoda średniej waŜonej

(weighted average method) zakłada szacowanie jednostkowego średniego waŜonego kosztu

zapasów.

RozwaŜając wpływ poszczególnych metod na wyniki przedsiębiorstwa, moŜna dojść

do przekonania, Ŝe w warunkach inflacji i droŜejących w związku z tym zapasów, metoda

FIFO daje najniŜszy koszt produktów sprzedanych, a tym samym najwyŜszy zysk. Metoda ta

pozwala takŜe na wykazywanie najwyŜszej wartości końcowej zapasów, dając

najkorzystniejszy obraz stanu płynności firmy. Z kolei zastosowanie metody LIFO powoduje,

Ŝe wykazywany koszt produktów sprzedanych będzie wyŜszy, zyski będą niŜsze, a płynność

gorsza niŜ w pozostałych metodach. Metoda LIFO ogranicza podstawę opodatkowania

i zmniejsza tym samym obciąŜenia podatkowe i ogranicza wydatki z tego tytułu. 153 PowyŜsze

rozwaŜania są słuszne jedynie w sytuacji, w której koszty materiałowe wzrastają. Gdyby

jednak koszty te były stałe, to wszystkie cztery metody przynosiłyby te same efekty.

153

TamŜe, t. 2, s. 218.

Podstawy teoretyczne zarz ą dzania maj ą tkiem obrotowym

Podstawowym czynnikiem wpływającym na zapotrzebowanie na materiały czy towary

jest wielkość planowanej sprzedaŜy produktów lub towarów. Gdyby przedsiębiorstwom udało

się pełni zrealizować strategię just in time zapasy nie były by potrzebne, ale w praktyce jest to

niemoŜliwe. Podstawowym powodem tworzenia zapasów jest brak moŜliwości pełnego

zsynchronizowania strumieni dopływu i odpływu 154 . Drugi powód to oddziaływanie na

procesy logistyczne czynnika losowego. UniemoŜliwia on budowanie bezbłędnych prognoz,

zmuszając do stosowania zabezpieczeń przed skutkami zakłóceń losowych. Inne przyczyny

związane są z:

niepewnością dostaw i ich opóźnieniami,

większymi potrzebami rynkowymi niŜ przewidywane,

uzyskaniem niŜszej ceny zakupu,

sezonowością dostaw,

koniecznością zapewnienia rytmiczności produkcji,

korzyściami skali produkcji,

korzyściami skali dostaw,

sezonowością popytu,

zapewnieniem pełnej obsługi klienta (w przeciwnym razie moŜe grozić utrata

reputacji),

zapewnieniem opłacalności transportu produktów (tworzenie zapasu związane jest

z wysyłaniem minimalnej wielkości partii zapewniającej opłacalność),

wymaganiami klienta (tworzenie zapasu związane jest z koniecznością dostarczenia

klientowi w określonym miejscu i czasie zamówionej ilości produktu).

Przedsiębiorstwo moŜe utrzymywać zapasy materiałów w celu utrzymania rytmiczności

produkcji, aby uniknąć kosztów przestojów, które mogą okazać się bardzo wysokie (np.

w hutnictwie zagroŜenie koniecznością wygaszenia pieca). Posiadanie zapasów jest niezbędne

w sytuacji, gdy np. materiały, surowce są dostępne sezonowo, istnieje wysoka niepewność

dostaw czy teŜ na rynku materiałów jest nadwyŜka popytu nad podaŜą. Zapasy mogą równieŜ

powstawać w związku z wielkością partii dostawy (określoną moŜliwościami transportowymi

i kosztami transportu) lub teŜ oferowaniem przez dostawców upustów cenowych przy zakupie

154

Cz. Pierścionek, Z. Saryusz-Wolski, Logistyka w przedsi ę biorstwie , PWE, Warszawa 1999, s.208.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: