Anioły

Anioty - Istoty niematerialne pośred­niczące między ludźmi a Bogiem, zwyk­le uosabiające doskonałość i dobroć. Przedstawia się je najczęściej jako pięk­nych mężczyzn z wielkimi białymi skrzydłami, czasem jako pulchne uskrzydlone dzieci (na wzór amorków). Biblia (ST) - 1) Anioły z ognistymi mieczami strzegą wejścia do Edenu i drogi do drzewa życia po wygnaniu człowieka z raju. 2) Aniołowie towarzy­szą Bogu, gdy odwiedza Abrahama przed zniszczeniem Sodomy i Gomory. 3) Dwaj aniołowie udają się do Sodomy i zamieszkują w domu Lota. Ich nie­zwykła uroda wzbudza żądze w miesz­kaficach miasta, tak że domagają się od Lota, by im ich wydał. Za karę anioło­wie porażają wszystkich tych mężczyzn ślepotą. Potem wyprowadzają Lota i je­go rodzinę z płonącej Sodomy. 4) Anioł Pański powstrzymuje Abrahama przed złożeniem ofiary z Izaaka. 5) Sen Jakuba patrz: sen.

Biblia (NT) - 1) Anioł zwiastuje Maryi, że zostanie matką Syna Bożego. 2) Pasterze zostają powiadomieni przez Anioła Pańskiego, że narodził się Zba­wiciel. 3) Anioł ostrzega Józefa przed zamiarami Heroda i nakazuje mu udać się do Egiptu. 4) Anioł Pański zstąpit z nieba (...) odsunąt kamień z grobu Chrystusa. Postać jego jaśniata jak błys­kawica, a szaty jego byty biate jak śnieg. (Mt. 28,3). Kiedy trzy Marie przyszły, by namaścić ciało Jezusa, anioł rzekł do nich: ...szukcicie Jezusa Ukrzyżowanego. Nie ma Go tu, bo zmartwychwstai, jak powiedział. (Mt. 28,5-6). 5) W widzeniu św. Jana aniołowie odgrywają niezwyk­le ważną rolę. To oni pieczętują na ~zol~nch sługi Boga naszego, oni trąbią

w kolejne siedem trąb zapowiadających kataklizmy, które niszczą ziemię.

Św. Tomasz z Akwinu - Aniołowie są bytami pośrednimi między człowiekiem a najdoskonalszym bytem - Bogiem. Jako czyste inteligencje pozbawione są płci.

"Pieśń o Rolandzie" - 1) Przez anioła Bóg oznajmia Karolowi Wielkiemu, by przekazał miecz Durendal jednemu ze swoich hrabiów i wodzów. Władca od­daje najdoskonalszy z mieczów najdos­konalszemu ze swoich parów - Rolan­dowi. 2) Kiedy Roland umiera, ofiaro­wuje Bogu swoją prawą rękawicę. Bie­rze ją z jego dłoni anioł Gabriel. 3) Aniołowie Cherubin, Michał i Gabriel niosą duszę hrabiego Rolanda do raju, by złożyć ją przed tronem Boga. Anonim zw. Gallem "Kronika pol­ska" - 1) Do Gniezna przybywają dwaj aniołowie i udają się do księcia Popiela, który świętuje postrzyżyny swoich sy­nów. Jednak nie zostali zaproszeni na ucztę, lecz (...) odpędzeni w krzywdzący sposób od wejścia do miasta. 2) Od­pędzeni od książęcych wrót aniołowie udają się do chaty oracza Piasta, który także obchodzi uroczystość postrzyżyn swego syna. Zostają tu przyjęci, mimo ubóstwa gospodarzy, bardzo serdecznie. Za ich sprawą skromny poczęstunek, który przygotowała żona Piasta, staje się obfitą ucztą. Cudowne rozmnożeniejad­ła zebrani traktują jako wróżbę nie­zwykłych losów Piastowego syna, któ­remu aniołowie nadają podczas postrzy­żyn imię Siemowita.

