ANDRAGOGIKA JAKO NAUKA O EDUKACJI DOROSŁYCH. PRZEDMIOT I ZADANIA ANDRAGOGIKI.
Pedagogika jest nauką wspomagającą rozwój człowieka we wszystkich etapach jego życia. Podstawowe pytania – to pytania o sens życia, o możliwości rozwoju. We współczesnym świecie pożądana jest umiejętność korzystania z własnej wolności, odwagi, krytycznego myślenia i spojrzenia na otaczającą rzeczywistość, ciągłego dokonywania wyborów wśród wielorakości różnych wartości. Obserwujemy współcześnie powrót do filozofii kształcenia i wychowania. Obecnie mówimy o zjawisku przesunięcia socjalizacyjnego w kierunku kultury popularnej, w kierunku wartości środowiska życia codziennego (pojawienie się nowych mediów, nowych środków komunikowania się itp.). To osłabiło szanse kontrolowania ludzkich postaw i zachowań.
Andragogika ukazuje problematykę edukacji dorosłych na tle współczesnej cywilizacji. Ukształtowała się w II poł. XXw. (niem. pedagog Aleksander Kapp 1833). W Polsce – Nies.... , Radlińska.
Przedmiotem badań andragogiki jest edukacja młodzieży i ludzi dorosłych rozumiana jako ogół procesów oświatowo-wychowawczych, obejmujących kształcenie i samokształcenie, wychowanie i samowychowanie oraz wielostronnie pojmowana działalność oświatowa (Wujek) Andragogika bada różne zjawiska wychowawcze dotyczące młodzieży pracującej i dorosłych. Przedmiotem jej badań są procesy planowego i celowego wychowania człowieka oraz wpływy wychowawcze niezamierzone i żywiołowe.
Wg. Turasa – andragogika główny akcent kładzie na kuracyjną rolę wychowania i samowychowania człowieka dorosłego. Proces wychowania i rozwoju traktuje jako ciągłe doskonalenie ludzkiej osobowości.
Celem badań andragogiki – wg.Wujka – jest wyjaśnienie istoty rzeczywistości edukacji dorosłych, wykrywanie prawidłowości działań i na tej podstawie ustalenie norm skutecznego działania edukacyjnego. Prawa rozwoju oświaty dorosłych dotyczą trendów, zmian jakościowych oraz podstawowego kierunku edukacji dorosłych.
Zadania andragogiki (wg.Wujka)
- szukanie odpowiedzi na pytania, jak przebiegają procesy wychowawcze w tej fazie życia człowieka
- wykrywanie zależności między zjawiskami wychowawczymi i formułowanie wniosków
- przedstawienie prawidłowości przebiegu procesów wychowawczych
- wykrywanie i wskazywanie zjawisk niepożądanych
- formułowanie celów i zasad edukacji dorosłych
- dostarczenie wiedzy koniecznej do konstruktywnego przekształcania rzeczywistości
Działy andragogiki:
andragogika ogólna / teoria wychowania dorosłych / dydaktyka dorosłych / andragogika edukacji kulturalnej / andragogika porównawcza / historia oświaty dorosłych i myśli andragogicznej
Andragogika w kontekście nauk współdziałających.
Andragogika wchodzi w skład nauk społecznych i przyrodniczych. Oparta jest na naukach o wychowaniu, naukach filozoficznych, psychologicznych, socjologicznych, historycznych, biomedycznych. Najbliżej związana jest z pedagogiką ogólną, pedagogiką społeczną, pedagogiką porównawczą. pedagogiką specjalna, pedagogiką opiekuńczą.
Andragogika związana jest z naukami filozoficznymi m.in. antropologią filozoficzną, ontologią, etyką, estetyką. Współdziała z logiką. Ma ścisły związek z naukami psychologicznymi.
Wśród nauk socjologicznych: socjologia oświaty, wychowania, socjologia kultury.
Andragogika korzysta również z osiągnięć historii społeczno-gospodarczej, historii kultury i wychowania.
Czerpie z nauk przyrodniczych, głównie biomedycznych (anatomia, fizjologia, higiena)
Współdziała z demografią, metodologią nauk, ekonomiką kształcenia, naukami politycznymi, ekologia.
Związek andragogiki z cybernetyką (informacje, sterowanie). Duży wkład w rozwój andragogiki wnosi informatyka.
ROZWÓJ CZŁOWIEKA DOROSŁEGO. BIOLOGICZNY CYKL ROZWOJU I REGRESU. SZANSE I REZERWY ROZWOJU. DZIEDZINY IPRZEJAWY ROZWOJU DOROSŁYCH. CZYNNIKI ROZWOJU. ISTOTA CZŁOWIEKA WSPÓŁCZESNEGO.
Jednostka w każdym wieku stoi przed innymi wyzwaniami i musi sprostać nowym zadaniom rozwojowym. Należy pamiętać, że człowiek dorosły, mimo postępującego starzenia się, posiada duży potencjał rozwojowy. Wykorzystanie go zależy jednak od wielu czynników. U ludzi dorosłych ulegają gwałtownej redukcji celowe czynności osobotwórcze, ukierunkowane na rozwój (oddziaływania instytucji wychowujących). Dalszy rozwój człowieka staje się najczęściej nieplanowanym, raczej przypadkowym, mało kontrolowanym – efektem ubocznym codziennej praktyki życiowej. Jej wartość rozwojowa – zależy od indywidualnej umiejętności oraz chęci wykorzystania kolejnych doświadczeń życiowych na rzecz korzystnych zmian we własnym zachowaniu oraz cech osobowościowych danej jednostki. Ważna – umiejętność dokonywania słusznych wyborów.
Na rozwój człowieka istotny wpływ mają:
- czynniki genetyczne
- środowisko
- własna działalność
W każdym okresie życia, człowiek przez swoje działania, odgrywa mniejszą lub większą rolę w kształtowaniu samego siebie. Poprzez różne sprzeczności i sytuacje trudne następuje rozwój człowieka. Człowiek, kowalem własnego losu – powinno to być wytyczną i zarazem zachętą do współtworzenia siebie z własnych potencjalnych możliwości.
Rozwój człowieka ma charakter etapowy (dzieciństwo, dorastanie, wczesna dorosłość, wiek średni, późna dorosłość). Przechodzi przez kolejne stadia, w ściśle określonym i nieodwracalnym porządku. Osiągniecie przez człowieka postaci dojrzałej, oznacza zarazem z biologicznego punktu widzenia – kres rozwoju, po czym następuje okres zmian regresywnych. Rozwój zdaniem Levinsona, polega na wielokrotnych przemianach struktury życia. Jego koncepcja odrzuca hierarchiczną gradację okresów rozwoju. Każdy z tych okresów odgrywa swoją ważną rolę w całym cyklu rozwojowym jednostki. Rozwój człowieka powinien przejawiać się w wyzbywaniu się niektórych negatywnych nastawień, przekonań, oczekiwań, nawyków – wyniesionych z okresu dzieciństwa. W pełnym cyklu rozwojowym jednostki – zmiany rozwojowe i regresywne.
W wieku dojrzałym rozwój idzie niekiedy w parze z regresem, kiedy następuje on poprzez zaangażowanie w jeden rodzaj aktywności, kosztem innych. Ponadto u ludzi dorosłych występuje regres często fizyczny, jako proces nieuchronny, uwarunkowany genetycznie. Współcześnie podkreśla się, że regres fizyczny i umysłowy wielu ludzi, nie jest wyłącznie efektem nieuchronnego procesu starzenia się, może mieć swoje podłoże w niedoborach aktywności fizycznej i umysłowej. Rozwój psychiczny w wieku dojrzałym nie przebiega już pod wpływem zaprogramowanego genetycznie rozwoju oraz intensywnych zabiegów akulturacji lecz wyznaczają go zmienne wymagania środowiska. Zależnie od sytuacji, są ludzie, którzy nie wykazują rozwoju a wręcz cofają się pod wpływem uciążliwej i otępiającej rutyny najbliższego środowiska oraz tacy, których środowisko wyraźnie stymuluje w kierunku pożądanego rozwoju.
Możliwości rozwoju intelektualnego:
- inteligencja płynna à wrodzona, po 20 r.ż. ¯
- inteligencja skrystalizowana à nabyte nawyki umysłowe, wyuczony zapas słów, strategia rozwiązywania problemów, może ujawnić pewien wzrost pod wpływem rosnącego z czasem doświadczenia
Istota człowieka współczesnego.
Człowiek w przeszłości żył w rytmie bardziej uporządkowanym i stabilnym. Człowiek współczesny – ma przed sobą rozchwianą perspektywę przyszłości. Należy jednak pamiętać, że człowiek był i jest podmiotem współtworzącym własny los.
Człowiek dzięki zdolności podejmowania decyzji powinien umieć wybierać, udoskonalać siebie a tym samym i otaczający go świat. Powinien trafnie wykorzystać swoje mocne strony dorosłości (rozumność, odpowiedzialność, autonomia, konstruktywność, operatywność). Człowiek współczesny powinien umieć planować swoją przyszłość podejmować w życiu nowe wyzwania oraz trud szukania dla siebie nowych perspektyw, wychodząc naprzeciw sytuacjom trudnym.
Wg. Fromma, podstawową cechą współczesnego człowieka jest jego merkantylny charakter. Charakter taki opiera się na postrzeganiu samego siebie jako towaru, jako wartości wymiennej. Tacy ludzie pozbawieni są celów. Pochłaniają ich nieprzerwane zajęcia i starają się to czynić z możliwie największą efektywnością. Zdaniem Fromma – podstawowym celem charakteru merkantylnego jest „właściwe funkcjonowanie” w danych warunkach oraz konkretnych sytuacjach.
Nowe formy generatywności – we współczesnym świecie.
Być generatywnym – oznacza bycie twórczym, kreatywnym. Strukturę życia należy samemu kształtować poprzez twórcze przekształcenie otaczającej jednostkę rzeczywistości. W obliczu trudnych sytuacji człowiek dokonuje trudnych wyborów, które często służą jego rozwojowi.
We współczesnym świecie obserwujemy wiele zmian w różnych sferach życia. Nastąpiły zmiany w podejściu do seksualności i uczuciowości. Zachwianiu uległ model stałego związku. Coraz częściej powszechne stają się związki, które oparte są na co najmniej częściowym uzupełnianiu się. Życie we dwoje jest okazją do rozwoju i trwa do momentu, kiedy rozwój jednego z partnerów nie stanie się przeszkodą dla drugiego. Natomiast kiedy rytm rozwoju jednego z partnerów staje się szybszy od drugiego nawarstwiają się nieporozumienia i starcia.
Na aktualnym rynku pracy istnieje duża konkurencja. O sukcesie osobistym człowieka decyduje w dużej mierze sprawność i lotność umysłu.
Obszary wartości podstawowych:
- poczucie własnego ja
- poczucie spełnienia
- uczucie bliskości
- kreatywność
- poszukiwanie sensu
- współczucie i solidarność
Jednak każda wartość podstawowa może ujawnić swe negatywne oblicze. Wymiar edukacyjny w całym cyklu życia człowieka objawia się w nieustannym poszukiwaniu stanu równowagi między wartościami a doświadczeniami.
PROBLEMY LUDZI STARSZYCH (ZDROWOTNE, EKONOMICZNE, SPOŁECZNE, PSYCHOLOGICZNE)
Problemy zdrowotne:
-wielochorobowość geriatryczna
-zespoły bólowe (w ch. somatycznych)
-ch. psychiczne (degradacje psychiczne)
-spadek sprawności fizycznej i psychicznej (¯ liczba kontaktów)
-powstawanie zmian zwyrodnieniowych
-zniedołężnienie fizyczne i psychiczne
Problemy ekonomiczne:
- wraz z przejściem na emeryturę – pogorszenie sytuacji finansowej, obniżenie standardu życiowego, ubóstwo
- problemy ekonomiczne – ograniczenie życia towarzyskiego, samotność, depresja
- przemiany społeczne - bezrobocia, przestępczości, utrata bezpieczeństwa socjalnego ludzi starszych
- z badań wynika, że w połowie 1990 r co trzecie gospodarstwo emerytów i rencistów znajdowało się poniżej minimum socjalnego
- w związku z bezrobociem – ograniczone możliwości zarobkowania na emeryturze
- koniec XX w i poł. XXI w – wyższe wskaźniki pauperyzacji dzieci i młodzieży niż osób dorosłych
warunki mieszkaniowe: -im starsi ludzie tym gorszy standard i skromniejsze wyposażenie mieszkania w podstawowe urządzenia, przy czym, jeżeli osoba mieszka samotnie, to najczęściej dysponuje większą powierzchnią mieszkaniową na jedną osobę
-z badań (Synak) wynika, że większość starszych osób chce mieszkać samodzielnie zgodnie z zasadą „zażyłość na dystans”.
Problem dyskryminacji i marginalizacji społecznej ludzi starszych:
Dyskryminacja – nierówne traktowanie członków danej grupy społecznej lub kilku grup społecznych w odniesieniu do innych ludzi:
- pozbawienie lub ograniczenie praw
- prześladowanie
- nieprzychylne (wrogie) nastawienie
- uprzedzenie
Dyskryminacja społeczna może opierać się na przyzwoleniu społecznym lub może być prawnie usankcjonowana, (jawna/ukryta).
Dyskryminacja ludzi starszych – ang. ageism (Butter 1969)
Wobec osób starszych dostrzega się obojętność, dystans. Zanika szacunek dla wieku. Badania dowodzą, o istnieniu negatywnych wyobrażeń o starości, najczęściej połączonych z lękiem. Istnieje kult młodości – duży wpływ reklam. Starość wiązana jest często z niedołężnieniem, chorobą, uzależnieniem od innych (obawy). Powoduje to często obniżenie nastroju, spadek motywacji i chęci do życia.
Zjawisko subkultury osób starszych – izolowanie się osób starszych od młodszej generacji (Leszczyńska-Rejchert).
Zdaniem Trafiałek marginalizacja populacji osób starszych postępuje stopniowo.
-wycofanie z pełnienia ról społecznych
-zawężanie się kontaktów międzyludzkich
-ograniczony dostęp do wielu dóbr, usług, instytucji
-narastająca izolacja, bierność, obojętność, bezradność prowadzą do niemal całkowitego wycofania się z życia społecznego
Osoby starsze stosunkowo szybko utożsamiają się z negatywnymi stereotypami starości. Stają się zagubieni, bezradni, nie nadążają za szybkim tempem zmian w życiu.
Główny cel zlikwidowanie ekonomicznych przyczyn marginalizacji.
Pozycja społeczna człowieka starszego – zmieniała się na przełomie dziejów ludzkości. Wśród dzikich plemion – zwyczaj zabijania starców, którzy nie mogli nadążyć za koczującą gromadą. Zwyczaj ten wygasł wraz z wynalezieniem ognia i rozwojem rolnictwa. Wraz z rozwojem cywilizacji – osoby starsze zyskały na prestiżu. W starożytnym Rzymie, Atenach, Sparcie – gerontokracja. Rewolucja przemysłowa i demograficzna - liczby osób w wieku podeszłym i ¯ ich pozycji społecznej. Kryzys ekonomiczny - bezrobocia.
Status społeczny determinują czynniki:
społeczne / kulturowe / demograficzne / polityczne
Sytuacja rodzinna.
Rodzina jest – niezależnie od wieku – najważniejszą grupą społeczną dla każdego człowieka, naturalnym środowiskiem życia. Prawidłowo funkcjonująca – daje człowiekowi wielowymiarowe wsparcie. Niestety, we współczesnym świecie coraz częściej staje się źródłem problemów. Problemy te wiążą się z przeobrażeniami we współczesnej rodzinie (zmiana struktury i modelu rodziny z wielopokoleniowej na model rodziny nuklearnej). Ponadto notuje się wzrost rozwodów i związków nieformalnych. Dość powszechne staje się oddawanie człowieka starszego do domu opieki społecznej. Fakt ten odbierany jest jako wyjątkowo bolesny przez osoby starsze. Prowadzi to do konfliktów w rodzinie, zrywania więzi, osamotnienia, depresji. Rewolucja naukowo-techniczna przyczyniła się do utraty prestiżu osoby starszej (roli mędrca, przywódcy, doradcy). Współcześnie osoba starsza staje się coraz bardziej uzależniona od innych w wielu sferach życia codziennego. Osoby starsze coraz częściej same muszą zmagać się z przeciwnościami losu oraz z negatywnymi skutkami starzenia się. W rodzinach patologicznych – rodzina bywa źródłem udręki. Trudna sytuacja osób opiekujących się – frustracje. Poważny problem – przemoc wobec osób starszych.
Problemy adaptacyjne:
- nagłe zmiany à silne emocje (zagubienie, zakłopotanie, zerwane/ograniczone kontakty)
- źródła problemów przystosowawczych: trudności materialne, zagrożenie bezrobocia, brak poradnictwa psychiatrycznego, złe relacje międzyludzkie
- związane są z: zaprzestaniem pracy zawodowej, ze zmianą ról w rodzinie, ze śmiercią współmałżonka i osób najbliższych, z wciąż zmieniającymi się warunkami społeczno-gospodarczymi i obyczajowymi.
Osoby starsze gubią się w obliczu szybkich zmian, informacji, nie nadążają za nowościami (bariery). Duży wpływ na współczesnego człowieka wywiera kultura masowa. Współczesność wymusza umiejętność szybkiego i elastycznego reagowania na określone sytuacje oraz dostosowanie się do szybko zmieniających się warunków życia.
Lepszą adaptację warunkują:
-lepszy stan zdrowia
-wyższy poziom wykształcenia
-posiadanie hobby
-pozytywny stosunek społeczeństwa do osób starszych
-dla lepszej jakości życia – wycofanie z pracy zawodowej powinno być stopniowe
Zdaniem gerontologów osoby starsze warto zachęcać do:
-uczestniczenia w samorządach mieszkańców i różnych stowarzyszeniach
-aktywnego udziału w grupach samopomocy
-podtrzymania kontaktów z byłym zakładem pracy
-najróżniejszych form aktywności.
Pożądane jest przygotowanie pod względem ekonomicznym - zachęca się do zabezpieczenia się na starość w formie prywatnych ubezpieczeń społecznych.
Ważne jest wyrabianie woli życia – wskazanie nowych celów życiowych, kształtowanie postaw i pożądanych nawyków, pojawienie się konieczności przystosowania do nowego wymiaru czasu wolnego (aktywnego).
Problemy emocjonalne:
Szereg sytuacji psychotraumatycznych wyzwala problemy emocjonalne.
Sytuacje psychotraumatyzujące:
1
- okres przejścia na emeryturę
- syndrom „pustego gniazda”
- straty socjoekonomiczne
- trudności w zaspokajaniu potrzeb wyższego rzędu
- zmieniająca się psychika
- coraz bardziej widoczny ubytek sił
- okres starości – okresem strat
- brak perspektyw
- uświadomienie sobie problemu nadchodzącej śmierci
Problemy emocjonalne przejawiają się lękiem, który wzrasta z wiekiem. Problemy te wiążą się ze zmniejszającym poczuciem bezpieczeństwa.
Problem samotności i osamotnienia:
Samotność (wg. Szczepańskiego) – obcowanie z sobą samym. Koncentracja na sprawach swojego wewnętrznego świata.
Osamotnienie – brak kontaktu z innymi i sobą samym
Wg. Pędlicha – rodzaje samotności osoby starszej:
- cywilna
- mieszkaniowa
- socjalna
- subiektywna (osamotnienie)
Wg. Pawłowskiej samotność może przejawiać się w trzech sferach:
-społecznej (fizyczna) à pozbawienie społecznej sieci powiązań i wspólnego społecznego doświadczenia
-psychicznej àczłowiek czuje się nikomu niepotrzebny
-moralnej àpoczucie osamotnienia w swoich poglądach oraz preferowanych wartościach.
Samotność psychiczna (wg. Gajdy) – brak więzi psychicznych z drugim człowiekiem
Przyczyny samotności:
· unikanie kontaktów
· sytuacje losowe
· dystans społeczny – kulturowy i obyczajowy
· negatywne stereotypy (niska samoocena – bierność – samotność)
· izolacja psychiczna i społeczna
· proces industralizacji i urbanizacji prowadzące do rozluźnienia wspólnot rodzinnych i małżeńskich
· narastająca agresja
Poczucie utraty niezależności:
· wywoływany stres, niepokój
· zamknięcie się w sobie
...
Blackkalia