Wrzosek - Bezpieczeństwo a ewolucja zagrożeń niemilitarnych na przełomie wieków.pdf - Akademia Obrony Narodowej - drBrennan

BEZPIECZEŃSTWO A EWOLUCJA ZAGROŻEŃ NIEMILITARNYCH NA PRZEŁOMIE WIEKÓW

Zeszyty Naukowe AON nr 3(84) 2011

ISSN 0867–2245

BEZPIECZEŃSTWO A EWOLUCJA

ZAGROŻEŃ NIEMILITARNYCH

NA PRZEŁOMIE WIEKÓW

płk dr hab. Marek WRZOSEK

Wstęp

Środowisko bezpieczeństwa, pomimo ogromnych zmian u schyłku XX i na po-

czątku XXI wieku, nadal ulega transformacji. Prognozy stabilnej Europy i świata

po rozpadzie dwubiegunowego zagrożenia nie sprawdziły się tak samo, jak nie

sprawdziły się koncepcje upadku NATO czy ogólnoświatowej wojny z terroryzmem.

Na podstawie dotychczasowych trendów można wnioskować, że na dokonujące się

przeobrażenia istotnie wpływają przemiany związane z postępującą integracją regio-

nalną (Europa, Ameryka, Bliski Wschód) oraz proces pogłębiającej się globalizacji

i współpracy w Europie i na świecie 1 . Nie budzi wątpliwości teza, że ważnym ele-

mentem w procesie zmian, szczególnie na Starym Kontynencie, była transformacja

polityczna w państwach Europy Wschodniej. Państwa te na przełomie lat 80.

i 90. minionego wieku rozpoczęły reformy demokratyczne i wolnorynkowe i dzi-

siaj wchodzą w struktury Unii Europejskiej 2 . Nowe kraje Unii Europejskiej odgry-

wają coraz większą rolę w kształtowaniu oblicza zjednoczonej Europy, a objęcie

prezydencji w Unii przez Polskę jest swoistym dowodem zaufania. Kolejnym

istotnym elementem w procesie zmian w systemie bezpieczeństwa był rozpad

ZSRR. Powstałe w wyniku rozpadu państwa układają swoje obecne relacje z by-

łym hegemonem, dążąc do jak największej autonomii 3 . Niestety z przeprowadzonej

analizy wynika, że zależności gospodarcze i polityczne nie pozwalają nowym by-

tom państwowym na pełną samodzielność.

Inny charakter przemian nastąpił w Afryce i w Azji. Nowo powstałe państwa

kształtują swój ład bezpieczeństwa i rozwijają współpracę regionalną na właściwych

1 Zob. M. Ostrowski, A. Szostakiewicz, Pięć frontów IV wojny światowej , Polityka nr 47 (2531),

z dn. 26 listopada 2005, s. 52–54.

2 Pojawił się nowy termin polityczny – Europa dwóch prędkości – zob: R. Woś, Europa dwóch

prędkości ? Dziennik z dn. 28 marca 2007 r, s. 8.

3 Rosja i Łotwa dopiero 27 marca 2007 roku podpisały traktat graniczny, ustalający granice pań-

stwowe po rozpadzie w 1991 roku ZSRR, zob: Zwaśnieni sąsiedzi wreszcie podpisali traktat granicz-

ny, Dziennik z dn. 28 marca 2007 r., s. 8.

Zeszyty Naukowe AON nr 2(59) 2005

ISSN 0867–2245

MAREK WRZOSEK

sobie zasadach 4 . Przetaczająca się przez Afrykę rewolucja „demokracji i wolności”

stanowi ważny argument w dyskusji nad procesem zmian w układzie politycznym

świata 5 .

Nie bez znaczenia dla stosunków międzynarodowych jest ograniczona rola

ONZ, próby nowego podziału sił 6 i funkcjonowanie wielu niezależnych organizacji

pozarządowych, które w różnym zakresie współuczestniczą w procesie kształtowa-

nia bezpieczeństwa na świecie.

Uogólnione wnioski z analizy sytuacji międzynarodowej stanowią podstawę do

stwierdzenia, że procesy zachodzące we współczesnym świecie w żadnym wypad-

ku nie stwarzają realnych przesłanek do konstruowania wniosków o warunkach

stabilnego rozwoju poszczególnych państw i kontynentów 9 , a także kształtowania

jednolitego środowiska bezpieczeństwa 7 . Powyższe fakty wskazują, że świat dru-

giej dekady XXI wieku jest w dalszym ciągu areną bardzo złożonych stosunków

politycznych, skomplikowanych relacji ekonomicznych, religijnych, kulturowych 8 ,

społecznych, a także, co nie jest bez znaczenia dla bezpieczeństwa – wielu różnych

sojuszy militarnych 9 . Wśród najczęściej prezentowanych źródeł zagrożeń niemili-

tarnych odnotowano: zagrożenia ekonomiczne, społeczne, ekologiczne i technolo-

giczne.

Ewolucja zagrożeń ekonomicznych

W tradycyjnym ujęciu bezpieczeństwo ekonomiczne rozumiane jest jako brak

zagrożenia ze strony innych rządów posiadających instrumenty ekonomiczne. Za-

tem brak bezpieczeństwa to podatność na działania innych państw. Zagrożenia

ekonomiczne rozpatruje się zasadniczo w trzech wymiarach: podatność jednostek,

grup społecznych i samego państwa na działania instrumentów ekonomicznych.

Zagrożenie ekonomiczne odnosi się w dużej mierze do nierozwiązanych kwe-

stii w relacjach międzynarodowych stosunków gospodarczych: spornych terenów

4 Zob. R. Stefanicki, Saudyjscy żołnierze wkroczyli do Bahrajnu , „Gazeta Wyborcza” z dn. 15 mar-

ca 2011 R., s. 15.

5 Zob. R. Stefanicki, Niebo aliantów , „Gazeta Wyborcza” z dn. 21 marca 2011, s. 1.

6 R. Woś, Niemcy chcą władzy w ONZ , Dziennik, 23.02.2007 r., s. 9.

7 Już w 2004 r. A. Szostkiewicz zwracał uwagę na fakt, że Ukraina stała się w Europie krajem

frontowym i może zmienić układ sił w Europie Wschodniej, zob. Słowo o wyprawie Wiktora , Polity-

ka nr 49 (2481), 4 grudnia 2004, s. 19. Ponadto w Europie nierozwiązane zostały wszystkie kwestie

dotyczące państw byłej Jugosławii. Afryka jest terenem nieustających konfliktów. Na świecie wzro-

sło zagrożenie terrorystyczne. W Ameryce Północnej powstaje nowa potęga militarna – Brazylia.

Rosja i Chiny prowadzą systematycznie wspólne ćwiczenia wojskowe.

8 Pierwsi muzułmanie w rządzie Holandii – zob. „Dziennik”, z dnia 23.02.2007 r., s. 9.

9 Zob. J. Urbanowicz, A. Koziński, Kiełki Brukseli, czy powstanie silna, sprawna euroarmia?

Wprost, 16 maja 2004 r., s. 92–93 oraz program MAPT obejmujący 33 państwa w rejonie Azji

i Pacyfiku, które wypracowały wspólne procedury dla sił wielonarodowych na potrzeby operacji

reagowania kryzysowego – http://www2.apan-info.net/mpat/.

BEZPIECZEŃSTWO A EWOLUCJA ZAGROŻEŃ NIEMILITARNYCH NA PRZEŁOMIE WIEKÓW

zawierających zasoby naturalne 10 oraz obszarów będących źródłem utrzymania dla

lokalnej ludności. Problem zagrożeń ekonomicznych sprowadza się do faktu, że są one

z zasady generowane zarówno przez państwa 11 , podmioty niepaństwowe 12 i jednost-

ki 13 . Globalizacja sprawiła, że powiązania pomiędzy gospodarkami poszczególnych

państw stały się tak silne i złożone, że zagrożenia płynące z powiązanych ze sobą

rynków finansowych czy wynikające z krachów ekonomicznych w poszczególnych

państwach mają wpływ na gospodarkę większości państw świata, a pośrednio także

i na jednostki 14 . W tym obszarze najbardziej prawdopodobne są zagrożenia zwią-

zane z utrzymaniem stabilności najważniejszych walut, prowadzonych transakcji

finansowych czy inwestycji długoterminowych. Wszystkie te zagrożenia oczywi-

ście dotyczą bezpośrednio państwa 15 oraz różnych organizacji, ale także pośrednio

obywateli 16 .

Spadek kosztów transportu, łączności i komunikacji oraz coraz powszechniej-

szy i łatwiejszy dostęp do Internetu przyczyniają się do rozwoju handlu międzyna-

rodowego. W wyniku szeregu procesów integracyjnych następuje znaczna liberali-

zacja handlu, prowadząca w konsekwencji do całkowitego zniesienia taryf celnych

oraz różnego rodzaju podatków eksportowych i importowych. Sytuacja taka powo-

duje utratę przez kraje słabo rozwinięte znacznych wpływów budżetowych zapew-

niających egzystencję ludności.

Na skutek postępu naukowo-technicznego nastąpił wzrost zapotrzebowania na

energię; oceny ekspertów prognozują wzrost wynoszący nawet do 50 procent zapo-

trzebowania. Analogicznie do energii wzrośnie zapotrzebowanie na ropę naftową.

Należy także przewidywać większe zużycie gazu ziemnego, co wynika głównie

z trzykrotnie większego zapotrzebowania w krajach Azji (szczególnie w Chinach

i Indiach). W tej sytuacji zagrożenie bezpieczeństwa energetycznego państw Europy

może być zniwelowane jedynie przez dywersyfikację źródeł zaopatrzenia w nośniki

energii. W opinii ekspertów optymalnym rozwiązaniem będzie doprowadzenie do

sytuacji, w której udział jednego dostawcy wynosiłby ok. 1/3 ogólnego importu

nośników energii. Wzrost cen ropy naftowej na rynkach światowych wpłynął już

na zainteresowanie państw basenu Morza Kaspijskiego możliwościami zwiększe-

nia produkcji i transportu tego surowca. Stąd liczne konflikty i napięcia polityczne

na Kaukazie 17 . Federacja Rosyjska intensyfikuje polityczne i ekonomiczne naciski

10 15 września 2010 roku Rosja i Norwegia podpisały w Murmańsku porozumienie kończące

spory między nimi o Arktykę i rejon Morza Barentsa.

11 Np.: najazd sił Irackich na Kuwejt w celu zajęcia obszarów roponośnych.

12 Np.: międzynarodowa przestępczość zorganizowana.

13 Np.: wykup ziemi przez obcokrajowców.

14 Krach finansowy w 2010 roku.

15 Kraje rozwijające się zwiększają swój udział w światowej produkcji gospodarczej, przy nasila-

jącym się zróżnicowaniu regionalnym. Wzrasta zatem podział na grupę państw biednych i bogatych

co w prostej linii prowadzi do wielu zagrożeń.

16 Istotnym argumentem w prowadzonych rozważaniach jest fakt, że o poziomie bezpieczeństwa

ekonomicznego wielu obywateli decydują notowania franka szwajcarskiego.

17 Zob. H. Suchar, Straż Euroazji , „Polska zbrojna” nr 40, z dn. 3 października 2010, s. 54.

MAREK WRZOSEK

na kaspijskich producentów ropy naftowej i gazu ziemnego prawdopodobnie

w celu przejęcia roli głównego państwa tranzytowego w ich eksporcie na rynki

światowe 18 . Działania te mogą skutkować odtworzeniem rosyjskich wpływów

w państwach regionu oraz ograniczeniem możliwości dywersyfikacji źródeł zaopa-

trzenia w ropę i gaz ziemny dla odbiorców w państwach Europy, zwłaszcza Środ-

kowej i Wschodniej 19 .

Ewolucja zagrożeń społecznych

Zagrożeniami społecznymi zwykło się określać te zjawiska, które wpływają

bezpośrednio na stan stosunków społecznych (szczególnie poziomu życia).

Obserwuje się gwałtowny przyrost ludności w państwach rozwijających się

i biednych, natomiast w wielu państwach uprzemysłowionych utrzymuje się sta-

gnacja i jednocześnie następuje wzrost stopy życiowej oraz widoczne starzenie się

tych społeczeństw 20 . Uwidaczniają się coraz większe różnice między krajami bied-

nymi i bogatymi, a także wzrasta intensywność ruchów imigracyjnych o podłożu

ekonomicznym 21 . W ocenach dokonywanych przez NATO bardzo poważnie trak-

towane są wzrastające różnice demograficzne pomiędzy państwami rozwiniętymi

i rozwijającymi się, które w opiniach ekspertów mogą stać się powodem maso-

wych migracji i przyczyniać się do wzrostu napięć na tle etnicznym 22 . Czynnik

demograficzny, czyli szybki wzrost liczby ludności, zwłaszcza w państwach słabo

rozwiniętych, powoduje wyczerpanie zasobów ekonomicznych małych państw

i destabilizację ich struktury socjalnej 23 . Do tego typu zjawisk demograficznych

dochodzi na ogół w regionach, w których najczęściej występują klęski naturalne

i żywiołowe, powodujące masową migrację ludności.

W ocenie ekspertów pierwsze 25 lat XXI wieku będzie okresem wzmożonych

ruchów migracyjnych do państw bogatych. Nielegalna migracja spowoduje napię-

cia w stosunkach dwu i wielostronnych, których przyczyną będą różnice regulacji

prawnych w procedurach deportacyjnych i azylowych dotyczących przyjmowania

emigrantów 24 . Nielegalni emigranci stanowić mogą w przyszłości poważne źródło

18 Zob. O. Matthews, Gaz giełdowy , „Newsweek”, 15 stycznia 2006, s. 39.

19 Gazprom i EON-Ruhrgas i BASF od 2008 roku budują gazociąg na dnie Bałtyku.

20 Zob. Z. Nowakowski, Globalizacja współczesnych procesów społeczno-kulturowych i gospo-

darczych , Zeszyty naukowe AON 2004, nr 3, s. 107–119.

21 Przez 15 lat do pracy wyjechało z kraju 300 tys. Litwinów – zob. Kowno z Litwy wyjechało ,

Gazeta Wyborcza, 10–11 września 2005, s. 7.

22 Zob. M. Kołodziejczyk , Biedny jak słowacki cygan , Polityka nr 11 (2443), 13 marca 2004,

s. 102–105.

23 J.P. Velazques-Gaztelu, Słoń dogania tygrysy , Forum nr 35 (27.08–2.09.2007), s. 19.

24 Australia w 2005 roku była widownia szeregu starć na tle rasowym, runął mit wieloetnicznego

społeczeństwa. Demonstracje uliczne w grudniu 2005 roku przerodziły się w starcia pomiędzy białym

a emigrantami pochodzenia arabskiego. Włochy odmówiły przyjmowania uchodźców libijskich na

początku 2011 roku.

BEZPIECZEŃSTWO A EWOLUCJA ZAGROŻEŃ NIEMILITARNYCH NA PRZEŁOMIE WIEKÓW

dochodów dla zorganizowanej przestępczości. Z tego też powodu ocenia się, że

doskonaleniu ulegać będą metody i sposoby przerzutu emigrantów. W najbliższej

przyszłości będą się prawdopodobnie rozwijać wyspecjalizowane w przerzucie

ludzi i handlu żywym towarem grupy przestępcze. Nie należy wykluczyć, że

z usług oferowanych przez handlarzy ludźmi będą korzystać także przemytnicy

narkotyków i terroryści 25 . Zaangażowanie organizacji przestępczych w procedery

przerzutu i przemytu oznaczać będzie dalszy wzrost dochodów nielegalnych grup

i organizacji przestępczych. Ocenia się, że główne trasy przemytu ludzi przebiegają

przez terytoria b. ZSRR i krajów Europy Wschodniej. Taka sytuacja umożliwia od

końca lat 80. rozwój w tym regionie zorganizowanej przestępczości, przyczyniając

się do procesu korumpowania administracji, szczególnie służb celnych i granicznych 26 .

W perspektywie najbliższych 10 lat szczególnie narażone na przyjęcie dużej fali

uchodźców pozostaną kraje położone w basenie Morza Śródziemnego (Włochy, Hisz-

pania i Francja). Wydarzenia w Afryce potwierdzają tę ocenę. Również Polska narażo-

na będzie na przyjmowanie – głównie tranzytowych – nielegalnych emigrantów ze

wschodu, wykorzystujących drogi morskie Bałtyku 27 . W związku z zaistniałą sytuacją

można wnioskować, że istnieje realne zagrożenie przenoszenia konfliktów i napięć

polityczno-kulturowych do krajów przyjmujących emigrantów 28 . Niekontrolowany

przepływ dużych mas ludzkich, szczególnie będący skutkiem zbrojnych konflik-

tów, również stanowi zagrożenie wpływające na stabilność i bezpieczeństwo na

obszarze kraju przyjmującego emigrantów.

Ponadto należy wskazać na fakt, że wiele krajów będzie zmuszonych do przyjmo-

wania emigrantów. Powodem tego może być wzrost średniego wieku społeczeństw

(tzw. starzenie się społeczeństwa) w krajach rozwiniętych, gdzie może pojawić się

konieczność utrzymania niezbędnej siły roboczej na odpowiednim poziomie. W ten

sposób starzejące się społeczeństwa mogą się przyczynić do jeszcze większego

uzależnienia własnych państw od poziomu migracji ekonomicznej.

Szybki wzrost populacji przekłada się na zwiększone obciążenie dla zasobów

państwa. Gdy populacja jest zbyt duża w stosunku do rozmiarów państwa lub

wzrasta zbyt szybko, wiąże się to z koniecznością zapewnienia miejsc pracy.

Z drugiej strony, zbyt niski wzrost populacji w dłuższej perspektywie przekłada się

na osłabienie siły ekonomicznej państwa, co może stanowić zagrożenie. Bezpo-

średnimi zagrożeniami dla bezpieczeństwa społecznego będą zatem: migracje lud-

ności oraz wyludnienie części obszarów 29 .

25 Zob. Ch. Tenbrock i in, Bandyci bez granic , Forum 30, z dn. 23.07–29.07.2007, s. 18–24.

26 Zob. V. Krasnowska-Sałustowicz, Bój o stolicę , Newsweek z dn. 7 lutego 2010, s. 34.

27 Zob. szerzej – R. Czulda, Nieszczelne bramy , Polska Zbrojna nr 37, 2010, s. 56.

28 W listopadzie 2005 roku rząd francuski zezwolił, aby prefekci wprowadzali godzinę policyjną.

Stało się tak dlatego, że młodzi Francuzi pochodzenia arabskiego z podmiejskich blokowisk wyszli na

ulice protestując przeciw bezrobociu. Przez wiele nocy dochodziło do starć z policją i regularnych

bitew na ulicach miast.

29 Zjawisko to jest obserwowane między innymi we wschodnich landach Niemiec, gdzie mieszkańcy

po zjednoczeniu państwa niemieckiego wyruszyli na zachód poszukując lepszych warunków życia.

Wrzosek - Bezpieczeństwo a ewolucja zagrożeń niemilitarnych na przełomie wieków.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: