Aeroplan 2003-1 (40).pdf

Polskie pułki lotnicze

Lim-5 n/b 307 przed hangarem eskadry technicznej

Zdjęcie: archiwum Mirosława Tomaszewskiego

Miłosz Bogdański

W drugiej połowie lat 1960. polskie lotnictwo wojskowe było u szczytu rozwoju ilościowego. Pułki lotnictwa myśliwskiego sukcesywnie wyposaża-

no w kolejne wersje MiGa-21. Polski przemysł lotniczy rozpoczął dostawy dla wojska produkowanych na radzieckiej licencji samolotów An-2

i śmigłowców Mi-2. Obserwacje zmagań na Bliskim Wschodzie, czy w Indochinach nie pozostały bez wpływu na koncepcje użycia lotnictwa w ewen-

tualnym konflikcie zbrojnym. W 1967 na bazie Lotnictwa Operacyjnego i Inspektoratu Lotnictwa powstał nowy związek operacyjny - Wojska Lotni-

cze. 40 pułk lotnictwa myśliwskiego w Swidwinie czekały kolejne zmiany...

Z początkiem 1965 rozpoczął się proces przezbrajania pułku na samoloty

MiG-21PF wyposażone w stację radiolokacyjną, umożliwiającą przechwyty-

wanie i zwalczanie celów powietrznych we wszystkich warunkach atmosfe-

rycznych, o każdej porze doby. Pierwsze dwa PF-y przyjęto w styczniu.

W kwietniu, w związku z kolejnym remontem lotniska, 40 plm opuścił swoje

gniazdo. Było to ogromne przedsięwzięcie organizacyjne. 1 eskadra wyposa-

żona w samoloty naddźwiękowe została ulokowana w Goleniowie, zaś pozo-

stała część pułku (łącznie z gospodarstwem pomocniczym i jego... z trzodą

chlewną) przeniosła się do Śniatowa. W maju pułk po raz pierwszy realizo-

wał (jeszcze na samolotach poddźwiękowych) starty i lądowania na drogo-

wym odcinku lotniskowym (DOL). Przygotowania do działań z drogi, które

sztab Lotnictwa Operacyjnego zaplanował na 25-28 maja, objęły m.in. starty

i lądowania z drogi kołowania i z pasa o szerokości 10 metrów. W czerwcu

pułk przyjął pierwsze dwa szkolno-bojowe MiG-21U oraz kolejne samoloty

wersji PF. 23 czerwca w katastrofie MiGa-21F-13 zginął por. pil. Cyryl Kró-

lewski, który po awarii silnika podjął próbę użycia fotela wyrzucanego na

małej wysokości. Pod koniec roku zaczęto wycofywać samoloty MiG-21F-13.

zaś samoloty Jak-11 zastąpione zostały polskimi TS-8 Bies. Z początkiem

1966 świdwińska jednostka jako pierwsza w kraju rozpoczęła proces prze-

zbrajania na MiG-21PFM. Nowe samoloty personel techniczny przyjmował

na lotnisku w Modlinie. Pierwsza partia miała obejmować samoloty serii 94MŁ

o kolejnych numerach fabrycznych od 0l do 10. W ostatniej chwili niespraw-

ny 94MŁ-02 został zastąpiony przez egzemplarz 94MO-022 (przetrwał on w

polskim lotnictwie do początku lat 90. kończąc służbę w 62 plm; nosił przez

cały czas nietypowy numer boczny 022). Jak wspomina ppłk Jan Michałek

(...) pomimo, że samoloty były fabrycznie nowe, miały szereg drobnych uste-

rek. Wynikały one z bardzo prostej przyczyny - radzieccy technicy wykorzystali

przeznaczone dla nas samoloty do usprawniania własnych, podmieniając aku-

mulatory, opony i inne drobne części. Zakwestionowaliśmy stan techniczny

blisko połowy maszyn, odmawiając przyjęcia ich w takim stanie. Samolot trans-

portowy, którym radzieccy piloci i technicy mieli wrócić do ZSRR wykonać

musiał najpierw lot do Królewca po części zamienne. Rosjanie usuwali uster-

ki przez całą noc - dopiero wtedy podpisaliśmy stosowne dokumenty (...).

W lutym pułk wziął udział we wspólnych ćwiczeniach lotno-taktycznych

eskadr 4 i 40 plm, w których przechwytywano cele powietrzne, imitowane

przez Ił-28 z 7 BLB. 22 lipca 1966 piloci 40 plm wzięli udział na swoich

najnowszych samolotach w wielkiej Paradzie Tysiąclecia. Cztery dwudzieste

pierwsze z 40 plm znalazły się po prawej stronie formacji złożonej z trzech

16-samolotowych ugrupowań w szyku grot. W styczniu 1967 w Modlinie

przyjęto (z przeznaczeniem dla 2 eskadry) 12 fabrycznie nowych samolotów

MiG-21PFM (SPS). Kilka dni wcześniej 40 plm stracił jeden z dostarczonych

wcześniej dwudziestych pierwszych - 20 stycznia o 19:59 por. pil. Stanisław

Marchelewski po zgaśnięciu silnika zmuszony został do opuszczenia samolo-

tu 94MŁ-07.

W dniach 17-19 marca 1966 na lotnisku w Swidwinie obyły się loty metodyczne, któ-

rych tematem były strzelania do holowanego celu powietrznego Gacek. Na zdjęciu

mjr pil. Józef Olesiejuk ocenia wyniki strzelania por. pil. Eugeniusza Staszczaka

Zdjęcie: archiwum Józefa Olesiejuka

W maju 1967 wiele jednostek Ludowego Wojska Polskiego zmieniło swo-

je nazwy. 9 maja świdwińska 11 DLM przyjęła historyczną nazwę utworzonej

we wrześniu 1944 w Związku Radzieckim 3 DLM, która za udział w działa-

niach wojennych otrzymała w 1945 przydomek Brandenburska (tego samego

dnia pozostającemu w składzie dywizji 4 plm Kraków przywrócono numer 2).

3 czerwca 1967 mjr pil. Adolf Gorzewski - dowódca 1. eskadry wykonał lot samolotem

MiG-21US, w trakcie którego osiągnął nalot życiowy 2000 godzin (w pierwszej kabi-

nie dowódca pułku, mjr pil. Józef Olesiejuk) / Zdjęcie: archiwum Józefa Olesiejuka

W sierpniu 1969 dowództwo 40 plm otrzymało polecenie opracowania

i przygotowania sposobu błyskawicznego opuszczenia lotniska stałego ba-

zowania w warunkach uderzenia z powietrza, połączonego ze szturmowa-

niem celów naziemnych oraz samodzielnym poszukiwaniem i zwalcza-

niem celów powietrznych na małej wysokości. Po teoretycznym przygoto-

waniu pilotów, personelu nawigatorskiego oraz technicznego z dniem 3 wrze-

śnia rozpoczęto pierwszy z czterech treningów. Samoloty MiG-21 oraz Lim-

5 pozostawały w stanie gotowości bojowej nr 1, w strefach rozśrodkowa-

nia samolotów (piloci oczekiwali w kabinach na nasłuchu radiowym). Z chwi-

lą wydania rozkazu o opuszczeniu lotniska następowało uruchomienie silni-

ków samolotów i kołowanie do startu (część samolotów uruchamiało silniki

przy użyciu akumulatorów pokładowych, z uwagi na zbyt małą ilość agrega-

tów prądotwórczych). Samoloty naddźwiękowe startowały kluczami - trzy

samoloty z drogi startowej, natomiast czwarty z drogi kołowania. Samoloty

Lim-5 startowały na kierunku (z wiatrem) z pasa trawiastego. Dla

32 samolotów osiągnięto czas opuszczenia lotniska 5 minut, choć niektóre z

samolotów musiały kołować do miejsca startu ponad 800 metrów! Zaanga-

żowanie pilotów i chęć jak najszybszego przeprowadzenia ćwiczenia powo-

dowały również sytuacje niebezpieczne. Podczas treningów doszło do nie-

groźnego zderzenia na ziemi dwóch samolotów MiG-21, przedwczesne włą-

czenie dopalania podczas zajmowania przez samolot pasa doprowadziło

do uszkodzenia mechanizmu nożycowego jednej z goleni podwozia głów-

nego MiG-21. Jak wspomina płk pil. Józef Olesiejuk (...) Po kilku trenin-

gach mieliśmy zaprezentować się przed dowództwem Układu Warszawskie-

go i naszej generalicji, którzy obserwowali prowadzone wtedy ćwiczenia pod

kryptonimem Odra-Nysa 69. Wówczas nakazałem pilotom, aby się nie spie-

szyli, uzasadniając, ze lepiej przedłużyć czas wyjścia z pułku spod uderzenia,

niż doprowadzić do uszkodzenia samolotów. W dniu pokazu, 23 września

wszystko udało się tak jak trzeba. Wyglądało to bardzo efektownie • po

ogłoszeniu alarmu całe lotnisko wypełniło się hukiem startujących samo-

lotów, a po pięciu minutach nastąpiła nad nim błoga cisza. Potem, gdy

doszliśmy do wprawy, wbiliśmy to ćwiczenie nawet w cztery minuty z udzia-

łem 36 samolotów (...)

Na bazie doświadczeń z wojny izraelsko-arabskiej z końcem września

rozpoczęła się budowa infrastruktury lotniskowej, mającej zabezpieczyć lu-

dzi i sprzęt przed skutkami ataku z powietrza. Powstało wówczas 36 obwało-

wanych stoisk samolotowych, schrony dla sprzętu i kryte szczeliny dla perso-

nelu (w następnym roku rozpoczęto także formowanie baterii lufowej artyle-

rii przeciwlotniczej). W drugim półroczu 1969 pułk prowadził szczególnie

intensywne loty, realizując nowe elementy szkolenia. M.in. w lipcu w ra-

mach ćwiczeń Lotnictwa Operacyjnego prowadzonych we współdziałaniu

z wydzielonymi jednostkami Układu Warszawskiego, przeprowadzono szko-

lenie, a następnie dwukrotnie pokaz lądowania i działania samolotów

| MiG-21 z autostrady. We wrześniu pułk po raz pierwszy przeprowadził szko-

lenie taktyczno-bojowe z wyprowadzeniem jednostki spod uderzenia, połą-

czone ze szturmowaniem celów naziemnych oraz samodzielnym poszukiwa-

niem i zwalczaniem celów powietrznych na małych wysokościach.

Z początkiem nowego dziesięciolecia doskonalono działania personelu

pułku w wyprowadzeniu całego składu pułku spod uderzenia na lotniska za-

pasowe, połączone z izolacją lotnisk przeciwnika dużymi grupami myśliw-

ców (w ramach inspekcji szefostwa Wojska Polskiego piloci 40 pułku zade-

monstrowali na lotnisku w Babimoście pokaz tego typu ćwiczenia). Prowa-

dzono wspólne loty z jednostkami 2 KOPK oraz ćwiczenia we współdziała-

niu z wojskami lądowymi Śląskiego i Pomorskiego Okręgu Wojskowego,

w których piloci prócz zadań typowo myśliwskich prowadzili rozpoznanie i

zwalczanie celów naziemnych (wojsk w marszu, stanowisk dowodzenia, środ-

ków obrony przeciwlotniczej przeciwnika itp.). Piloci MiGów-21 doskonalili

się w wykorzystaniu systemu Lazur. Pod koniec stycznia 1971 piloci samolo-

tów naddźwiękowych po raz ostatni wzięli udział w ćwiczeniach lotno-tak-

tycznych organizowanych w ramach treningów OPK w zwalczaniu celów

powietrznych z dyżurowania na macierzystym lotnisku.

W związku z kolejną reorganizacją lotnictwa w marcu 1971 40 plm roz-

stał się z myśliwskimi MiG-21. Samoloty i personel dwóch eskadr przekaza-

no w skład 2 plm w Goleniowie, skąd przybyli piloci i samoloty Lim-5.

Ppłk pil. Józef Olesiejuk składa meldunek gen. armii Wojciechowi Jaruzelskiemu

po pokazie wyjścia pułku spod uderzenia. Świdwin 23 września 1969 / Zdjęcie:

archiwum Józefa Olesiejuka

Dni otwartych koszar na lotnisku w Świdwinie. Na zdjęciu samoloty będące w uzbrojeniu 3 DLSzR - Lim-6 bis i Lim-6M

Zdjęcie: archiwum Adolfa Gorzewskiego

Z dniem 1 kwietnia jednostka już

jako 40 pułk lotnictwa myśliw-

sko-szturmowego (w składzie

3 Dywizji Lotnictwa Szturmowo-

Rozpoznawczego, powstałej na

bazie 3 DLM) rozpoczął realiza-

cję nowych zadań. Po przejściu

pułku z profilu myśliwskiego na

myśliwsko-szturmowy szczegól-

ny nacisk położono na doskona-

lenie personelu latającego pod

względem nawigatorskim.

W maju, zgodnie z planem

współdziałania państw UW prze-

prowadzone zostały loty, z prze-

bazowaniem na lotniska naszych

zachodnich sąsiadów (12 maja

na lotnisku Wittstock w NRD

Samoloty MiG-21PFM na drogowym odcinku lotniskowym Kliniska (zwanym również przez pilotów DOL Goleniów lub Przemocze). Na pierwszym planie MiG-21 PFM n/b 01

dostarczony w pierwszej partii samolotów dla 40 plm w 1966 / Zdjęcie: WAF - Leszek Wróblewski

wylądowały Lim-5 z 40 plmsz i dwudzieste pierwsze z 2 plm). Miesiąc póź-

niej przeprowadzono zajęcia i trening do kolejnych ćwiczeń - 5 czerwca

samoloty Lim-5 lądowały na DOL Kliniska, skąd po odtworzeniu gotowo-

ści bojowej szturmowały z lotu poziomego ruchomy cel morski. We wrze-

śniu dowodzenie pułkiem od ppłk. pil. Józefa Olesiejuka przejął

ppłk pil. Józef Czaban.

W kolejnych latach pułk prowadził intensywne szkolenie przeplatane ćwi-

czeniami i pokazami, wykonywał loty z lotnisk współdziałania i lotniska za-

pasowego, co związane było z kolejną modernizacją macierzystej bazy.

W 1973 rozpoczęło się przezbrajanie pułku w samoloty Lim-6M, dwa lata

później pułk otrzymał samoloty szkolne TS-11 Iskra. Z dniem 30 październi-

ka 1973 stanowisko dowódcy pułku objął mjr pil. Kazimierz Balcerak.

W 1975 wydarzyły się dwie katastrofy samolotów Lim-6M, w których śmierć

ponieśli por. pil. Leszek Tyła i kpt. pil. Eugeniusz Staszczak.

Z końcem roku przeprowadzono kolejną reorganizację jednostki według

nowego systemu pułku lotniczego. Rok 1976 był rokiem szczególnym

- 40 plmsz uroczyście obchodził 25-lecie sformowania jednostki. Z tej okazji

pułk został wyróżniony przez dowódcę Wojsk Lotniczych medalem Zasłużo-

ny dla lotnictwa. W tym czasie wprowadzono również rywalizację Pilot roku.

Pierwszym zdobywcą tytułu został mjr pil. Andrzej Dulęba (późniejszy Do-

wódca Wojsk Lotniczych i Obrony Powietrznej). W 1977 pułk został wyróż-

niony rozkazem ministra obrony narodowej Za osiągnięcia w służbie wojsko-

wej, zaś dowódca pułku ppłk pil. Kazimierz Balcerak i mjr pil. Andrzej Dulę-

ba zostali uhonorowani wpisem do Honorowej Księgi Czynów Żołnierskich.

19 maja 1978 dowódcą pułku został mjr pil. Andrzej Dulęba. W niespełna

dwa miesiące później, podczas imitacji lądowania z niepracującym silnikiem,

rozbił się SBLim-2. W wypadku śmierć poniósł ppor. pil. Kazimierz Grocha-

la. W 1979 piloci 40 plmsz brali udział w kolejnych ćwiczeniach pod krypt.

Neptun zrealizowanych z marynarką wojenną z lotniska Okonek, gościli po-

nownie pilotów samolotów myśliwsko-szturmowych NAL NRD, a także brali

udział w pokazach i zawodach.

W maju 1980 pułk przebazował się na lotnisko zapasowe w Płotach, skąd

wykonywał zadania przez dwa miesiące. W dniu 4 września 1980 w katastro-

fie samolotu TS-11 Iskra zginęli ppłk pil. Wiesław Cybulski i kpt. pil. Marek

Pałuba. W kolejnych zawodach lotniczych tytuł Mistrza Taktyki i Celnego

Ognia zdobył kpt. pil. Wiesław Panaś. W dniu 9 maja 1981 podczas uroczy-

stych obchodów Dnia Zwycięstwa pułkowi, obchodzącemu 30-lecie powsta-

nia nadano Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski. Niespełna w dwa

miesiące później pułk poniósł kolejną bolesną stratę - w katastrofie samolotu

Lim-6M zginął ppor. pil. Krzysztof Geldner. Pod koniec 1982 przeprowa-

dzono reorganizację lotnictwa frontowe-

go. 2 i 3 Dywizje Lotnictwa Szturmowo-

Rozpoznawczego przeformowano w Dy-

wizje Lotnictwa Myśliwsko-Bombowego.

Tym samym w listopadzie tego roku świ-

dwiński pułk przemianowany został na 40

pułk lotnictwa myśliwsko-bombowego.

Supertechnika w 40 pułku

W 1984 zapadła decyzja o przezbro-

jcniu 40 plmb na samoloty naddźwięko-

we o zmiennej geometrii skrzydeł - Su-

22. W lipcu na kurs teoretyczny w COS-

STWL w Oleśnicy oddelegowani zostali:

mjr pil. Stanisław Storski, mjr pil. Zdzi-

sław Tatar, kpt. pil. Mirosław Gołębiew-

ski i por. pil. Andrzej Polech. Szkolenie

praktyczne, które zaplanowano na gru-

dzień zrealizowano, z uwagi na trudne

Po rozwiązaniu 2 plm Kraków w Goleniowie

od 1994 40 plm stał się organizatorem i go-

spodarzem corocznych ćwiczeń na autostra-

dzie w pobliżu Goleniowa

Zdjęcie: Miłosz Bogdański

Su-22UM3K n/b 203 z godłem 40 plmb

Zdjęcie; Dariusz Sałata

warunki meteorologiczne, dopiero w kwietniu na-

stępnego roku. Z pilotów latających wcześniej na

samolotach Lim-6M pierwszy lot samodzielny sa-

molotem Su-22 na lotnisku w Pile wykonał mjr

pil. Stanisław Storski (4 kwietnia 1985). Odręb-

ny, skrócony program szkolenia realizował kpt.

pil. Rajmund Spyra, latający do tej pory na sa-

molotach Su-7 w 3 plmb.

Pod koniec 1984 rozpoczął się proces wyco-

fywania Limów-6M. W ich miejsce przyjęto ko-

lejne samoloty TS-11 Iskra. Część personelu technicznego oddelegowano

COSSTWL w Oleśnicy, w celu przeszkolenia z zakresu budowy i eksploata-

cji samolotów Su-22. W grudniu 1984 dowództwo pułku i piloci (także

z 8 plmsz, którzy zasilili stan osobowy jednostki) przeznaczeni do szkolenia

na samolotach Su-22 rozpoczęli loty na Iskrach. Szczególny nacisk położono

na loty w zakrytej kabinie z wykorzystaniem sztucznego horyzontu AGD,

w który wyposażono również Su-22.

z drugiej kabiny realizował w kwietniu. W poło-

wie miesiąca do Piły przybyli instruktorzy ra- j

dzieccy. Szkolenie na nowych samolotach było j

bardzo intensywne. Już w sierpniu kilku pilotów

realizowało program lotów instruktorskich, roz-

poczęto także loty na poligon. Jednocześnie trwa-

ło intensywne szkolenie personelu technicznego.

12 listopada uroczyście rozpoczęto loty na sa-

molotach Su-22 na lotnisku Świdwin. 19 grudnia

płk pil. Andrzej Dulęba odchodząc na stanowi-

sko z-cy dowódcy ds. liniowych 3 DLMB przekazał obowiązki dowódcy puł-

ku ppłk. pil. Stanisławowi Targoszowi.

Kolejne lata to okres intensywnego szkolenia personelu latającego na sa-

molotach Su-22. Wprowadzono nowe elementy zastosowania bojowego, m.in.

strzelania kierowanymi pociskami rakietowymi R-60 do celów powietrznych

(w tym wolno i nisko lecących), loty na strzelanie i bombardowanie z wyko-

rzystaniem maksymalnego promienia działania, a część pilotów wyszkolono

w rozpoznaniu celów naziemnych i ich oznaczaniu dla grup uderzeniowych.

Wysoki profesjonalizm piloci 40 plmb zaprezentowali w trakcie ćwiczeń pod

kryptonimem Tarcza 88 w czerwcu 1988.

W dniu 26 lutego 1985 na uroczystej zbiórce pułku ostatecznie pożegna-

no Limy. Symboliczny pocałunek na samolocie Lim-6M n/f 1D0507 złożył

kpt. pil. Jan Waszek. W czerwcu 1985 rozpoczęto realizację bazy szkolenio-

wej na lotnisku w Pile, gdzie szkolenie praktyczne na nowych samolotach

miało objąć trzy grupy pilotów, którzy uprzednio zaliczyli kurs teoretyczny

w COSSTWL w Oleśnicy.

W drodze do NATO

Początek kolejnego dziesięciolecia wyznaczały kolejne zmiany, związa-

ne z przemianami ustrojowymi w Europie Środkowo-Wschodniej i - w ich

konsekwencji - z rozwiązaniem Układu Warszawskiego. Nowa koncepcja

obrony państwa zaowocowała połączeniem z dniem 30 czerwca 1990 Wojsk

Z dniem 1 lipca dowódca pułku wyznaczył na lotnisku w Pile trzy klucze

szkoleniowe, zaś stanowiska instruktorów w poszczególnych kluczach obję-

li: ppłk pil. Igor Urbaniak, ppłk pil. Bogdan Likus (obaj z 7 plbr, latający od

1974 na samolotach Su-20) i kpt. pil. Rajmund Spyra, który program lotów

Su-22M4 przygotowany do wylotu na poligon Ustka. Pod skrzydłem kpr R-60MK / Zdjęcie: Miłosz Bogdański

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: