10. Ironia romantyczna, hasło słownikowe napisane przez Marię Żmigrodzką
1. estetyczna teoria procesu twórczego, będąca podstawą odmiany romantycznej koncepcji sztuki
2. zespół stylistyczno-strukturalnych reguł odpowiadających powyższej teorii kształtujących się indywidualnie
3. rozwinęła się na gruncie estetyki i praktyki poglądów romantycznych na sztukę
4. autorem pojęcia jest niemiecki twórca romantyczny F. Schlegel, jego przeciwnicy używali raczej określenia „ironia artystyczna”
5. w najnowszych badaniach przyjmuje się tendencję zawężenia znaczenia tego hasła
6. należy odróżnić ironię romantyczną od powszechnego pojmowania ironii jako elementu nadającego tekstom zabarwienia humorystycznego
7. ironia romantyczna ma swój wzór w starożytności, a w romantyzmie została rozszerzona
8. grecki termin eironea stosowano do maskowania wypowiedzi podyktowanych strachem lub interesem np. tak jak rozmawiał Sokrates
9. aż do okresu romantyzmu ironie postrzegano zawsze jako odstępstwo semantyczne od prawdy
10. dopiero F. Schlegel przestał traktować ironię jako humorystyczny wyraz wypowiedzi tekstowej
11. wg F. Schlegla „ironia Sokratesa […] patronować miała ironicznej poezji nowożytnej – zwłaszcza poezji ‘transcendentalnej’, ukazującej stosunek tego co realne, do tego, co idealne”
12. „wolność w sztuce wymaga więc dystansu […] gdyż wszędzie tam gdzie ktoś sam się nie ogranicza, ogranicza go świat, w skutek czego staje się niewolnikiem”
13. ujęcie ironii jako gry sprzeczności, wyrazu samoświadomości sztuki umożliwiającej jej nieograniczony rozwój
14. sztuka to dynamiczny proces, dialektyczny ruch sprzeczności
15. ironia jest wzajemnym przenikaniem się autokreacji i samozniszczenia, syntezą tych przeciwieństw
16. ironia staję się motorem wewnętrznej dynamiki artystycznego działania
17. warunkiem i celem poetyckiego dystansu jest istnienie poetyckiej refleksji, która powinna stać się częścią dzieła
18. wg F. Schlegla nowożytne dzieło powinno być romantyczne (refleksja romantyczna) i dydaktyczne zarazem, przy czy dydaktyka oznacza tu: „dążenie do głębszego nieskończonego sensu”
19. „poezja nowożytna musi być sztuką […] jako paradoksalna jedność poezji i filozofii, wyobraźni i refleksji”
20. Przeciwnikami ironii romantycznej byli wybitni filozofowie i twórcy tacy, jak Hegel czy Kirkegard, interpretowali ją jako „wyraz próżności, absolutnego subiektywizmu […] i samowoli artysty”
21. A. W. Schlegel, brat F. Schlegla „przedstawił ironię jednostronnie jako element wyłącznie destrukcyjny, związany z komizmem i twierdził, że […] jest ona nie na miejscu”
22. „ironia artystyczna” a „humor” (Jean Paul) „humor przeciwstawiał autor ironii jako kategorii wyłącznie intelektualnej i destrukcyjnej”, „uzasadniano estetyczną i moralną wyższość humoru jako kategorii mniej zintelektualizowanej i mniej szyderczej, przemawiającej raczej do uczuć odbiorcy”
23. romantycy powoływali się na komedie Arystofanesa, komedię dell’arte Szekspira i romans humorystyczny (np. Don Kichot Cervantesa)
24. oddźwięk niemieckiej ironii romantycznej dotarł również do Polski, tu często nazywana ironia występowała więc nierzadko, ale rzadko była to romantyczna ironia artystyczna sensu stricte, nurt estetyki i praktyki odrzucał zaangażowanie w problemy ideowe
25. była humorem lub humoryzmem, występowała np. u Krasińskiego, Słowackiego, Goszczyńskiego (Krasicki i Goszczyński nazywali ją również ‘formą ariostyczną’)
26. w ironii artystycznej dostrzegano ironiczny dystans poety do świata przedstawionego, kontrasty w jego strukturze
27. Krasiński utożsamiał się ze stwierdzeniem, że tworzenie sprowadza się do ciągłego wytwarzania i niszczenia
28. „Krasiński upatrujący źródła romantycznego humoru w literaturze angielskiej (Sterne, Byron), pozostawał jednocześnie pod wpływem koncepcji Jeana Paula i krytycznych wypowiedzi Hegla o ironii romantycznej.”
29. E. Dembowski przedstawił (m.in. na podstawie analizy Balladyny Słowackiego) w swoim artykule tezę, że ironia romantyczna w dziełach dobrych pisarzy zniszczyła ich pracę („romantyczny humoryzm wlany w przedmiotowość”)
30. w latach okresu międzypowstaniowego o dziełach Słowackiego przestano mówić jako o utworach związanych z ironia romantyczną; F. H. Lewestam twierdził, że zarówno Balladyna jak i Lilia Weneda są napisana przez zastosowanie „ironii dziejów”, „humoru tragicznego”
31. opór większości krytyków polskich dotyczący ironii romantycznej płynął nie tylko z niezrozumienia idei, ale przede wszystkim z polistopadowego klimatu
32. ironiczną wieloznaczność świata przedstawionego sugerował Słowacki w Balladynie oraz listach do Gaszyńskiego, w Beniowskim widać nawiązanie do byronowskiego Don Juana, które skłania autora do krytyki donżuaństwa; Słowacki był również zdania, że ironia artystyczna jest swoistym zaprzeczeniem „wzniosłości” i liryzmu
33. ironiczna strategie autorska ukazuje Słowacki w dwóch niedokończonych romansach, pisanym po francusku Królu Ladawy i Panu Alfonsie – romans humorystyczny, w Balladynie natomiast postaci, które swymi działaniami zaprzeczają swemu charakterowi sprowadzają na siebie klęski, wzniosłość i groteskowość zderzają się ze sobą powodując współdziałanie w kształtowaniu wieloznaczności sytuacji dramatycznych
34. Beniowski jest wirtuozerską prezentacja ironii romantycznej w twórczości Słowackiego
35. do polskich twórców ironicznych zaliczyć można też m.in. Krasińskiego z jego Herbutem (dystans wobec sztuki nie wcielonej w życie, bohater jest heroizowany) i Berwińskiego z Don Juanem poznańskim („miałkość ‘rycerzy podwiązek’ i ich erotycznych przewag)
sashakiev500