Grenda - Lotniskowy system zarządzania kryzysowego.pdf - Akademia Obrony Narodowej - drBrennan

Zeszyty Naukowe AON nr 3(84) 2011

ISSN 0867–2245

BOGDAN GRENDA

LOTNISKOWY SYSTEM ZARZĄDZANIA

KRYZYSOWEGO

płk nawig. dr inż. Bogdan GRENDA

Bezpieczeństwo w lotnictwie to problem najwyższej wagi, którego nigdy nie

należy lekceważyć i zawsze warto o nim mówić. Zapewnienie bezpieczeństwa

personelowi latającemu, statkom powietrznym oraz osobom postronnym jest prio-

rytetowym działaniem służb i osób funkcyjnych na lotnisku wojskowym oraz jed-

nym z najtrudniejszych problemów w sferze organizacyjnej. Organizacja sytemu

bezpieczeństwa obejmuje szereg przedsięwzięć takich, jak: utrzymanie na najwyż-

szym poziomie kompleksu lotniczego (statku powietrznego i urządzeń lotnisko-

wych wraz z systemami i podsystemami, układami i elementami), dobór (selekcja)

personelu, organizacja systemu zarządzania, tworzenie planów i procedur działania

itp. Bezpieczeństwo to także oczekiwania wobec personelu lotniczego i zabezpie-

czającego dotyczące profesjonalnego podejścia do realizacji misji oraz eliminacji

zagrożeń. W szczególności zadanie neutralizacji zagrożeń jest niezmiernie trudne

w tak złożonym systemie, jakim jest lotnisko wojskowe. Trudno bowiem przewi-

dzieć i zidentyfikować wszystkie okoliczności i czynniki przyczyniające się do

zaistnienia sytuacji kryzysowej. Z doświadczeń wynika, że sytuacja kryzysowa

zaistnieć może w najmniej oczekiwanym momencie, o każdej porze dnia, w zróż-

nicowanym środowisku geograficznym, na najbardziej zaawansowanej technice

lotniczej eksploatowanej przez doświadczony personel. Zaistnieć również może

w różnego typu instytucjach o różnych profilach działalności, formach własności,

zasięgu działania itp. oraz, na co wskazują doświadczenia, nie sposób ich także

uniknąć w lotnictwie cywilnym 1 i wojskowym 2 . Dlatego też w dobie pojawiania się

1 W dniu 9.05.1987 r. w Lesie Kabackim miała miejsce jedna z najtragiczniejszych w lotnictwie pol-

skim katastrof lotniczych. W końcowej fazie podchodzenia do lądowania awaryjnego samolotu Ił-62M,

w wyniku rozszerzających się uszkodzeń powstałych w układach samolotu i pożaru na jego pokładzie

załoga utraciła zdolność do sterowania, czego następstwem było zderzenie samolotu z ziemią.

W katastrofie zginęło 183 osoby.

2 W dniu 10.04.2010 r. doszło do katastrofy lotniczej polskiego samolotu wojskowego Tu-154

w Smoleńsku. Śmierć poniosło 96 osób w tym prezydent RP oraz dowódcy wszystkich rodzajów SZ RP.

W dniu 23.01.2008 r. podczas podchodzenia do lądowania samolotu wojskowego CASA C-295M na

lotnisko 12 BLot Mirosławiec doszło do katastrofy lotniczej, w wyniku której śmierć poniosło

4 członków załogi i 16 pasażerów.

210

Zeszyty Naukowe AON nr 2(59) 2005

ISSN 0867–2245

ZARZĄDZANIE KRYZYSOWE NA LOTNISKU WOJSKOWYM

coraz to nowych form zagrożeń instytucje lotnicze (cywilne i wojskowe 3 ) podejmują

szereg nadzwyczajnych, systemowych (interdyscyplinarnych) wieloetapowych dzia-

łań, określanych mianem zarządzania kryzysowego (crisis management). Zgodnie

z definicją zarządzanie kryzysowe to działalność organów administracji publicznej

będąca elementem kierowania bezpieczeństwem narodowym, która polega na za-

pobieganiu sytuacjom kryzysowym, przygotowaniu do przejmowania nad nimi

kontroli w drodze zaplanowanych działań, reagowaniu w przypadku wystąpienia

sytuacji kryzysowych oraz odtwarzaniu infrastruktury lub przywracaniu jej pier-

wotnego charakteru 4 . T. Szczurek definiuje zarządzanie kryzysowe jako proces

rozwiązywania napiętych sytuacji w sposób, w którym szereg współzależnych

operacji jest planowany, organizowany, kierowany i kontrolowany 5 . W ujęciu

prakseologicznym zarządzanie kryzysowe to nic innego jak dobre zarządzanie pod

presją 6 . W odniesieniu do lotniska wojskowego zarządzanie kryzysowe zdefinio-

wać można jako celową i systematyczną działalność personelu latającego i zabez-

pieczającego, zmierzającą do ograniczenia lub eliminacji zagrożeń wpływających

na bezpieczeństwo operacji lotniczych oraz dalszej egzystencji jednostki wojsko-

wej (bazy lotniczej).

Praktyczne zarządzanie siłami i środkami w przypadku zaistnienia sytuacji kryzy-

sowych odbywa się w określonym systemie działania, który przedstawić można

jako zorganizowany i wzajemnie skoordynowany zbiór procedur i przedsięwzięć

realizowanych przez potencjał bazy lotniczej 7 w celu skutecznego przeciwdziałania

sytuacjom kryzysowym. System zarządzania kryzysowego odpowiadał będzie za-

równo za kwestie monitorowania oraz analizy ryzyka, prognozowanie rozwoju

zdarzeń, tworzenie planów i procedur reagowania, organizację działań w sytuacji

kryzysowej oraz prowadzenie ćwiczeń, jak i ocenę sprawności systemów i analizę

luk. Tak szerokie spektrum zadań wymaga podjęcia szeregu czynności zapewniają-

cych ich właściwą realizację. Przede wszystkim wyartykułowane zadania muszą

być szczegółowo przypisane osobom funkcyjnym oraz komórkom organizacyjnym

jednostki, do ich realizacji przewidziane powinny być właściwe narzędzia (środki

techniczne, systemy informatyczne, itp.), muszą być one realizowane systematycz-

3 Do instytucji cywilnych zaliczyć można: Polską Agencję Żeglugi Powietrznej, Urząd Lotnictwa

Cywilnego, Polskie Porty Lotnicze. Z kolei w śród instytucji wojskowych bezpośrednio zajmujących

się problematyką bezpieczeństwa w lotnictwie zaliczyć można: Dowództwo Sił Powietrznych, Szefo-

stwo Służby Ruchu Lotniczego SZ RP, Centrum Operacji Powietrznych, Skrzydła Lotnicze, Ośrodki

Dowodzenia i Naprowadzenia, Bazy Lotnicze.

4 Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym (Dz. U. z 2007 r. Nr 89. Poz. 590),

Art. 2.

5 T. Szczurek, Problematyka podejmowania decyzji w sytuacjach kryzysowych, Materiały z kon-

ferencji naukowej, świadczenia na rzecz obrony realizowane w sytuacjach kryzysowych, AON, War-

szawa 2006, s. 57.

6 M. Amstrong, Jak być dobrym menadżerem , Dom Wydawniczy ABC, Warszawa 1997, s. 156.

7 Lotnisko wojskowe jest elementem systemu organizacyjnego bazy lotniczej. Dowódca bazy

wyznaczany jest na zarządzającego lotniskiem. Oznacza to, że odpowiada on nie tylko za stan infra-

struktury lotniskowej i jej ochronę, ale również za sprawne i bezpieczne wykonywanie operacji lotni-

czych i ich logistyczne zabezpieczenie.

211

BOGDAN GRENDA

nie przy uwzględnieniu wielu uwarunkowań, np.: technicznych, organizacyjnych,

proceduralnych, ekonomicznych itp. Dlatego też celem niniejszego artykułu jest

ocena istniejącego systemu zarządzania kryzysowego na lotnisku wojskowym oraz

wskazanie rozwiązań w zakresie jego doskonalenia .

Założyłem, że osiągnięcie tak sformułowanego celu będzie wymagało znale-

zienia odpowiedzi na pytanie, stanowiące problem ogólny artykułu: w jaki sposób

powinien być zorganizowany lotniskowy system zarządzania kryzysowego, aby

efektywnie przeciwdziałał sytuacjom kryzysowym?

Za celowe uznałem także sprecyzowanie problemów szczegółowych, które wy-

raziłem w postaci następujących pytań:

Jakie sytuacje kryzysowe zaistnieć mogą na lotnisku wojskowym?

Jakie dokumenty normatywne w lotnictwie wojskowym regulują problematykę

zarządzania kryzysowego na lotnisku wojskowym?

Jakie podmioty (struktury organizacyjne) odpowiadają za bezpieczeństwo na

lotnisku wojskowym?

Jak zorganizowany jest system zarządzania kryzysowego na lotniskach woj-

skowych?

Jakich zmian należy dokonać, aby usprawnić system zarządzania kryzysowego

na lotniskach wojskowych?

Identyfikacja sytuacji kryzysowych na lotniskach wojskowych

Kluczem do dalszych rozważań nad problemem badawczym artykułu jest in-

terpretacja pojęcia sytuacja kryzysowa, którą ogólnie zdefiniować można jako ze-

spół okoliczności zewnętrznych i wewnętrznych wpływających na dany układ (sys-

tem) w ten sposób, iż zaczyna się w nim i jest kontynuowany proces zmienny,

w rezultacie czego dochodzi do zachwiania równowagi, a następnie jej przywróce-

nia, dzięki podjętym środkom regulacji 8 . Określony w definicji zespół okoliczności

to nic innego jak potencjalne lub istniejące zjawiska, sytuacje bądź działania go-

dzące w bezpieczeństwo lotnictwa, stwarzające niebezpieczeństwo dla życia

i zdrowia, mienia lotniczego (statków powietrznych i całej infrastruktury lotniczej),

środowiska, a także ograniczające możliwości rozwoju organizacji. Z kolei proces

zmienny rozumieć można jako ciąg lawinowo następujących po sobie zdarzeń cha-

rakteryzujących się zaskoczeniem i brakiem czasu, ograniczonym dostępem do

informacji oraz wzrostem zapotrzebowania na nią, a także paniką. Za sytuację kry-

zysową na lotnisku wojskowym można zatem uznać ogół warunków rozstrzygają-

cych o stanie normalnego jego użytkowania, które mogą zaistnieć w powietrzu lub

na ziemi wprowadzając tym samym stan zagrożenia dla bezpieczeństwa ludzi,

8 Por.: J. Pawłowski, Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego , AON, Warszawa

2002, s.62.; E. Nowak, Logistyka w sytuacjach kryzysowych , AON, Warszawa 2005, s. 9.; S. Dwo-

recki, Od konfliktu do wojny , wyd. Buwik, Warszawa 1996.

212

ZARZĄDZANIE KRYZYSOWE NA LOTNISKU WOJSKOWYM

infrastruktury oraz techniki lotniczej i naziemnej. Sytuacje kryzysowe mają miej-

sce w zdefiniowanym zbiorze okoliczności i uwarunkowań. Do takich okoliczności

i uwarunkowań należą statek powietrzny oraz inne urządzenia, środowisko, system

zarządzania i specyfika zadań. Obejmują one również różne permutacje i kombina-

cje zachowania człowieka. W dowolnym czasie czynniki te mogą zbiec się ze sobą

w taki sposób, by stworzyć warunki dojrzałe do wypadku. Wszystkie wymienione

czynniki tworzyć mogą kontekst dla sytuacji kryzysowych dla lotniska wojskowe-

go, dlatego zasadna jest ich krótka charakterystyka:

1) technika – aspekt techniczny to jeden z najbardziej prawdopodobnych czyn-

ników zagrażających bezpieczeństwu w lotnictwie. Przyczyny awarii sprzętu

i urządzeń technicznych mogą obejmować defekty konstrukcyjne, elektryczne,

mechaniczne, błędy w oprogramowaniu itp. Dotyczyć one mogą techniki lotniczej

(statku powietrznego) oraz urządzeń naziemnych (np. łączności, radiolokacyjnych,

elektroświetlnych itp.).

2) człowiek – błąd człowieka uważany jest za czynnik przyczynowy do wystąpie-

nia większości zdarzeń w lotnictwie. Błąd występuje, gdy rezultat zadania wykonywa-

nego przez człowieka nie jest rezultatem zamierzonym. Sposób, w jaki człowiek pod-

chodzi do zadania polega na charakterze tego zadania oraz stopniu, w jakim jest

z nim zaznajomiony. Działanie człowieka może opierać się na umiejętnościach,

zasadach lub wiedzy. Błędy mogą być konsekwencją zaników pamięci, zaniecha-

nia wykonania zamierzonych czynności lub wynikiem świadomych błędów w oce-

nie. Należy dokonać również rozróżnienia pomiędzy zwykłymi błędami popełnia-

nymi w dobrej wierze w czasie wypełniania wyznaczonych zadań, a celowym

pogwałceniem przepisanych procedur bądź zatwierdzonych najlepszych praktyk.

3) zadanie – zwiększenie stopnia trudności wykonywanych zadań zawsze wią-

że się ze zwiększonym ryzykiem wypadków lotniczych. W lotnictwie wojskowym

wiele z nich pojawia się podczas startu i lądowania uważanych za jedne z najtrud-

niejszych elementów szkolenia lotniczego. Na etapie szkolenia zaawansowanego,

szczególnie elementy zastosowania bojowego (strzelania, bombardowania, walki

powietrzne) oraz loty w ugrupowania bojowym mogą zasadniczo wpływać na po-

ziom bezpieczeństwa lotów.

4) środowisko – na wszystkie zadania lotnicze ma wpływ środowisko, zarówno

naturalne, jak i sztuczne. Do zagrożeń związanych ze środowiskiem naturalnym

zalicza się takie zjawiska jak:

– zjawiska ograniczające widzialność tj. chmury, mgły zamglenia, opady itp.

– oblodzenie powodujące tworzenie się powłoki lodowej na powierzchni sa-

molotu, infrastruktury lotniskowej oraz urządzeń lotniskowych, które w sposób

istotny mogą zagrozić bezpieczeństwu wykonywania operacji lotniczych;

– burza to zjawisko atmosferyczne w postaci silnego rozwoju chmury cumulo-

nimbus w połączeniu z wyładowaniami elektrycznymi;

– przypadkowa obecność zwierząt na lotnisku. Dotyczy to zarówno ptaków

migrujących, jak i innych zwierząt.

213

BOGDAN GRENDA

Zagrożenia środowiskowe wystąpić również mogą w postaci trzęsienia ziemi,

tsunami, osuwania się ziemi itp. Wpływ na stan bezpieczeństwa ma także środowi-

sko sztuczne. Obejmuje ono, między innymi, obiekty zbudowane przez człowieka,

które tworzą infrastrukturę umożliwiającą wykonywanie lotów. Przykładem takich

urządzeń są: urządzenia do kontroli ruchu lotniczego, pasy startowe, pomoce nawi-

gacyjne, systemy lądowania, inne statki powietrzne.

5) system zarządzania lotnictwem – który obejmuje ustanowienie polityki i stan-

dardów bezpieczeństwa (jako minimum spełniające przepisy wymagań prawnych),

stosowną siłę fachową umożliwiającą wdrożenie systemu zarządzania bezpieczeń-

stwem, sposoby oceny stopnia bezpieczeństwa oraz mechanizmy wykrywania jego

braków, np.: przypadki określone tą kategorią mogą obejmować źle podejmowane

decyzje, niejasności występujące w procedurach operacyjnych, niewłaściwa ocena

ryzyka, niewystarczające szkolenie, brak realizacji wniosków itp.

Analiza powyższych czynników pozwoliła określić następujące sytuacje kryzy-

sowe, które zaistnieć mogą na lotnisku wojskowym:

a) zdarzenia lotnicze wśród których wyróżnić można wypadki oraz incydenty

lotnicze. Wypadek lotniczy jest to zdarzenie związane z eksploatacją statku po-

wietrznego w powietrzu i na ziemi podczas którego jakakolwiek osoba doznała co

najmniej poważnych obrażeń ciała lub statek powietrzny został uszkodzony lub nie

został odnaleziony. Incydent lotniczy jest zdarzeniem związanym z eksploatacją

statku powietrznego, który miałby niekorzystny wpływ na bezpieczeństwo lotów;

b) katastrofy naturalne – wywołane siłami natury lub działaniami człowieka.

Do katastrof naturalnych zagrażających bezpośrednio lotniskom wojskowym zali-

czyć można: powódź, pożary terenu i budynków, trzęsienia ziemi, tsunami, hura-

gan, obfite opady śniegu oraz skażenia chemiczne, radiacyjne i biologiczne;

c) awarie techniczne w powietrzu i na lotnisku (np. awaria statku powietrzne-

go, systemu energetycznego, systemu łączności środków radiolokacyjnych itp.) to

kolejne często spotykane w praktyce funkcjonowania lotniska źródło sytuacji kry-

zysowej. Najczęściej występującymi problemami związanymi z eksploatacją statku

powietrznego są: awarie silnika, uszkodzenie płatowca, niesprawność instalacji

hydraulicznej, dehermetyzacja kabiny itp. Do sytuacji kryzysowych na lotnisku

doprowadzić może np. wadliwe działanie systemu ochrony lotniska, niedostępność

lub niesprawność sprzętu i infrastruktury lotniskowej;

d) terroryzm – przez wzgląd na okoliczności przeprowadzenia, ataki terrory-

styczne można podzielić na te prowadzone:

 w powietrzu gdzie obiektem ataku może być załoga wojskowego statku po-

wietrznego, żołnierze lub sam samolot w czasie lotu;

 z wykorzystaniem porwanego cywilnego samolotu, jako narzędzia zniszcze-

nia (pocisku). W tym wypadku obiektami ataków mogą być obiekty lotniskowe lub

inne samoloty w powietrzu i na lotnisku. Ponadto, porwany wojskowy statek po-

wietrzny (transportowy, pasażerski) może być wykorzystany jako środek transpor-

214

Grenda - Lotniskowy system zarządzania kryzysowego.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: