(Iwanicki) Współczesna ezoteryka i motywy religijne w świetle filozofii Platońskiej ().pdf

Juliusz Iwanicki

Współczesna ezoteryka i motywy religijne

w świetle filozofii Platońskiej

Cała filozofia europejska to ciąg przypisów do Platona.

Whitehead

Platon jest filozofią. 1

Emerson

Wstęp

Nie można sobie wyobrazić współczesnej filozofii, kultury a nawet

dzisiejszego człowieka Zachodu bez dziejowego wpływu myśli Platońskiej.

Fenomen Platona trudno opisać i zawrzeć w jakimś jednym zdaniu, gdyż

istnieje szereg różnych wypowiedzi na temat tej postaci, a jednak żadna

z nich nie ujmuje tematu wyczerpująco, ani w pełni obiektywnie. Zauważyć

to można także wśród postmodemistów - adwersarzy Platona. Postmodemiści

niesłusznie oskarżają Platona o fundamentalizm, czy dogmatyzm, niezmiernie

spłycając jego naukę. Chociaż odrzucam ich poglądy w tej kwestii, to jednak

nie można zapomnieć, iż: „(...) nie ma przecież jednej filozofii jako takiej,

a tylko jej liczne i nawet rozłączne postaci, powstałe i niejednolicie rozwijane

Tylna okładka podręcznika Pięćdziesięciu wielkich filozofów, Dianę Collinson,

Zysk i S-ka, Poznań 1997.

Giovanni Reale: Historia filozofii starożytnej, tom 4. Lublin, KUL 1999, s. 21.

Julisz Iwanicki

od czasów antycznych po dzień dzisiejszy." 2 Zgadzając się z taką postacią

sporów i dyskusji filozoficznych jest antyczna myśl Platońska.

W pracy tej chciałbym jednakże zwrócić uwagę na to, iż wpływ Platona

jest dużo szerszy i wybiega poza tradycyjną filozofię akademicką. Dzieje się

tak już na poziomie potocznym. Wielu ludzi w swoim światopoglądzie

wypowiada poglądy, które nie są niczym innym jak nieświadomym

nawiązaniem do przeróżnych dialogów stworzonych przez „nauczyciela

ludzkości" 3 . Takie problemy jak: nieśmiertelność duszy, koncepcja innego

świata, reformy społeczne, natura sztuki i wiele innych są bardzo żywotne

w dziełach platońskich.

Dostrzec należy także, że Platon dotyka i wkracza na teren dzisiaj

opanowany przez różnego rodzaju religie. Jaeger wypowiada na ten temat

interesujący sąd: „Platon był twórcą teologii Zachodu." 4 Chodzi tu przede

wszystkim o uniwersalną metaforę „drugiego żeglowania" (w innych

przekładach: „wiosłowania"). Reale analizuje to jako spojrzenie na to, co

boskie z perspektywy tego, co nadzmysłowe. Tym samym Platon wykracza

poza myślenie racjonalne i wchodzi na obrzeża mistyki. Kontrastuje

to z powszechnie znanym upodobaniem Greków do dialektyki, kultem

Logosu. Wydaje się to trudne do pogodzenia. Mimo to sądzę że właściwą

konkluzją będzie przyjąć tu stanowisko pośrednie. Już Tatarkiewicz zauważa:

Platon gotów był pojmować rozmaicie (...) przypuszczał, że

w ostatecznych zagadnieniach intuicja i wiara, mit i przenośnia,

irracjonalny popęd duszy mogą nas równie i więcej zbliżyć do

prawdy niż ścisłe rozumowania. Nauka musi być tedy czysto

racjonalna, ale nie filozofia, która ma do czynienia z tymi

ostatecznymi zagadnieniami (...)

M. Wesoły: Zasadność nauczania historii filozofii w szkolnictwie wyższym:

trudności i postulaty, s. 164.

G. Reale, op. cit, t.2, s. 23.

G. Reale, op.cit, t.2, s. 357.

Współczesna ezoteryka i motywy religijne w świetle filozofii Platońskiej

(...) zarówno racjonalizm, jak i irracjonalizm zwykły powoływać

się na niego (Platona - J.I) jako na swego twórcę (...) jedni

znajdowali w jego dziełach kult ekstazy i wieszczych sił ducha, inni

-rozumowej trzeźwości. 5

Obcując z myślą grecką, a w szczególności ze spuścizną Platona, trudno

przyjmować jednoznaczne, kategoryczne schematy interpretacji. W pracy

tej spróbuję zaadaptować oraz zestawić wybrane poglądy Platona

z współczesną ezoteryka i religią, a także wyciągnąć z tego porównania

dalsze wnioski. Nie uważam, żebym trzymał się tu jedynej dobrej drogi

badawczej, ale idąc z duchem interdyscyplinarnych metod naukowych

chciałbym, aby światło filozofii Platońskiej dotknęło tematów i autorów raczej

omijanych przez filozofów jako nienaukowe. Aby tego dokonać muszę

najpierw przedstawić, jak rozumiem dzisiejszą ezoterykę.

Ezoteryka

Etymologicznie termin „ezoteryka" wywodzi się z greki ( esoterikos -

wewnętrzny, tylny). Kopaliński definiuje to pojęcie jako „tajemny, tajny,

dostępny tylko dla wybranych" 6 . Współczesna literatura ezoteryczna jest

bardzo obfita i rozległa, jednak poziom wielu prac pozostawia dużo do

życzenia. Istnieje jednak wartościowy kanon dotykający zagadnień

parapsychologicznych. Ukazują się także przeróżne pozycje z dziedziny

okultyzmu (z łaciny: occultus, occulere - ukrywać, zatajać), teozofii (z greki:

theos - Bóg, sophia - mądrość) czy spirytyzmu (łacina: spirytus - duch).

Ezoteryka jest więc mało homogeniczną (jednorodną) dziedziną wiedzy,

niełatwo określić jej status. Z pewnością cieszy się zainteresowaniem wąskiej

W. Tatarkiewicz: Historia filozofii, t. 1. Warszawa, PWN 2001, s. 98, 104.

W. Kopaliński: Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych.

Warszawa, Wiedza Powszechna 1983, s. 132.

Juliusz Iwanicki

grupy badaczy i nie jest poważana przez szeroko rozumianą naukę. Reale

zauważa u Platona motywy ezoteryczne, jednak redukuje znaczenie tego

terminu do „wewnątrzakademickiego", mając na myśli nauki zastrzeżone

tylko dla uczniów Akademii 7 . W mojej pracy skupię się przede wszystkim

na ezoteryce parapsychologicznej - ważne pozostaje określenie jej roli wobec

dzisiejszej nauki i filozofii.

Dla uporządkowania przyjmę tu podział wiedzy J. Sucha. W Filozofii

nauki wyróżnia on następujące rodzaje wiedzy: a) wiedza racjonalna -

potoczna, naukowa, artystyczna i spekulatywna, b) wiedza irracjonalna 8

(cechuje ją nieracjonalność i pozadoświadczalność). Poza tym schematem

lub jakby na jego pograniczu pozostaje parapsychologia.J. Such uważa, że

nie spełnia ona tak zwanej „mocnej zasady racjonalności Ajdukiewicza"

(stopień przekonania z jakim głosimy dane twierdzenie, nie może być większy

od stopnia jego uzasadnienia 9 ). Paranauka według tego kryterium, nie spełnia

tych wymogów, ale cechuje ją słaba zasada racjonalności

(intersubiektywność, czyli przekazywalność) i stanowi „przedsionek" wiedzy

naukowej. Jest to mimo wszystko swoiste dowartościowanie parapsychologii,

gdyż zostaje ona tu wyodrębniona od pseudonauki, która nie ma żadnego

znaczenia merytorycznego.

Religia

Relacja między filozofią a religią przeszła w dziejach Europy przez różne

etapy, od pełnej syntezy w duchu „ ancilla theologiae " („służebnica teologii")

po wzajemną wrogość - Horacjańskie „Odi profanum vulgus" 10

(„Nienawidzę ludzi nieoświeconych") było swoistą dewizą dla wielu

G. Reale, op. cit., t.2, s. 48.

J. Such: Filozofia nauki. Poznań, Wydawnictwo Naukowe UAM 2000, s.36.

Ibidem.

Horacy: Pieśni 3, 1,1. Za: W. Kopaliński: Słownik..., s. 299.

Współczesna ezoteryka i motywy religijne w świetle filozofii Platońskiej

niezależnych filozofów nowożytności i Oświecenia. Ze strony wielu

wierzących chrześcijan stanowisko także było nieprzejednane, za przykład

niech posłuży zdanie reformatora Marcina Lutra: „Rozum to nierządnica

szatana." 11 Arno Anzenbacher wyróżnia cztery podstawowe możliwości

stosunku jaki może przebiegać pomiędzy filozofią a religią:

- nie mają one ze sobą nic wspólnego (stanowisko neopozytywistyczne),

- istnieje pomiędzy nimi sprzeczność (przykładowo Tertuliańskie Credo ąuia

absurdum - „Wierzę, bo to jest niedorzeczne" 12 i Marksa „Religia to opium

dla ludu" 13 )

- stanowią one jedność (Augustyńskie Credo ut intelligam 14 - „Wierzę,

aby zrozumieć")

- religia i filozofia stanowią różne, ale odniesione wzajemne do siebie

płaszczyzny sensu (pogląd bliski neotomizmowi).

Zgłębiając temat niniejszej pracy, nie sposób nie zająć tu określonego

stanowiska. Sądzę, że najbliższa prawdy wydaje się być ostatnia koncepcja

- trudno wymieszać ze sobą dwa składniki ludzkiego postrzeganiajakimi są

ratio (poznanie racjonalne) ifides (wiara). Jednocześnie nie wydaje się

możliwe odseparowanie od siebie tych dwóch elementów - filozofia często

dochodzi do granic rozumu, tworzy się wówczas rodzaj „wiary filozoficznej"

Jaspersa. Teologia także nigdy nie mogła i nie będzie mogła sobie poradzić

bez podstaw filozoficzno-logicznych.

Napięcia między logosem a mythosem (słowem a mitem)

Powszechnie wiadomo, iż dialogi Platońskie zapisane są pięknym,

artystycznym językiem; należą do najstarszych skarbów literatury

A. Anzenbacher: Wprowadzenie do filozofii. Kraków, Wydawnictwo WAM

2003, s. 34.

Ibidem.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: