Główny cel artykułu: ukazać, że religia to nie adaptacja (przystosowanie), które wyewoluowało na przestrzeni wieków ale zróżnicowany wachlarz wierzeń ( przekonań), zachowań i doświadczenia do, których się odnosimy.
(wielu uważa religie za produkt uboczny, wielu mechanizmów psychologicznych które wyewoluowały by rozwiązać problemy adaptacyjne, chodzi głownie o mechanizmy, które cos wyjaśniają [potoczne myslenie, naiwna psychologia, biologia etc.])
Psychologia osobowości: 1. bada religijność i duchowość, 2.przypuszcza, że predyspozycje religijne są właściwe ludzkiej naturze 3. Składa się na nią psychologia religijności i duchowości ponieważ, również szukają odpowiedzi dotyczących różnic indywidualnych, 4. Religia jest siłą organizującą jednostke, więc aby zrozumieć człowieka nie może zostać pominięta.
Psychologia ewolucyjna daje ramy teoretyczne psychologii osobowości w tym psychologii religijności i duchowości by móc zbadać ludzką osobowość.
Współczesna psychologia ewolucyjna
1. Zakorzeniona we współczesnej biologii ewolucyjnej, ponieważ stare podejście zamyka religijność w instynkcie. A współczesne badania łączą ze sobą wiele teorii i nie uproszczają wszystkiego.
2. Różni się od wcześniejszych socjobiologicznych modeli jeśli chodzi o identyfikowanie mechanizmów psychologicznych, (uważa je za kluczowy poziom przy analizie). [ mechanizm psychologiczny - moduł (przetwarzający informacje) stworzony drogą doboru naturalnego by móc reagować na otoczenie ] Ta perspektywa nie szuka funkcji adaptacyjnych religijności, duchowości czy też ludzkich przekonań czy zachowań ale szuka i identyfikuje psychologiczne mechanizmy za sprawą których one powstały.
3. Nieodłączne w tym podejściu jest rozróżnianie poszczególnych ról natury ( pierwotności, genów) a kształcenia ( wychowanie, kultura), ale co ważne nie stawianie ich w opozycji do siebie, tak jak większość teorii które również zakładają, że religia to wytwór kultury mający poskromić naszą samolubną biologiczną nature.
4. To nie to samo co genetyka zachowań, ponieważ ona skupia się na tym by wyjaśnić co czyni nas różnymi od siebie. PE skupia się na pokazaniu, że wszyscy jesteśmy podobni. Nie patrzy na nasze mechanizmy psychologiczne jako gatunkowo uniwersalne adaptacje. Nasze zróżnicowane zachowania tłumaczy w zróżnicowanym środowisku aniżeli w genach.
5. EP nie patrzy na kulturę i ewolucję jak na antagonistów ale również nie uważa by byli od siebie całkowicie niezależni. [ kultura musi mieć wytłumaczenie i nie można tego zrobić nie nawiązując do ewolucji ]
6. EP twierdzi, że Wielość mechanizmów psychologicznych jest odzwierciedleniem różnorodności problemów adaptacyjnych napotykanych przez naszych przodków. To stoi w opozycji do prób zredukowania naszego zachowania do jednego lub tylko kilku motywów ( procesów) przez psychologie osobowości. EP stoi również w opozycji co do prób tłumaczenia religii za pomocą jednego lub kilku ogólnych procesów i motywów. EP proponuje nam inne podejście: olbrzymia różnorodność, wierzeń religijnych, doświadczeń i zachowań jest wyciszana przez niezliczoną ilość różniących się od siebie motywów i mechanizmów, z których żaden nie musi być pierwotny czy dominujący w stosunku do szacunku do religii.
7. Nie postuluje istnienia „instynktu religijnego” ani też żadnego psychologicznego mechanizmu, który by wyewoluował by spełniać funkcje produkowania mysli czy zachowań religijnych.
Religia jako produkt uboczny ( Religia to nie adaptacja)
Pytanie o to jaką wartość adaptacyjną ma religia, jest złym pytaniem , ponieważ z góry zakłada, że religia to rodzaj adaptacji i wyklucza założenie, że na drodze ewolucji oprócz adaptacji powstało wiele produktów ubocznych w tym co Gould nazywa „spandrels and exaptations” [ odrzutki czy tez produkty uboczne i przyswajacze ] [na szczescie nie będziemy używać tych terminów]. Będziemy się zajmować tym czy A) psychologiczne mechanizmy zostały stworzone przez dobór naturalny by produkować religijne zachowania i wierzenia ( adaptacja) czy też B) religia to produkt uboczny mechanizmów psychologicznych, które tak naprawdę zostały stworzone do czegos innego.
Co musimy zrobić by sprawdzić założenia A
1. Williams wyznaczył reguły wg, których można nazwać coś mechanizmem adaptacyjnym a co nie. Wg nich będziemy sprawdzać czy istnieją adaptacje charakterystyczne dla religii i przy okazji czy aby na pewno inne mechanizmy adaptacyjne na pewno nimi są.
2. Założyć, że mechanizm adaptacyjny oparty na religii rozwiązywał problemy, którym stawiał czoła nasz przodek. Jednak religia to pojęcia bardzo szerokie i istnieje małe prawdopodobieństwo aby powstała adaptacja specyficzna tylko dla niej.
3. Wziąć pod uwagę, że religia naśladuje czy też przypomina różne aktywności życiowe we współczesnym świecie, które odzwierciedlają ewolucyjne produkty uboczne aniżeli adaptacje. Nie posiadamy adaptacji które pozwalają nam grać w tenisa ale wykorzystujemy adaptacje które zostały wytworzone do zupełnie czegoś innego.
4. Zakładając, że może istnieć wiecej niż jeden religijny mechanizm adaptacyjny, uzmysłowić sobie, że trudno będzie stworzyć teorię chociażby dla jednego. Ponieważ trzeba spełnić pare założeń : a) uniknąć uproszczeń typu „dla dobra grupy” [nie każdy ma taką samą religijność dlatego podejrzenia, że tylko specjalne jednostki ją posiadały], b) musi wyjaśniać jej adaptacyjny wpływ na sukces w reprodukcji, przeżycia, c) hipoteza nie może zakładać innych niewyjaśnionych mechanizmów, d) hipoteza musi ukazać zyski, które przewyższają straty w posiadaniu takiego mechanizmu.
Założenia B muszą zawierać
5. Wyjaśnienia dotyczące mechanizmów, które wyewoluowały i sprawiły, że człowiek jest w stanie wykonać poszczególne zachowania
6. Wyjasnienia wyewoluowanych mechanizmów: motywacyjnego i kognitywnego , które umożliwiły ludziom wykorzystywać umiejętności adaptacyjne
Niektóre kluczowe psychologiczne mechanizmy
Naiwna fizyka i biologia ( pierwotna, na chłopski rozum), Naiwna psychologia i teoria umysłu, Wojna płci, Nepotyzm i selekcjonowanie silniejszych, Wzajemność i wymiana w społeczeństwach, Przywiązanie, Stronniczość międzygrupowa i psychologia wspólnoty.
Religijne fenomeny i Psychologiczne mechanizmy
Korzenie religii związane są z kognitywnymi procesami, dzięki którym ludzie odbierali i rozumieli otaczający ich świat. Już małe dzieci kategoryzują i wyjaśniają otaczający je świat, po swojemu. Najprawdopodobniej wiele najstarszych form religii i wierzeń można uznać za „pomyłki” mechanizmów wyjaśniających otaczający nas świat. Guthrie daje inna teorie Religi bazując na pomysłach, że a) nasz wrodzony mechanizm tłumaczenia świata nadaje cechy istot żywych, przedmiotom, (animizm) co daje podwaliny do wierzeń w siły magiczne, b) oraz, że nadaje cechy ludzkie przedmiotom (antropomorfizm) co daje podwaliny do wierzeń w bóstwa i duchy. ( animizm i antropomorfizm jako błędy interpretacyjne )
Jest to częste zjawisko, Boyer sugeruje, że importowanie naiwnych teorii z jednej dziedzina na drugą tworzą coś co można nazwać „kognitywnym optimum”, które sprawia, że myśl staje się atrakcyjna i zostaje w ten sposób podtrzymana i przekazana dalej. Guthrie, dzieje się tak, ponieważ nasz mózg nastawiony jest na interpretacje złożone, więc jeśli bodziec jest dwuznaczny to jest bezpieczniej popełnić błąd, że coś nieżywego jest żywe bądź ma cechy ludzkie ( patyk – wąż). Jesteśmy podatni na takie błędy, ponieważ dobór naturalny zaprogramował nasze mózgi tak by odbierały świat w sposób adaptacyjny, a nie koniecznie prawdziwy. Z momentem gdy niewidoczne moce zostaną zidentyfikowane ( nada się im cechy) to nieunikniona staje się być chęć manipulowania nimi poprzez „magie”. Cele magii są zazwyczaj przyziemne, odzwierciedlają wyewoluowane pragnienia i motywy tak jak w przypadku innych zachowań np. zdobywanie zapasów, uwodzenia płci przeciwnej, odstraszaniu wrogów i selekcjonowaniu potomstwa.
Bóstwa
To niewidoczne sily natury, które przybierają mniej lub bardziej ludzką formę czy też cechy, w większości społeczeństw otwierają drzwi do mechanizmy zwanego poznaniem społecznym. Wnegrat – ludzie lubią grać w gry społeczne , w których tworzą bogów, którzy są potem uzywani podczas tych gier. Bogowie maja jedna lub kilka ponadludzkich umiejętności ale przeważnie są odbierani w kategoriach ludzkich (maja te same emocje, motywy ,pragnienia). Wiele mechanizmów które pomagają w adaptacji zostaje aktywowanych podczas modlitw, czy tez są przywoływane przez sam system wierzeń.
7. Braterstwo, pokrewieństwo – czczenie zmarłych przodków – odzwierciedla wzajemny altruizm względem swoich krewnych – pomagamy zmarłym grzebiąc ich z rzeczami potrzebnymi a w zamian chcemy pomocy potem
8. Przywiązanie – bóstwa przedstawione jako troskliwe czy w roli rodzica, opiekuńcze
9. Potęga, władza, status, przywództwo – bóg władca – ewolucyjnie jesteśmy uwarunkowani aby poddawać się władzy silniejszym, ponieważ zwieksza to szanse na przeżycie
10. Społeczna wymiana – jeśli bostwo nie jest naszym przodkiem – to i tak dalej dotyczy nas zasada ja Ci dam cos fajnego a Ty mi dasz cos potem w zamian – problem im wyżej ustawione bóstwo tym większa musi być ofiara – to może dać podwaliny pod wiarę w „sprawiedliwy świat”
Kapłani, zielarze, znachorzy i szamani (eksperci)
We wszystkich religia są poszczególni ludzie spełniający wole bóstw. Tutaj działają te same mechanizmy jak w przypadku bóstw.
Pinker – „ religia wykorzystuje ludzką zależność od ekspertów”
Stowarzyszenia i instytucje
Najczęściej przypisywaną funkcją religii jest promowanie jedności, współpracy, podporządkowania jednostek dobru grupy. Jednak jest dużo wątpliwości abyśmy kiedykolwiek posiadali taką adaptacje, która predysponowałaby nas by zachowywać się w ten sposób. Nie chodzi tu o to, że nie jesteśmy w stanie zbudować instytucji, które pomagałyby mnożyć dobra, kosztem jednostek, w dzisiejszych czasach mamy od tego Rząd. Rząd również przedstawia stopien w jakim niekoniecznie jesteśmy predysponowani by poświecać się na rzecz ogólnego dobra.
Jednak wydawać by się mogło, że promowane przez religie samo poświęcenie odniosło większy skutek aniżeli Rządu. Nasuwa się więc pytanie jak jej się to udało? Kilka teorii sugeruje, że religia wykorzystuje już istniejące mechanizmy zaprogramowane by promować współpracę w bardziej ograniczony kontekście.
11. Braterstwo, pokrewieństwo – w użyciu religijnym promuje zachowania prospołeczne, Crippen i Machalak „ przerośniety proces rozpoznawania bliskich” (hyperthrophied kin recognition process), który zbudowany został na mechanizmie rozpoznawania bliskich, który został przekształcony by rozpoznawać „fikcyjnych bliskich”.
12. Interesownośc – jak takie wierzenia mogły tak sprawnie rozprzestrzenić się pomimo wysokiej samolubności jednostek? Problem nierozwiązany do dzis.
13. Współpraca (koalicja) – ma wiele korzyści, gdy chodzi o ludzi w niej zawartej, ale doprowadza to do konfliktów z osobami, które nie zostały uwzględnione. (wojny w imię wiary)
Moralność, Etyka i Prawo (Porządek)
Uniwersalna cecha religii, zawsze zawiera system zasad dotyczących moralności i etyki. Tym samym często tworząc prawa, które nierozerwalnie łączyły się z religią. Co ma sens, ponieważ każde prawo poparte przez bóstwo miało większą moc przekonywania. Ponieważ wtedy jest częścią mechanizmu społecznej wymiany. ( Będę się Zachowywał tak jak bóstwo mówi to dostane nagrode) Co pozwala na zrozumienie fenomenu zła i grzechu. [Fenomen boskiego prawa pozwalał usprawiedliwiać zabijanie ludzi nie należących do grupy, ponieważ byli mniej ludzcy a dodatkowo amoralni! ] Ciekawy aspekt religijno prawny dotyczy ograniczeń związanych z zakazem spożywania pewnych potraw. Najczęściej zakazywane były produkty, które były przysmakami sąsiednich plemion, po to by ludzie „z grupy” nie bratali się z nimi. [nie mogę z Tobą jeść to oznacza, że nie możemy być przyjaciółmi]
Doznania duchowe
Autor nie ma wyjaśnienia na tego typu zachowania.
Zakłada się, że rozwiązanie leży w neurofizjologii a akt doznania duchowego nie jest czysto psychiczny. Najprawdopodobniej doznania duchowe potrzebują aktywacji tych rejonów mózgu, które odpowiedzialne są za podstawowe funkcje, które normalnie służą innym bardziej skomplikowanym funkcjom.
Inne rozwiązanie, doznania duchowe to produkt uboczny.
Kolejne, doznania duchowe są błędami mózgu, który nieadekwatnie zareagował czy też został źle pobudzony np. poprzez leki.
Pytania Egzystencjalne i Śmierć
Najtrudniejsze z możliwych, ponieważ nie można dać na nie odpowiedzi. Jednak obawa przed śmiercią jest siła napędową każdej religii oraz ludzkiego życia. EP nie uznaje instynktu przetrwania, zamiast niego, mówi o adaptacjach, które pozwalają rozwiązywać aktualne problemy ( przynajmniej do momentu wychowania zdolnego do pracy potomstwa). Strach przed śmiercią probowane też tłumaczyć lękiem przed separacją, lub przed niemożliwością spełnienia swojego obowiązku, wychowania dzieci lub tez niewykonania innych bardziej przyziemnych prac. Jest to podstawą to uniwersalnej wiary w życie po śmierci. Jest to kolejny problem z którym zwracają się ludzie do religii.
Musimy pamiętać aby nie ulec pokusie, że kiedykolwiek uda się w pełni wyjaśnić znaczenie religii w naszym życiu poprzez EP lub też jakąkolwiek inna nauke.
Uwagi końcowe
PE wcale nie musi być, nie potwierdzalna empirycznie.
Przy badaniu religijności należy też brać pod uwagę czynniki sytuacyjne, które mogą ją wzmacniać czy też wygaszać. Nie należy też zapominać o różnicach kulturowych, czy też płciowych.
uspsychologia07