"Lament świętokrzyski" (Posfuchaj­cie, bracia mita...) - Stojąc pod krzy­żem, Maria czyni wyrzuty aniołowi Ga­brielowi, że zwiastował jej wielką ra­dość, a tymczasem jej udziałem jest niewysłowione cierpienie, ponieważ pa­trzy na męki swojego Syna.

J.W. Goethe "Faust"-Po śmierci Fau­sta anioły toczą walkę o jego duszę z szatanami. To one zwyciężają i Faust nie zostaje potępiony.

A. Mickiewicz "Dziady" cz. IV - Ko­bieta jest istotą tak piękną, że urody zazdroszczą jej nawet aniołowie.

A. Mickiewicz "Dziady" cz. III - 1) W celi Konrada aniołowie wyjawiają, że to one uprosily Boga, by bohater został oddany w ręce wroga i przeszedł próbę. 2) Po wielkim monologu Konrada, w którym wyrażał on bunt przeciwko Bogu, aniołowie walczą z diabłami o je­go duszę. 3) W scenie sądu nad Konra­dem aniołowie dzielą się na dwa chóry. Je­den oskarża go, drugi broni, mówiąc, że on kochat Naród, on kochał wiele, on kochat wielu. Zwyciężają aniołowie-o­brońcy i Konrad nie zostaje potępiony.

J. Słowacki "Anhelli" - 1) Anielica Eloe opiekuje się grobami wygnańców, bo sama została wygnana z Nieba za miłość do człowieka. 2) Dwaj anioło­wie, wysłannicy Boga, przybywają do osady wygnańców i są świadkami stra­sznych scen, jakie się tam dzieją. 3) Anielica Eloe zabiera ciało zmarłej El­lenai i na swoich skrzydłach składaje do grobu. 4) Dwaj aniołowie, ci sami, którzy przed wiekami odwiedzili Piasta, przybywają do Anhellego, by obwieścić mu bliski już koniec jego ziemskiej wędrówki. 5) Kiedy za sprawą Szamana dziecko wywołuje duszę uśpionego An­hellego, ukazuje się onajako duch mają­cy postać piękną i barwy rozmaite i skrzydła biaie na ramionach. A ujrzaw­szy się wolnym poszedł ów Anio~ na wodę i po słupie świat~ości księżycowej odchodzit na południe, do ojczyzny An­hellego. Gdy na rozkaz Szamana musi powrócić do ciała młodzieńca, czyni to ze smutkiem.

Z. Krasiński "Nie-Boska komedia" - Aniołowie powstrzymują hrabiego Henryka przed skokiem w przepaść, do którego nakłania go Szatan.

J. Drda "Igraszki z diabłem" - 1) Anioł codziennie odwiedza starego pus­telnika, który żywi się korzonkami i sza­rańczą, i przynosi mu z Nieba chleb pański. Ten sam anioł ujawni potem, jakie kary czekają bezwzględnego zbója i pozbawionego współczucia dla ludzi pustelnika, jeśli nie zmienią swego po­stępowania i nie odpokutują za grzechy na ziemi. 2) Anioł z ognistym mieczem pojawia się w Piekle i wspomaga dziel­nego żołnierza w jego walce z diabłami 0 odzyskanie cyrografów na dwie nie­winne dziewicze duszyczki.

J. Andrzejewski "Teraz na ciebie za­głada" - W opowieści Adama o począt­kach rodzaju ludzkiego Bóg, kiedy wy­pędził przeklętych (...) z rozkoszy Edenu (...) postawił u bram Raju Anioia z mie­czem płomienistym, aby strzec drogi do drzewa żywota.

Z. Herbert "Siódmy aniot" - W niebie - jak się okazuje - panuje wzorowy porządek: każdy anioł ma swój zakres czynności, i tak: Rafael - stroiciel chó­rów, Azrael - kierowca planet, Gabriel - podpora tronu, Michał - hetman za­stępów, Azrafael - dekorator światła, Dedrach - apologeta i kabalista. Nato­miast siódmy anioł jest w pełni niedo­skonały: na imię ma Szemkel, jest czar­ny i nerwowy, chodzi w starej wylenia­tej aureoli. Herbert zastosował tu zasadę odwróconej karty: mimo że na niego sarkają inni aniołowie, a malarze mają kłopoty z poprawianiem jego urody, to właśnie on jest najbardziej anielski i po ledzku człowiekowi bliski. Trudni się bowiem przemytem grzeszników do nieba. Był nawet źa to wielokrotnie

czasu na polerowanie aureoli. Czy nie jest to właśnie anielski anioł?

* "Człowiekowi człowiek wciąż jeszcze jest bliższy aniżeli anioł".

(G. E. Lessing)

* "O aniołach i anielstwie wolę nie wspominać, to nie moja sprawa, nie znam się, nie czuję".

(J. Andrzejewski)

Antyutopia

Antyutopia - W przeciwieństwie do utopii, którajest wizją idealnego, egali­tarnego, sprawiedliwego społeczeństwa, antyutopia jest utworem satyrycznym, ośmieszającym, parodiującym dzieła pi­sarzy utopijnych lub brutalnie przed­stawiającym nieprzystawalność pięk­nych teorii do rzeczywistości. Elementy antyutopii pojawiły się już w oświece­niu w powieści sentymentalnej J. Swifta "Podróże Guliwera". Żadna z odwiedza­nych przez Guliwera krain (z wyjątkiem państwa rozumnych koni) nie jest dos­konała: ani Królestwo Liliputów, ani Bromdingnag (państwo olbrzymów). Wady ustrojów i niedoskonałości w or­ganizacji społeczeństw są te same, które charakteryzują Europejczyków (zawiść, rywalizacja, walka o władzę, chęć zys­ku, przemoc wobec słabszych).

Ii.G. Wells "Wojna światów" - Mars­janie, którzy napadają na ziemię i chcą okaleczyć ludzkość, w rzeczywistości obnażają tylko pustkę i jałowość sytych ''oszorobów, których cywilizacja i tak a'eześniej czy później uległaby zagła­~e. W sytuacji grożącej ze strony Marsjan apokalipsy groteskowo, ale i~ośnie wygląda właściciel, któryjako l~dyną wartość chce ratować walizkę Z~lonami złotych suwerenów. Nie na­

leży mieć złudzeń co do intencji napast­ników, którzy faktycznie wydobywają tylko to, co na Ziemi było dalekie od ideału: cywilizacja, postęp - z tym ko­niec! Żadnych koncertów przez jakiś milion lat nie będzie ani wystaw obra­zów. Marsjanie uświadomili Ziemia­nom, że mogą być inne, starsze od naszego światy, doskonalsze i groźne dla cywilizacji ludzkiej.

J. Zamiatin "My" - Doświadczenia pierwszych lat budowania socjalizmu w Rosji prowadzą Zamiatina do bardzo pesymistycznych wniosków na temat przyszłości świata podporządkowanego jedynej słusznej ideologii. Tworzy on w swojej powieści wizję społeczeństwa, w którym jednostki konsekwentnie po­zbawiane są indywidualności - ludzie nie mają nawet imion, są tylko numera­mi. Nieustanna inwigilacja odbiera im wszelką prywatność, a jakiekolwiek uczucia są surowo zabronione. Próba buntu, jaką podejmują bohaterowie, kończy się niepowodzeniem. Tej rze­czywistości, w której żyją, nie można zmienić. Nie jest jednak Zamiatin do końca pesymistą. Skoro są tacy, którzy się buntują, być może jest jeszcze jakaś nadzieja dla świata.

A. Huxley "Nowy, wspaniały świat" - Pisarz ukazał w powieści rezultat obłędnego i konsekwentnego totalitary­zmu w obrazie Stanów Zjednoczonych Świata, a dokładniej Europy Zachodniej pod rządami Kierownika Generalnego, Jego Fordowskiej Mości, Mustafa Mon­da. Jest to prognoza dla świata, który uległ szokowi przyszłości (termin Tof­lera) i opiera całą swą przyszłość na najnowszych odkryciach naukowych, pozwalających sterować i manipulować człowiekiem już w momencie jego po­częcia, niszcząc w ten sposób wszelką wolność i indywidualność. Swą anty­

utopię Huxley otwiera relacją: Nad głó­wnym wejściem napis: Londyński Oś­rodek Wylęgu i Przysposobienia. Poni­żej: Komunikacja. Standaryzacja. Stabi­lizacja. W tym Nowym Swiecie czas liczy się od narodzenia Henry'ego Forda (konstruktora pierwszego samochodu i sprawcy obłędnej ery samochodowej). Jest to świat, gdzie w wyniku oszałamia­jącego rozwoju techniki ludzkość zo­stała zupełnie odczłowieczona. Zostaje też poddana ostrej, naukowej tresurze, która sprawi, że każdy osobnik będzie działał jak automat. Bo postęp nie ogra­nicza się tylko do wylęgu embńonów, chodzi też o to, aby każdego przezna­czyć do odpowiedniej pracy i wyspec­jalizować tylko w tym zakresie. Dzięki nowoczesnym technikom człowiek ma tu być idealnym (bo bezkrytycznym) odbiorcą rozkazów.

S. Żeromski "Przedwiośnie" - W wy­niku rewolucji w Baku wcale nie wyła­nia się nowy, wspaniały świat, a wręcz odwrotnie: jest to rzeczywistość, w któ­rej do głosu dochodzi przemoc i prawo pięści. Przestaje się liczyć prywatność (poczynając już od prywatnych kosz­towności i pieniędzy aż do jednakowych poglądów politycznych). Z przeciwni­kami rozprawa jest krwawa i radykalna. Ten nowy świat jest też rzeczywistością, w której zabija się wszellcie piękno (symboliczna scena grzebania trupa młodej, pięknej Ormianki).

M.A. Bułhakow "Mistrz i Małgorza­ta" - Czas powieści to rzeczywistość lat dwudziestych-trzydziestych w Mosk­wie. Już doskonale widać, jaki jest ten porewolucyjny, "wspaniały" świat. Nie ma w nim miejsca na prywatność, a wszelkie przejawy indywidualizmu są tępione. Obowiązuje jeden ustrój ijeden światopogląd. Ludzie, skupieni na za­spokajaniu swoich najniezbędniejszych

potrzeb (mieszkanie, jedzenie, ubranie), nie mają czasu na myślenie. I o to właśnie chodzi. Nagradzani są ci twór­cy, którzy tworzą zgodnie z obowiązują­cą ideologią, "nieprawomyślni" są prze­śladowani, np. Mistrz. Mnożą się tajem­nicze zniknięcia osób niewygodnych, a za łapówkę wszystko można załatwić. Rozbudowany został system inwigilo­wania obywateli i donosów. Miejscem, gdzie izoluje się opornych lub krnąbr­nych indywidualistów, jest szpital psy­chiatryczny.

G. Orwell "Folwark zwierzęcy" - Jest to wizja formowania się państwa totali­tarnego. Zwierzęta, które nie chciały pracować na ronesa (one miały tylko obowiązki, on miał tylko przywileje), dokonały przewrotu, przejęły władzę. Orwell pokazuje drogę porewolucyjne­go systemu, którą da się streścić: od utopii do jej zaprzeczenia (antyutopii). Wszystkie początkowe demokratyczne ustalenia, mające służyć dobru obywate­li, są powoli, ale systematycznie i kon­sekwentnie łamane. Wyszkolone psy (policja) będą doskonałym aparatem ucisku obywateli. Napoleon jako władca absolutny i despotyczny potrafi rządzić, otumaniając poddanych demagogiczny­mi hasłami: to dla waszego dobra pijemy mleko i jemy jabłka. Motłoch ma pra­cować i słuchać władzy, a jej żyje się coraz lepiej i apetyt rośnie w miarę jedzenia. Funkcjonuje tu bardzo wygod­ne hasło: my - reszta świata, przy czym całe zło, niepowodzenia systemu można złożyć na tzw. wroga ludu, który nie śpi. G. Orwell "Rok 1984"-Utwór o podo­bnym charakterze jak "Folwark zwie­rzęcy". Panującym w Oceanii ustrojem jest angsoc, oparty na przemocy, okru­cieństwie, nienawiści (urzędowy Ty­dzień Nienawiści) i propagandzie suk­cesu: głos z teleekranu trajkotał o wy'to­

pie surówki i przekroczeniu Dziewiątego Planu Trzyletniego. Obywatele są in­wigilowani (działa Policja Myśli), dono­szą sąsiedzi, a nawet własne dzieci (Liga Kapusiów). Ludzie żyją w warunkach nieludzkich: wszystkojestracjonowane, brak żywności (np. czekoladę można ku­pić na czarnym rynku, a po masło jeździ się na wieś i szmugluje do miasta), mie­szkania, sklepy i kawiarnie są obskurne, brudne. O wszystkim decyduje Wielki Brat, Idóry ma swoich strażników w po­staci O'Bńena, który uświadomił Wins­tona, co do praw w tym świecie: rządzimy materic~ bo rządzimy umysłami. Rzeczy­wistość mieści się w mózgu (...), to my ustanawiamy prawa przyrody (...). Czy powoli wyłania ci się obraz tworzonego przez nas świata? Jest dokładnym przeci­wieństwem idiotycznych, hedonistycz­nych utopii (...) Dawne cywilizacje twier­dZiły, że opierają się na wartości, nasza budowana jest na nienawiści. Postęp w naszym świecie oznacza postęp bólu (:..) Tniesiemy sztukę, literaturę, naukę ".

W. Golding "Władca much" - Na bezludnej wyspie chłopcy rozpoczynają tworzenie nowego państwa od zera, wybierają przywódcę, ustanawiają pra­wa, które miałyby szanować obywateli i ich wolność. Zaczyna się idealnie: chcą budować szałasy, podzielili funkcje, msją mądrego przywódcę - Ralfa. Gol­dihg chce jednak powiedzieć, że utopie nie mają szans realizacji i wcześniej czy lZóźniej, za sprawą samych obywateli, zaxnieniają się w swoje zaprzeczenie. Pod dowództwem Jacka chłopcy po­~aują się bowiem silni, bezkarni, uwie­~, że prawo dyktuje silniejszy. Kolejne Z~ójstwa będą potwierdzeniem gorz­~j prawdy historycznej aż do finało­~'~go polowania na Ralfa, które pokaże, l~k łatwo zręczny demagog może mani­P~Iować th~mem.

S. Grochowiak "Utopia" - Poeta do­wodzi prawidłowości ludzkiej natury, polegającej na potrzebie tworzenia mi­tów, ideałów; jednym z nich jest myśl o idealnym państwie - Utopii. Kolejne epoki potwierdzały złudność takich ma­rzeń (palone czarownice, mason, który rozkłada bomby, wrogowie Utopii mie­szkający w chlewiku). poeta pokazuje sztuczność takiego idealistycznego świa­ta: na Utopii zaczęto od wdziewania peruk. Rzeczywistość zaś jest brutalnie konkretna i daleka od umowności: goły, przerażony Żydek, który gryzie czosnek, ma katar i nie chce wstąpić do wojska. Poeta pyta: gdzie podziałaś się wyspo?. W. Szymborska "Utopia" - Tu rzeczy­wistość przypomina biblijny raj (Pew­ność Niewzruszona, jezioro Głębokiego Przekonania, jeśli jakieś zwątpienie, to wiatr je rozwiewa, krzaki aż uginają się od odpowiedz~~. Jednak wyspa jest bez­ludna, a ślady stbp prowadzą do morza. Skąd taki powszechny exodus? Poetka jest ptzekonana o wyższości życia (tej bezpowrotnej topiely nad wszelltimi teo­ńami i idealnymi systemami, które zaw­sze zawierają jakieś elementy tak dobre, że aż skierowane prceciwko człowiekowi.

* "Mimo powabów wyspa jest bezludna, a widoczne po brzegach drobne ślady stóp

bez wyjątku zwrócone są w kierunku . morza.

Jak gdyby tylko odchodzono stąd". (W. Szymborska)

* "Utopię już nie raz widziano ­jako wyspę często,

tę na Morzu Śródziemnym obróconą ku słońcu.

Było to w czasach ujeżdżania aniołów ­biednych anemicznych zwierząt Których pyski zmęczone zwisają

w ołtarzach.

Gdzie podziałaś się wyspo? Płyną nad twym szkieletem statki ładowne w śledzie".

(S. Grochowiak)

Apokalipsa

Apokalipsa (z greckiego - apokalypsis - objawienie, odsłonięcie) - To szcze­gólny rodzaj wypowiedzi, przedstawia­jącej tajemnice czasów ostatecznych, wyjaśniającej sens dziejów, zawiera proroczą wizję wydarzeń towarzyszą­cych końcowi świata. W Biblii zwłasz­cza Objawienie św. Jana. Celem jej jest przedstawienie dla' pokrzepienia serc ostatecznego triumfu dobra nad złem. Biblia (ST) - 1) Księga Izajasza, która należy do tekstów profetycznych. Jest to wypowiedź prorokaIzajasza przepowia­dającego czas gniewu bożego i kary bożej za wszelkie grzechy i nieprawo­ści: Albowiem dzień pana zastępów przyjdzie na każdego pysznego i wynios­łego i na każdego wywyższonego. Zapo­wiada ludowi izraelskiemu gniew Pana, który ziemię obróci w pustynię ( 13,9) na podobieństwo Sodomy i Gomory (13, 19). 2) Księga Ezechiela - wypowiedź proroka utrzymana w podobnym tonie jak Izajasza, zapowiedź spustoszenia ziemi i wygubienia ludzi za grzechy: idzie czas, przybliża się dzień (7,12). Pojawiają się obrazy zagłady: ogień, śmierć, mór, aniołowie z mieczami og­nistymi jako symbole kary bożej (9). 3) Księga Daniela - mówi o odwróceniu się Izraelitów od pana, szerzącym się grzechu, łamaniu praw bożych: zgrze­szyliśmy i przewrotnieśmy czynili i nie­bożnieśmy się sprawowali (...) i nie słuchaliśmy sług Twoich (9, 5-6), stąd zapowiedź kary, która ma nadejść. Biblia (NT) - Objawienie św. Jana - ostatnia księga Nowego Testamentu, zamykająca całość Historii Świętej. Jej autorstwo przypisuje się jednemu z uczniów Chrystusa, św. Janowi, który napisał ją na zesłaniu na wyspie Patmos

w czasie prześladowania pierwszych chrześcijan. Apokalipsajest wizją walki dobra ze złem, obrazem sądu ostatecz­nego. Pełna jest niejasnych, nie zawsze jednoznacznych symboli, np. Baranek (ofiara Chrystusa), Babilon (symbol po­gańskiego świata, bałwochwalstwa), cztery zwierzęta (czterech ewangelis­tów), bestia i siedmiogłowy smok (sza­tan), kobieta przyodziana w słoneczną szatę (zwycięska Matka Boska). Księga obfituje w wiele obrazów zagłady (sza­rańcza, ogień), cechuje ją też symbolika liczb, np. siódemka jest cyfrą boską (siedem aniołów, siedem trąb), zaś licz­ba 666 symbolizuje bestię (Szatana). Z. Krasiński "Nie-Boska komedia" - Naprzeciwko siebie stanęły dwa obo­zy: arystokracji na czele z hrabią Hen­rykiem i ludu, któremu przewodzi Pan­kracy. Nie jest to nawiązanie do biblij­nego motywu walki dobra ze złem, bo oba ugrupowania opanowane są przez szatana. Arystokraci są tchórzliwi, sprzedajni, nieludzcy, zaś lud opętany jest żądzą mordu (nam jedno - bydło czy panów rżnąc~ i zniszczenia. Krasiński nawiązuje do Heglowskiego teatru his- . torii, gdzie ludzie są tylko wykonaw­cami woli Ducha Świata, toteż w "nie­-Boskiej komedii" Bóg nie traci kontroli i nad tym, co ludzie robią i zjawi się, ...