Wrona - Istota, funkcje i nadrzędne zasady rachunkowości - zeszyt naukowy nr 4-2006.pdf - Wyższea Szkoła Ekonomiczna - drBrennan

Zeszyty naukowe nr 4

2006

Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Bochni

Bartłomiej Wrona

Istota, funkcje i nadrzędne zasady rachunkowości

w gospodarce rynkowej

W latach 90 nastąpiła w Polsce przemiana systemu gospodarczo-ustrojowe-

go. Zmiana systemu politycznego i gospodarczego na przełomie lat osiemdzie-

siątych i dziewięćdziesiątych w Polsce spowodowała nieodwracalne odejście od

zasad gospodarki nakazowo-rozdzielczej. Przedsiębiorstwa zmieniły orientację

na prozyskową. Konieczność prezentacji danych w sprawozdaniach inanso-

wych na koniec roku zwróciła na nowo uwagę na rachunkowość.

Wraz ze zmianami gospodarczo-ustrojowymi wzrosła rola rachunkowości

w zarządzaniu przedsiębiorstwem. Musi ona obecnie w sposób jasny, przejrzysty

i wiarygodny prezentować dane. Następujące w polskiej gospodarce przemiany

systemowe wymusiły na jednostkach gospodarczych zmianę sposobu gospoda-

rowania oraz ich podporządkowanie regułom rynku.

To właśnie rynek wymusza ekonomiczną racjonalność gospodarowania, gro-

żąc bankructwem i eliminacją z rynku podmiotów, które się do niego nie dosto-

sują. Przejście do gospodarki rynkowej i kierowanie się jej zasadami spowodo-

wało zasadniczy wzrost roli i znaczenia rachunkowości. Przedsiębiorstwa zo-

stały zmuszone do racjonalnego działania, a także ponoszenia odpowiedzialno-

ści inansowej za podejmowane decyzje, osiągane przychody, ponoszone koszty

i realizowane zyski. Reguły gospodarki, wynikające z mechanizmu rynkowego,

przywracają właściwą rangę problemowi autentycznego gospodarowania, u któ-

rego podstaw leży rachunek mikroekonomiczny, oparty na kryterium maksymali-

zacji krótkookresowego zysku. Rynek szeroko wykorzystuje właściwie rozumia-

ną rachunkowość w procesie zarządzania jednostkami gospodarczymi. I dlatego

rachunkowość często określana jest jako „język biznesu”. 1

Rachunkowość zrodziła się z potrzeb praktyki gospodarczej i rozwija się

wraz z rozwojem gospodarki, szczególnie zaś gospodarki rynkowej. Współczesna

rachunkowość odgrywa coraz większą rolę w funkcjonowaniu przedsiębiorstw,

stanowiąc zarazem ważny instrument nowoczesnego gospodarowania.

Istotne znaczenie dla jej rozwoju miały również w tym zakresie: postęp

techniczno-organizacyjny, rozwój międzynarodowej wymiany towarowej, mię-

dzynarodowe przepływy kapitału, wymogi ochrony środowiska naturalnego itp.

126

Wszystko to doprowadziło do bardzo dynamicznego rozwoju rachunkowości

w świecie. Ośrodki tego rozwoju zlokalizowane są zawsze tam, gdzie najbardziej

dynamicznie rozwija się gospodarka i zawsze jest to gospodarka rynkowa. Skala

i tempo ewolucji rachunkowości zależą od wielu czynników ekonomicznych,

środowiskowych, technicznych, społecznych, ekologicznych i edukacyjnych.

Właściwe dostosowanie rachunkowości do tych warunków jest warunkiem rozwoju

gospodarczego. 2

Dotychczas rachunkowość uważana była za dyscyplinę wiedzy wąsko-

praktyczną, zbliżoną bądź do rzemiosła, bądź do sztuki prowadzenia ksiąg han-

dlowych opisujących w wielkościach liczbowych działalność gospodarczą da-

nego podmiotu według standaryzowanych algorytmów podwójnej księgowo-

ści. Zasady podwójnej księgowości zostały rozpowszechnione początkowo

w Europie, a następnie na całym świecie, tylko dlatego, że były one wyjątkowo

przydatne przy prowadzeniu przedsiębiorstwa w większych rozmiarach, zwłasz-

cza gdy transakcje rozciągnięte były w czasie i zachodziła obawa, że pamięć wła-

ściciela zawiedzie. Rozwój przedsiębiorstw na przełomie XIX i XX wieku spo-

wodował masowe zastosowanie księgowości podwójnej. Zaczęły się pojawiać

nowe dziedziny księgowości (rachunek kosztów i bilanse majątkowe) wraz z ich

analizą i interpretacją. Nazwa „księgowość” już nie oddawała pełnego zakresu

zainteresowań tej dyscypliny wiedzy, i dlatego zaczęła się rozpowszechniać na-

zwa „rachunkowość”. 3

Rachunkowość jako jedna z najstarszych dyscyplin ekonomicznych spełnia

w praktyce życia gospodarczego wiele istotnych funkcji. 4

Prawie w każdej organizacji gospodarczej system rachunkowości pełni waż-

ną funkcję sieci informacyjnej. Księgowy w zakładzie może więc być uważany

za zarządzającego informacjami. Jest on bowiem odpowiedzialny za dostarcza-

nie informacji zarówno wewnątrz organizacji, jak i poza nią. 5

Współczesna rachunkowość w przedsiębiorstwie nie przedstawia jednolite-

go modelu. W małych przedsiębiorstwach mamy z reguły doczynienia z rachun-

kowością retrospektywną (ewidencja), zaś w przedsiębiorstwach średnich i du-

żych - ze zintegrowaną rachunkowością retro- i prospektywną (planowanie). 6

W literaturze poświeconej rachunkowości można znaleźć wiele deinicji tej

dziedziny nauki i działalności praktycznej, wyjaśniających jej istotę.

Pojęcie „rachunkowość’ jest wieloznaczne. To jedna z dyscyplin ekonomicz-

nych, a także system rachunkowości działający w konkretnej jednostce gospodar-

czej. Dlatego często zdarza się zamienne używanie terminów „rachunkowość”

i „księgowość”. 7

S. Skrzywan, pisze, iż „rachunkowość jest szczególnym rodzajem ewidencji

odzwierciedlającej działalność gospodarczą i sytuację majątkową jednostki go-

spodarującej”. Natomiast jej celem jest „stworzenie podstaw liczbowych dla po-

dejmowania decyzji na różnych szczeblach zarządzania”. 8

127

Inną deinicję rachunkowości podaje E. Burzymowa, która deiniuje rachun-

kowość jako „uniwersalny, elastyczny, podmiotowy system informacyjno-kon-

trolny, zdeterminowany metodą bilansową, która jest nierozerwalnie z nim zwią-

zaną metodą poznawczą, umożliwiającą tworzenie liczbowego obrazu powsta-

wania, podziału i przepływu wartości oraz wynikających stąd rozrachunków mię-

dzy podmiotami”. Uniwersalność rachunkowości przejawia się w jej zdolności

do dostosowania się do właściwości i warunków działania podmiotu, zdolności

do jednoczesnego spełniania kilku funkcji, umiejętności tworzenia obrazu licz-

bowego opartego na wielkościach rzeczywistych i przewidywanych oraz zdol-

ności dostosowania do różnych technik i form ewidencji. 9

Jednak deinicją, która najtrafniej odzwierciedla istotę rachunkowości jako

systemu informacyjnego, jest sformułowanie Amerykańskiego Stowarzyszenia

Księgowych (American Accounting Association) określające rachunkowość jako

proces identyikacji, pomiaru, oraz przekazywania informacji ekonomicznych,

pozwalających na formułowanie opinii (sądów) i decyzji przez odbiorców infor-

macji. Innymi słowy, rachunkowość to proces dostarczania informacji pomoc-

nych zarządzającym w podejmowaniu racjonalnych decyzji.

Podobne podejście można zauważyć w deinicji B. Micherdy i A.Jaklika,

która mówi, że „rachunkowość jest uniwersalnym i elastycznym systemem infor-

macyjno-kontrolnym, który odzwierciedla przebieg i rezultaty działalności go-

spodarczej przedsiębiorstw” 10 .

System ten posiada następujące cechy 11 :

- uniwersalność,

- elastyczność.

Uniwersalność rachunkowości polega na możliwości jej wykorzystania

w różnych warunkach działalności przedsiębiorstw dotyczących przedmiotu, za-

kresu i rozmiarów tej działalności, zdolności do jednoczesnego pełnienia różnych

funkcji i zadań szczegółowych, a także na możliwości wykorzystania różnych

form i technik obliczeniowych. Cecha uniwersalności wskazuje na rozległą ska-

lę możliwości rachunkowości.

Elastyczność rachunkowości to możliwość jej wykorzystania w każdej jed-

nostce gospodarczej, przy czym nie ma znaczenia jej wielkość oraz możliwość

dostarczania informacji o różnym zakresie i różnym stopniu szczegółowości.

Zakres wykorzystania cech rachunkowości (a tym samym jej możliwości),

może być różny. Można jednak zauważyć, że gdy rosną uprawnienia decyzyjne

przedsiębiorstwa, możliwości rachunkowości wykorzystywane są w dużo więk-

szym stopniu.

Rachunkowość postrzegana jest często jako proces transformacji informa-

cji, który obejmuje kilka następujących po sobie czynności, zaczynając od ob-

serwacji, poprzez gromadzenie danych, dokonywanie zapisów, ich analizowanie,

a kończąc na przekazaniu informacji ich użytkownikom. Dlatego można stwier-

128

dzić, że informacje księgowe mają szczególne znaczenie przy podejmowaniu de-

cyzji, bowiem zadaniem rachunkowości jest przekształcanie surowych danych

w informacje ekonomiczne. 12

W miarę rozwoju gospodarki i cywilizacji zmieniał się zakres oraz przed-

miot rachunkowości. Zmieniały się środki techniczne wykorzystywane do jej

prowadzenia od prostych form ewidencji aż po wykorzystanie technik kompu-

terowych. Wzrost zainteresowania rachunkowością wynika ze znaczenia, jakie

spełnia ona w każdym systemie informacyjnym jednostki gospodarczej. Jest ona

najbogatszym, najbardziej wszechstronnym oraz wiernym źródłem informacji

i dlatego odgrywa główną rolę w systemie informacji ekonomicznej. 13

Rachunkowość to nauka, która stawia sobie za cel analizę systemu informa-

cyjnego. Sama rachunkowość posiada wszystkie cechy systemu i wykonuje jego

podstawowe czynności obejmujące wejście, przetwarzanie i wyjście. Ponadto ra-

chunkowość składa się ze wzajemnie ze sobą powiązanych podsystemów.

System informacyjny rachunkowości jest jednym z elementów zintegrowa-

nej całości systemu informacyjnego przedsiębiorstwa, będącym jednym z naj-

ważniejszych elementów tej całości. Powodowane jest to tym, że:

1) system informacyjny rachunkowości umożliwia tworzenie obrazu całości

przedsiębiorstwa zarówno menadżerom, jak i odbiorcom zewnętrznym,

2) informacje tworzone przez system informacyjny rachunkowości mogą

być wyrażone w kategoriach inansowo-księgowych. 14

Rachunkowość rejestruje w odpowiednich przekrojach pieniężnych wartości

liczbowe następujących zjawisk 15 :

- stan środków i źródeł ich pochodzenia,

- sposób wykorzystania środków w działalności gospodarczej,

- wynik działalności gospodarczej każdego okresu.

Rachunkowość to najlepiej udokumentowany układ przetwarzania danych

stanowiących źródło informacji ekonomicznych, ponieważ:

- realizuje uniwersalizację danych przez ich wartościowanie,

- posługuje się podwójnym zapisem chronologiczno-systemowym wprowa-

dzającym do ewidencji elementy samokontroli,

- odznacza się systematyzowaniem i relatywizacją danych, co zabezpiecza

odpowiednie adresowanie (dostarczanie informacji właściwym osobom

i instytucjom) oraz różną szczegółowość informacji,

- odznacza się bilansowaniem danych porównywalnych, służy ich kontroli.

Rachunkowość dostarcza informacji o procesach gospodarczych zachodzą-

cych w przedsiębiorstwie, opracowuje je, co stwarza podstawy do podejmowa-

nia decyzji.

Rachunkowość zajmuje się przeszłością przedsiębiorstw, lecz przez rejestra-

cję zdarzeń minionego okresu może stać się instrumentem zarządzania, jeżeli jej

metody i formy techniczne zostaną podporządkowane potrzebom podejmowania

129

decyzji przez kierownictwo przedsiębiorstwa. Ma to miejsce, gdy poszerzymy

dotychczasowe zadania rachunkowości (opis i ewidencja) o nowoczesne metody

analityczno-kontrolne, umożliwiające na podstawie danych z przeszłości podej-

mowanie decyzji przyszłościowych.

Rachunkowość od samego początku pełniła służebną rolę w stosunku do

podmiotu gospodarczego, jednak jej znaczenie nie było tak duże jak obecnie.

Rola rachunkowości rosła w miarę doskonalenia jej form, a zwłaszcza w miarę

rozszerzania różnych jej funkcji i zadań. 16

Ich rozwój generowany jest potrzebami praktyki. Zadania i funkcje rachunko-

wości zostały wyraźnie określone przez S. Skrzywana. Są to:

1) dostarczenie kierownictwu bieżących i okresowych informacji liczbowych

niezbędnych w procesie decyzyjnym,

2) wykonywanie funkcji kontrolnej wewnętrznej i zewnętrznej,

3) tworzenie podstaw liczbowych dla bieżących i okresowych analiz działal-

ności jednostki gospodarczej,

4) tworzenie podstaw liczbowych dla stworzenia obrazu gospodarki. 17

Przy tak sformułowanych zadaniach rachunkowość pełni następujące funk-

cje:

- informacyjną,

- kontrolną,

- analityczną,

- stymulacyjną. 18

Funkcja informacyjna zawłaszcza w rozwiniętej gospodarce rynkowej wy-

chodzi na pierwsze miejsce jako integralna część systemu informacyjnego przed-

siębiorstwa. Bez niej sprawne funkcjonowanie zarówno małych spółek handlo-

wych jak i ogromnych holdingów jest niemożliwe. Dostarczane w odpowiedni

sposób informacje są wykorzystywane w szerokim zakresie. Po pierwsze, stano-

wią podstawę do określenia zakresu działalności jednostki gospodarczej oraz po-

szczególnych komórek (wydziałów, oddziałów).Podstawę tej oceny stanowią za-

równo informacje o przebiegu poszczególnych procesów, jak i o ich efektach.

Po poddaniu informacji odpowiedniej analizie, stanowić one mogą ważną

podstawę do podejmowania wielu decyzji zarówno operatywnych (bieżących),

jak i strategicznych, wybiegających w przyszłość, zmierzających w końcowym

wyniku do lepszego, efektywniejszego gospodarowania. 19

Funkcja informacyjna rachunkowości zauważalna jest w tym, że dostarcza

ona informacji niezbędnych do podejmowania decyzji w zarządzaniu, informuje

o stanie i o zmianach środków gospodarczych (aktywów) i inansujących je kapi-

tałów- funduszów (pasywów) oraz wyniku inansowego. 20

Jak można zauważyć poprawność rachunku ekonomicznego, opartego i po-

łączonego z rachunkowością oparta jest na tej ostatniej. Decydujące są zwłaszcza

tworzone przez nią informacje . 21

Wrona - Istota, funkcje i nadrzędne zasady rachunkowości - zeszyt naukowy nr 4-2006.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: