Romantyzm – egzamin
Gotycyzm, powieść gotycka:
Termin oznacza zrodzony w XVIII wieku i zapoczątkowany w Anglii zespół zjawisk w literaturze, architekturze i sztuce, związanych z zainteresowaniem przeszłością historyczną i szczególnie rewaloryzacją ŚREDNIOWIECZA;
· fascynacja architekturą gotycką rozciągnęła się na inne sztuki + ogrodnictwo
· gotycyzm stanowi podstawę nurtu grozy
· zwrot ku okultyzmowi i spirytyzmowi
Gotycyzm w Europie w okresie przedromantycznym rozwijał się od lat `70 XVIII wieku, a za jego datę początkową przyjęto ukazanie się powieści H. Walpolc`a „Zamczysko w Otranto”
· 3 odmiany: historyczna (Walpol), sentymentalna (Radcliff), później nurt operujący fantastyką,magią i erotyką (Lewis „Mnich”)
· obok el. grozy i cudowności w utworach gotyckich pojawiały się epizody związane z rycerskim obyczajem i wyprawami krzyżowymi oraz postacie ze średniowiecza (Schiller „Zbójcy”)
Gotycyzm przejawiał się w romantycznej balladzie, w dramacie, a przede wszystkim w powieści
· utrzymana w tej konwencji wizja świata była utrzymana w tonie wzniosłości i grozy
· scenerię tworzył średniowieczny kostium historyczny,gotycka architektura(zamek,labirynt,loch,grobowiec), przerażający pejzaż (burza, mrok), współudział sił nadprzyrodzonych
· fabuła – schemat zbrodni i kary
· rekwizyty gotyckie – noc, księżyc,puszczyk, wisielec, zjawy
· bohater – wstrętny,sprytny,rozpustny łotr
· bohaterka – piękna, młoda, niewinna, wplątana w sieć intryg
· akcja – w bliżej nie określonym miejscu i czasie, często w mgliście zarysowanym średniowieczu
U podstaw antropologii gotyckiej znajdowała się koncepcja rozdwojenia osobowości i dwoistości ludzkiej natury – wyrażały ją:
& duchy, upiory, wampiry (preromantyzm – zagrożenie zew.)
& rozszczepienie jaźni, obłęd (romantyzm właściwy – zagrożenie wew.)
· osobowość gotycka, w pełni ukształtowana to jednostka:
▪ wewnętrznie skomplikowana
▪ rozdarta, targana sprzecznymi impulsami
▪ prześladowana przez własne sumienie
▪ charakterystyczny wygląd zewnętrzny – niesamowity uśmiech, wzrok wzbudzający strach, czarny strój
▪ wyniosła, samotna
powieść gotycka sublimowała brzydotę, ból, potworność; tematem literackim uczyniła ohydę moralną (M. Shelley „Frankenstein” - narodziny zła w człowieku)
W literaturze polskiej zamek w ruinie, rzadziej kościół staje się głównie pamiątką historii ojczystej, wchodzi do reliktów narodowej ojczyzny:
· zamek występuje w Grażynie Mickiewicza; jako symbol dawnej potęgi i chwały w Zamku kaniowskim i Królu Zamczyska Goszczyńskiego; w Zamku Wilczki Krasińskiego, Królu Ladawy Słowackiego
· w stylu gotyckim utrzymany był zamek z okopów Św. Trójcy w Nie-Boskiej komedii
· jako o zabytku gotyckiej architektury mówi o zamku hrabia Horeszko w Panu Tadeuszu
W powieściach poetyckich Słowackiego widoczne są silne wpływy gotycyzmu angielskiego; połączenie bajronicznego umiłowania swobody z rysami gotyckiego łotra można odnaleźć w postaciach góralskich zbójników i hajdamackich kozaków (Zamek Kaniowski)
Wczesne próby połączenia maniery gotyckiej z historią polski widać w młodzieńczej poezji Krasińskiego (Władysław Herman i dwór jego)
Grażyna
Grażyna to jeden z wczesnych utworów Mickiewicza, należących do tzw. wileńsko-kowieńskiego okresu w jego twórczości. Powieść powstała w 1822 r. i weszła wraz z Dziadami cz. II do tomu II Poezyj wydanego w 1823 r. w Wilnie. W pierwotnej redakcji tytuł brzmiał Korybut, książę Nowogródka i opisywał nieco inny okres w historii Litwy.
W podtytule autor umieścił formułę: „powieść litewska”, sytuując tym samym Grażynę w nurcie utworów urzeczywistniających romantyczne zafascynowanie folklorem rodzimego regionu. Użycie tej formuły przywołuje również jako kontekst drugą powieść o dziejach litewskich, mianowicie Konrada Wallenroda. Grażyna stanowi pierwszą powieść historyczną Mickiewicza, jest tym samym słabsza i mniej dojrzała artystycznie niż Wallenrod.
Grażyna - znając przymiotnik rodzaju żeńskiego grażi, czyli ‘piękna’ dodał do niego polski formant ‘-na’ i w ten sposób stworzył imię tytułowej bohaterki.
Czas i miejsce akcji:
Akcja powieści rozgrywa się na Litwie w okolicach Nowogródka. Jak wyjaśnia sam autor w dołączonych do tekstu tzw. przypisach historycznych jest to „starożytne miasto na Litwie.” Informacja ta jest dość istotna, gdyż Mickiewicz stara się dopasować realia przestrzenne do czasowych. Te zaś możemy określić biorąc pod uwagę postać Witołda – historycznego władcy litewskiego, panującego w latach 1392 - 1430. W przybliżeniu czas akcji można datować na ostatnie dziesięciolecie XIV w. Dlatego też wydarzenia mogły rozgrywać się jedynie w miejscowości mającej długą, bo sięgającą średniowiecza, historię.
Dwa wymiary historii w dziele:
1. W tym pierwszym wymiarze Grażyna to, jak wskazuje podtytuł, „powieść litewska”. Mamy wiec w utworze do czynienia z próbą odtworzenia realiów średniowiecznej pogańskiej Litwy. Jest to jakby najprostszy sposób funkcjonowania historii w dziele. W interpretacji tego rodzaju nieocenioną rolę odgrywają tzw. przypisy historyczne Mickiewicza - dopełnienie obrazu Litwy przełomu XIV i XV w. oraz niejako uautentycznić relację, m.in. poprzez przytoczenie źródeł historycznych. Dzięki temu „Grażyna” jawi się, jak to nazwała Alina Witkowska, jak swoisty „poemat archeologiczny”.
2. Jednak wysoka autentyczność jest pozorna – naprawdę wiele w utworze miejsc, które opisują zdarzenia, postawy czy obyczaje, które nie mogły mieć miejsca w tym momencie dziejowym. To one właśnie uruchamiają uniwersalny wymiar funkcjonowania historii w „Grażynie” :
· anachronizmy - pogański charakter państwa litewskiego. Najlepiej widać to na przykładzie pogrzebu Grażyny, który w kształcie przedstawianym w utworze był już anachronizmem – ostatnie takie uroczystości miały miejsce po śmierci Kiejstuta w 1382 r. U progu XV stulecia większość Litwy była już schrystianizowana i obrządek pogański zanikał.
· nowatorstwa - wszystkim świadomość oraz sposób myślenia o historii i państwie, znamionujący bohaterów powieści, w tym szczególnie Grażynę i Rymwida. Warto przypomnieć, iż badacze stwierdzili, że są to postaci nie umotywowane historycznie, ale ideowo. Owo nowatorstwo świadomości przejawiała się u nich szczególnie w sposobie myślenia o państwie, jako wspólnocie narodowej, złączonej więziami dziejowymi i poczuciem solidarności. Tymczasem w średniowieczu nie można mówić o poczuciu narodowej wspólnoty, gdyż nie funkcjonowało wtedy nawet pojęcie narodu. Państwo traktowano jako własność władcy, czy też władców, którą mogą oni dowolnie rozporządzać. Mickiewicz poczynił takie ustępstwa od realizmu historycznego na rzecz uwydatnienia idei dzieła.
Wszystkie opisane wyżej zabiegi miały jeden nadrzędny cel – idealizację pogańskiej Litwy. Dlatego też zrezygnował Mickiewicz z historycznej prawdziwości fabuły na rzecz jej historycznego prawdopodobieństwa.
Istota wykorzystania historii w „Grażynie”: możliwie bogate zobrazowanie przeszłości Litwy pogańskiej w duchu idealizacji i heroizacji przedstawionego świata historycznego”
Elementy patriotyzmu w Grażynie:
Mickiewicz starał się dać ponadczasową wizję dziejów człowieka i narodu. Próbował pokazać, że o etosie rycerskim nie stanowi przynależność do określonego momentu dziejowego, np. średniowiecza, gdzie istniała taka odrębna grupa społeczna. Rycerskość rozumiana jest tu znacznie szerzej. Kodeks moralny nie ulega zmianie wraz ze zmianą epoki. Taki uniwersalny wzorzec postępowania, w którym patriotyzm jest cechą dominującą, stara się nakreślić poeta w „Grażynie”.
Grażyna – odpowiedzialność za poddanych, krytyka walk bratobójczych
Rymwid - niezgoda na zdradę i paktowanie z wrogiem
Podkreślając rolę ludu wskazuje Mickiewicz na doniosłość pamięci zbiorowej, jako ostatecznego czynnika ocalającego dzieje danego narodu. Jest to sposób myślenia znamionujący romantyczny światopogląd.
Gatunek
Grażyna należy do jednego z najbardziej popularnych w romantyzmie gatunków literackich, tzn. powieści poetyckiej; cechy:
· synkretyzm, sprowadzający się do współistnienia w dziele cech przynależących do epiki (narrator) i liryki (układ stroficzny oraz kreacja bohatera – jednostki wyjątkowej, często skłóconej ze światem.), a także dramatu
· tajemniczość, nastrój grozy, niepokoju – większość wydarzeń dzieje się w nocy
· kobieta-bohater oraz podkreślenie znaczenia uczucia zbiorowego.
Nie jest to do końca powieść poetycka, podkreśla się wpływy klasycystyczne, silnie obecne jeszcze w ówczesnej twórczości Mickiewicza. Również Grażyna nosi znamiona poematu o wybitnych cechach klasycznych, choć z mocno zaznaczonymi pierwiastkami romantycznymi. Za cechy klasyczne uznaje się:
· jedność czasu i miejsca akcji, jej logikę oraz dbałość o wypełnienie wszystkich luk fabularnych.
Zamek Kaniowski
· w roku 1828 ukazuje się w Warszawie utwór Zamek Kaniowski (Goszczyński wydaje go pod pseudonimem)
· jest to powieść poetycka; gatunek synkretyczny, typ poezji fabularyzowanej; za jej twórców w skali europejskiej uważa się Waltera Scotta i Byrona
· w powieści poetyckiej często widać elementy ludowości; jej osnowę stanowi historia, która posiada głębsze znaczenie, jest parabolą
· powieści poetyckie pisali: Malczewski, Mickiewicz,Goszczyński
& wpływ sił nadprzyrodzonych na rozwój akcji:
· diabeł wiesza się na miejscu wisielca, tak że brat Orliki stojący na straży nic nie zuważa
· postać Kseni, topielicy, która ukazuje się Nebabie
Akcja odwołuje się do Koliszczyzny – powstanie chłopskie z 1768 roku
& charakterystyczne cechy twórczości Goszczyńskiego na przykładzie Zamku...:
· znajomość historii Koliszczyzny
· znakomita znajomość ludowych obyczajów oraz poezji gminnej (Goszczyński urodził się na Ukrainie i był wychowany w duchu kozackim)
· zafascynowanie Byronem – Nebaba przypomina Giaura: bohater kozacko – romantyczny, jest indywidualistą, chce pomścić utratę miłości umieszczając te motywy w głowie zbiorowości; bohater tragiczny(słuszne pobudki – giną niewinni); nie da się go jednoznacznie ocenić, buntuje się przeciw utartym regułom; jest konsekwentny w postępowaniu, jest obciążony tajemniczym przewinieniem (Ksenia)
· tragizm Nebaby:
* obciążony jest winą tragiczną która przejawia się w postaci Kseni – Nebaba jest świadom swojej winy
* nierozumienie grupy kozaków (różne cele); przewyższanie innych
· miłość Nebaby:
* Orlika – wymarzona, idealna, coraz dalsza, symbol jasności – odbicie jasnej strony bohatera
* Ksenia – znienawidzona, coraz bliższa, symbol nocy i ciemności – odbicie ciemnej strony b.
Model czarnoromantycznej miłości – romantycznej, zmysłowej, która kładzie pieczęć na losie bohatera
& Szwaczka – drugi przywódca rewolucji, reprezentuje typ autentycznego rewolucjonisty XVIII-wiecznej Ukrainy (Nebab posiada cechy które wynoszą go ponad Szwaczkę)
& natura w utworze:
· pejzaż jest odbiciem duszy bohatera (pejzaż mentalny gdzie obraz przyrody staje się obrazem duszy bohatera)
· jest bohaterem a nie tłem; przeczuwa zdarzenia jakie mają nadejść; jest niespokojna, bezlitosna, obojętna wobec spraw moralnych, rządzi się swoimi prawami,
OBRAZ NATURY = OBRAZ CZŁOWIEKA, TEGO DO CZEGO JEST ZDOLNY
& historia w Zamku...:
· gaszenie buntu chłopskiego przez rządce zamku
· przytoczenie konkretnych nazwisk postaci historycznych
· akcja w Kanowie – czyli przed jego zniszczeniem
& narracja
· na początku narrator jest 3-osobowy i żyje w czasach kiedy zamek jeszcze stoi
· w ostatniej części narrator ujawnia się pierwszoosobowo, a zamku już nie ma od dawna – narrator postrzega teraźniejszość przez pryzmat przeszłości
...
Kaacha91