Grom: Ekstaza – stan wyjątkowy czy zaburzenie psychiczne?
1. Z perspektywy psychologii religii ekstaza to każdy rodzaj podwyższonego poziomu radości i zachwytu; bada jak takie uczucia uniesienia, gdy są one uznawane jako religijne lub duchowe, należy ocenić w odniesieniu do zdrowia psychicznego i rozwoju osobowości.
2. Rozumienie ekstazy
a) Bleuler – „uszczęśliwiające zaburzenie świadomości”;
b) Lewin – próba wyparcia straty lub lęku, związanego z hipomaniakalną regresją do doświadczenia przyjemności i jedności przy piersi matki;
c) Bucke – ekstatyczna „kosmiczna świadomość” jako rdzeń twórczej osobowości;
d) Maslow – (na podstawie odpowiedzi studentów) doświadczenie szczytowe umożliwiające wolną od lęku i potrzeb percepcję, która zapominając o sobie samej, ujmuje kosmos i bliźnich jako wartościowe, akceptuje cierpienie i śmierć, towarzyszy temu samorealizacja, działa także terapeutycznie i sprzyja nawróceniu religijnemu.
3. Dwa ujęcia ekstazy
è doświadczana w sposób spontaniczny w kontekście niepatologicznym lub świadomie poprzez ćwiczenia, łącznie z użyciem substancji psychoaktywnych;
è Występowanie ekstazy w związku z zaburzeniami psychicznymi; tym pewniej jest objawem zaburzenie im bardziej niekontrolowanie wybucha oraz im bardziej destabilizująco i dezintegrująco oddziałuje.
4. Ekstaza a psychozy.
a) W zaburzeniach świadomości w napadach epileptycznych wiąże się z silnie kolorowymi halucynacjami wzrokowymi, urojeniami i uczuciami szczęśliwości (są one jednak rzadziej religijne i mniej znaczące dla nastawienia religijnego);
b) W maniakalnej fazie psychozy afektywnej (poczucie, że przy pomocy boskiego ducha jednostka jest w stanie dokonać rzeczy niemożliwych, omnipotencja);
c) Na początku schizofrenii, rzadziej w dalszych fazach – ekstaza jest związana z podświadomym lękiem o utratę granic ja i w dużej mierze wynika z obrony przed nim;
- mało jest danych empirycznych i teoretycznych interpretacji na temat urojeń religijnych w schizofrenii;
- pewnym jest, że urojenia chorujących na schizofrenię zawierają w większości treści niereligijne;
- urojenia w schizofrenii należy prawdopodobnie wyjaśnić jako próbę zrozumienia przez interpretację zagrażającego zaburzenia ich świadomości ja oraz uczynienie go znośnym przez nadkompensację, czyli pewną psychotyczną formę obrony;
d) za Scharfetterem schizofrenia to zaburzenie jednej lub większej liczby pięciu podstawowych wymiarów świadomości ja:
- witalności ja – uczucia bycia przy życiu;
- aktywności ja – zdolności do płynnego, skoncentrowanego, inicjowanego przez siebie myślenia, mówienia i działania;
- spójności ja – pewności bycia spoistą całością pomimo dążeń przeciwnych;
- granic ja – oddzielenie granicą od innych ludzi, obcych wpływów;
- tożsamości ja – ciągłości własnego ja ponad zmianami zachodzącymi w historii życia
Kiedy osoba doświadczy zaburzenia, w którymś z tych wymiarów to z lęku przed dezintegracją i fragmentaryzacją może reagować osłupieniem lub pobudzeniem aktywności motorycznej. W poznawczych i emocjonalnych próbach radzenia sobie mogą rozwijać się urojenia. Służą one uświadomieniu sobie i zrozumieniu własnego stanu (hipochondryczne zab. urojeniowe lub mania prześladowcza) lub próbują uczynić znośnym lęk i osłabienie poczucia własnej wartości przez nadkompensacje (mania wielkości i poczucie wszechmocy).
Przykłady „funkcji” urojeń religijnych w schizofrenii:
- przypisywanie wpływom demonicznym poruszeń agresywnych i seksualnych, które są przez jednostkę oceniane jako skrajnie negatywne i odbierane z ogromnym poczuciem winy;
- wyjaśnianie poczucia bycia prześladowanym przez identyfikację z Jezusem (obrona przed lękiem przez nadkompensację), jednocześnie jednostka czuje się kimś ważnym i godnym miłości.
5. Ekstaza w kontekście konfliktów emocjonalnych.
- w obrębie silnych konfliktów emocjonalnych obrona przed lękiem może prowadzić do silnych stanów religijno-ekstatycznych; epizody te są przeżywane w dwojaki sposób: albo pasywnie, jako ucieczka od rzeczywistości, albo jako impuls do aktywnego radzenia sobie z problemem i do psychicznej integracji.
6. Ekstaza jako niepatologiczny stan wyjątkowy.
Doświadczanie ekstazy jako wynik wytrwałych ćwiczeń duchowych – skupienie uwagi i gotowość do reakcji emocjonalnej na jakiejś treści pozytywnej oraz rezygnujące z wszelkiego krytycznego dystansu oddanie się uczuciu, które tę treść wyzwoliło. Doświadczenia te są najczęściej opisywane jako „doznanie szczytowe” i „uniesienie”.
7. Religijność w poważnych pod względem klinicznym stanach depresji.
à Jak poważna pod względem klinicznym depresja może zmienić religijne przeżycia, myślenie i zachowanie?
- pacjenci z silną depresją cenią niżej swoje poczucie bezpieczeństwa odnajdowane w wierze i swoją wiarę w odkupienie i wieczne zbawienie niż pacjenci z lekką depresją (Hole, 1977);
- osoby depresyjne rzadziej potwierdzają obecność doświadczeń religijnych i rzadziej zgadzają się ze stwierdzeniem „wiara w Boga pomaga mi nie zwątpić w trudnym położeniu życiowym” (Dorr, 1987);
- z nasilającą się depresją bardziej negatywny staje się obraz Boga (Dorr, 1987).
Wyjaśnienia:
- osłabione przez depresję poczucie własnej wartości;
- obojętność emocjonalna, charakteryzująca silną depresję, w ogóle hamuje zdolność do mobilizacji uczuć religijnych;
- istnieją fazy depresji tak silne, w których komponent neurofizjologiczny i emocjonalny są tak zaburzone, że procesy poznawcze , biorące swój początek w przekonaniach religijnych, pozostają bezskuteczne;
- silna depresja nie jest z reguły wyzwalana przez negatywne treści poznawcze, lecz – odwrotnie – to ona sama czyni trudno dostępnym myśli wspierające własną wartość i ułatwia pojawianie się wspomnień, wyobrażeń i konkluzji czyniących sobie przedmiotem uwagi własne słabości;
- presamobójcze zawężenie Ringela (1987) – ograniczenie występowania przeżycia religijnego oraz regulacji emocji i zachowania; w grupie pacjentów, którzy próbowali odebrać sobie życie, prawie wszyscy przyznawali, że wiara nie powstrzymałaby planowanej próby samobójczej (Hole, 1977)à kiedyś uwewnętrzniona norma opierania się samobójstwu nie mogła wpłynąć na przeżyciai zachowania; wiele pacjentów po wyjściu głębokiej depresji ocenia swoja wiarę jako silniejszą niż przed chorobą.
uspsychologia07