· Heraklit z Efezu
o Wieczna zmienność wszystkiego
Wcześniejsi filozofowie z Miletu skupili się na problematyce zasady rzeczy oraz na powstaniu kosmosu z tej zasady. Zauważyli oni powszechny dynamizm rzeczywistości, rzeczy, kosmosów, które powstają i giną, jednak nie uczynili tej ”ruchliwości” przedmiotem badań, nie uwyraźnili tego aspektu rzeczy.
Zajął się tym dopiero Heraklit, podkreślił on nieustanną ruchliwość wszystkiego, co istnieje. Według niego nie ma niczego nieruchomego i nic nie trwa w stanie bezruchu i stałości. Wszystko, bez najmniejszego wyjątku zmienia się i przeobraża.
Sam Heraklit pokazał to na przykładzie rzeki, która tylko pozornie jest zawsze ta sama, w rzeczywistości bowiem tworzy ją ciągle inna woda, która napływa i odpływa. My także się zmieniamy, inni byliśmy w momencie wchodzenia do rzeki, a inni jesteśmy w momencie wynurzania się z niej.
Nic zatem nie jest, lecz wszystko się staje, rzeczywistość rzeczy polega na wiecznym stawaniu się. <panta rhei>
o Stawanie się jako walka przeciwieństw oraz ich ukryta harmonia
Stawanie się rzeczy charakteryzuje się ciągłym przechodzeniem rzeczy od jednego przeciwieństwa do drugiego. Stawanie się jest ciągłym ścieraniem się przeciwieństw, jest wieczna wojną. Skoro zaś rzeczy mają byt jedynie w wiecznym stawaniu się , to z konieczności wojna jawi się jako fundament rzeczywistości.
Wieczna zmiana rzeczy i powszechne stawanie się jawi się jako harmonia lub synteza przeciwieństw, to znaczy jako nieustanne jednanie się ze sobą walczących stron i godzenie się prowadzących ze sobą spór. <łuk>
To z racji owej wyższej harmonii, mimo że przeciwieństwa mogą istnieć, jedynie zwalczając się nawzajem, jedni drugiemu nadje właściwy sens. <poznaj sytość przez głód>. Na jedności przeciwieństw polega zasada, która wyjaśnia całą rzeczywistość, i w konsekwencji jest też oczywiste, że tym właśnie jest bóg czy to, co boskie
Bóg jest harmonia przeciwieństw, jednością przeciwieństw.
o Ogień jako zasada wszystkiego.
Heraklit wskazuje, że ogień jest podstawowym elementem i że wszystkie rzeczy są tylko przekształceniami ognia. Ogień w sposób paradygmatyczny wyraża cechy wiecznej zmienności, konfliktu, harmonii. Ogień jest życiem, które żyje śmiercią tego co spala, jest nieustanną przemianą w dym i popiół. Heraklit przypisał bóstwu-ogniowi, inteligencję i rozum,. <logos, pogardzenie zmysłami>
o Dusza
Heraklit utożsamiał naturę duszy z naturą zasady i twierdził, że jest ogniem. Uważał, że im suchsza dusza tym jest ona mądrzejsza.. Heraklit wyrażał wierzenie orfickie, według którego życie ciała przynosi śmierć duszy, a śmierć ciała jest życiem duszy, przypuszczalnie Heraklit uważał także osobową nieśmiertelność. <Zaspokajanie ciała oznacza zgubę duszy.>
· Ksenofanes
o Krytyka pojmowania bóstw i obalenie założeń tradycyjnej religii.
Podstawowym tematem rozwijanym w poematach Ksenofanesa była przede wszystkim krytyka tej koncepcji bogów, którą w sposób pragmatyczny utrwalili Homer i Hezjod. Wskazuje on błąd, z którego wynikają wszelkie niedorzeczności związane z taka koncepcją bóstw, a mianowicie antropomorfizm.
Niemożliwe jest by bogowie się rodzili, bo wtedy musieli by też umierać. Różne zjawiska na niebie i ziemi, utożsamiane z bogami Ksenofanes tłumaczył jako zjawiska naturalne.
o Bóg i to co boskie.
Ksenofanes stwierdza, że Bóg jest kosmosem, nie wyklucza on istnienia innych bogów czy boskich bytów, lecz je uznaje Bóg „cały widzi, cały myśli, cały słyszy”. Pozostaje on stale w tym samym miejscu, nie kręci się raz w jednym raz w innym miejscu. <olimpijczycy>
o Fizyka
W niektórych fragmentach Ksenofanes uznawał za zasadę ziemię, w innych mówi o ziemi i wodzie. Jego zasada wydaje się odnosić jedynie do bytów ziemskich, a nie do wszechrzeczy.
o Idee moralne
Ksenofanes głosił zdecydowaną wyższość wartości „duchowych”, takich jak cnota, inteligencja, mądrość nad wartościami czysto witalnymi, jak na przykład fizyczna siła atletów. Wartości duchowe przynoszą państwu lepszy ustrój i więcej szczęścia aniżeli witalne.
metody11