Zjawisko agresji w wychowaniu dziecka w rodzinie.doc

Zjawisko agresji w wychowaniu dziecka w rodzinie

                                          Każda rodzina ma swój indywidualny, swoisty dla siebie styl, sposób życia wewnątrzrodzinnego, sposób wyrażania uczuć, okazywania zrozumienia i stosunku do innych. Brak równowagi w systemie rodzinnym oraz niewłaściwe oddziaływania wychowawcze są powodem zaburzeń w zachowaniu.

Jednym z efektów zaburzeń jest agresywność. Zagadnienie to ma istotne znaczenie ze względu na szerzącą się i narastającą agresję dzieci i młodzieży a w konsekwencji obniżające się społeczne poczucie bezpieczeństwa. Rozwój agresywności jest procesem długotrwałym i przebiega stopniowo wraz z ogólnym rozwojem psychicznym dziecka. Obecny stan wiedzy psychologicznej wskazuje, że spośród czynników wewnątrzrodzinnych wkład w formowanie się agresywności u dziecka mają głównie czynniki wiążące się ze spełnianiem funkcji rodzicielskich. Najsilniej związane z agresywnością są: brak akceptacji dziecka ze strony rodziców, czyli odrzucenie emocjonalne oraz permisywność   wobec   agresywności   dziecka. 

                                                                                    1

              Odrzucenie emocjonalne przez rodziców wywołuje u dziecka frustrację potrzeb bezpieczeństwa oraz więzi emocjonalnej, co prowadzi do agresji. Nieakceptowanie dziecka oznacza również, że rodzice stanowią słabe źródło pozytywnych wzmocnień i nagród, wobec czego są mało efektywni w uczeniu dziecka, jak kontrolować własną agresję. Permisywność rodziców polega na pobłażliwym przyzwalaniu dziecku na przejawianie agresji. Często wiąże się ona z ogólną tolerancją i pobłażliwością wobec zachowań agresywnych ich dzieci. Niespójność reagowania rodziców, wyrażająca się przede wszystkim silnym okazywaniem miłości połączonym z surowym karaniem, prowadzi do rozwoju agresywności u dziecka. Istotnym także czynnikiem dla powstawania agresywności u dzieci jest okazywanie przez rodziców przewagi nad dzieckiem poprzez poniżanie go oraz traktowanie go przedmiotowo.

                            Niekorzystna atmosfera rodzinna w każdym przypadku grozi powstaniem zaburzeń w zachowaniu dzieci, hamuje ich rozwój umysłowy, a zwłaszcza społeczno – moralny, zakłócając lub hamując motywacje do nauki. Poczucia beznadziejności i bezsiły, jakiego doznaje dziecko odrzucone przez rodziców, rzutuje na jego prace w szkole, zniechęcając je do wysiłku, obezwładnia psychicznie, a przede wszystkim jest czynnikiem  zaburzającym zachowanie się dziecka, w tym także  zachowania agresywn. H. Spionek analizując przyczyny  zachowań agresywnych  dzieci, najczęściej wymienia następujące czynniki :

·        rodzinę rozbitą formalnie lub też wewnętrznie,

·        napięcia oraz konflikty emocjonalne  istniejące między poszczególnymi członkami rodziny,

·        odrzucenie emocjonalne przez jednego lub oboje rodziców,

                                                                                    1

                                                                                    2

·        brak zrozumienia psychicznego potrzeb dziecka w rodzinie (B. Czeredecka, Rzeszów 1994)[1]

Zanim przejdę do szczegółowego omawiania przejawów i skutków powstania agresji, mysle, ze powinnismy sie się zastanowić  czym ona jest. W Słowniku pedagogicznym ( W. Okoń, Warszawa 1984) podkreśla się, że w psychologii agresja [łac. aggressio - papad] określana jest jako „działanie skierowane prze­ciwko ludziom lub przedmiotom, wywołującym u osobnika niezadowo­lenie i gniew; celem agresji jest wyrządzenie szkody przedmiotowi agresji.[2]

Bywa ona również definiowana jako „forma inicjowanego ataku wyrządzającego szkody fizyczne lub moralne określonym osobom lub grupom społecznym”[3].( Z. Skorny, Warszawa 1980).

Podkreśla się także, iż jest ona zawsze działaniem zamierzonym, które może występować zarówno w formie otwartej, jak i symbolicznej. W tym rozumieniu również jej celem jest wyrządzenie ofierze straty i bólu. ( J.Ranchburg, Warszawa1980)[4]

Agresja jest zachowaniem na podłożu emocji. Może być wyrażana słownie lub fizycznie. Z  pojęciem  agresja wiąże się również przemoc.

Przyczyny agresywnych zachowań dzieci i młodzieży obejmują zarówno te czynniki, które określane są mianem wrodzonych, osobowościwych, jak i te, które tkwią w rodzinie. Często rodzina wpływa na tworzenie się u dzieci modelu zachowań agresywnych.

1.(B. Czeredecka, Rzeszów 1994) brak zrozumienia psychicznego potrzeb dziecka w rodzinie

2. W Słowniku pedagogicznym ( W. Okoń, Warszawa 1984)

3. ].( Z. Skorny, Warszawa 1980)

4. ( J.Ranchburg, Warszawa1980

                                                                      2

                                                                      3

Jednym z czynników powstania u dzieci wyżej wymienionych zachowań jest przejawianie agresywnych zachowań rodziców w stosunku do siebie, dzieci i innych ludzi np. sąsiadów. W tym miejscu chcialabym podkreslic, że dziecko jest bardzo czuły na bodźce otoczenia środowiskowego. Dzieci wszystko co widzą i słyszą zatrzymują i uczą się agresji w domu poprzez obserwację i modelowanie. Rodzice zmęczeni trudnościami codziennego życia, i brakiem perspektyw, bywają napięci, rozdrażnieni, skłonni do wybuchów gniewu. Dzieci to widzą. Uczą się także, że agresywne zachowanie bywa skuteczne. Dzieci uczą się agresywnego zachowania na podstawie naszych słów i czynów.             

                            Często  stosowanym środkiem karania dzieci przez rodziców jest bicie, a więc przemoc fizyczna. Rodzice bijący dzieci, bo najczęściej sami byli bici w dzieciństwie. Już wtedy nauczyli się reagować na trudności agresją, a kłopoty wychowawcze z dziećmi są też trudnością. Dorośli swoje postępowanie  uzasadniają stosowanie tego środka, mówiąc np. Jak się ma takie dziecko, to bez bicia się nie obejdzie, „On by nam na głowę wszedł, jakby nie dostał", „On by przewrócił cały dom, tylko pasem można go uspokoić". W tym wypadku nie ma co doszukiwać się atmosfery akceptacji czy miłości.

Bicie dzieci daje najczęściej efekty pozorne i krótkotrwałe, pozostawia skutki wyraźnie ujemne. U dzieci w ten sposób karanych pogłębiają się zaburzenia, powstaje poczucie zagrożenia, trwałe lęki, głębokie urazy psychiczne, kompleksy trwające całe życie, poczucie osamotnienia, niższości, niewiary we własne siły, nieufność wobec ludzi, zamykanie się w sobie, chęć zemsty, agresywność. Dzieci w obawie przed biciem kłamią, uciekają z domu. Najłatwiej jest wymierzać dziecku karę fizyczną, bo po prostu nie trzeba nad nią myśleć. Ale w wychowaniu nie może być miejsca na bezmyślność. Każda kara musi być głęboko przemyślana i

                                                                                    3

                                                                                    4

uzasadniona.

Wg A. Piekarskiej ( 1988) kary fizyczne stosowane wobec dziecka i nie zawierające             (z reguły) intencji zaszkodzenia dziecku, chociaż zawierające intencje zadania mu bólu, są zaliczane przez psychologów do kategorii zachowań typu przemocy[5]. Surowy rygor rodzinny, uniemożliwia zaspokojenie wielu potrzeb psychicznych dziecka, wywołuje zanik uczuć życzliwych, opiekuńczych w stosunku do rówieśników.

Często w rodzinie dzieci atakowane są za swoją niedoskonałość. Na to domaganie się doskonałości ze strony rodziców mogą zareagować w dwojaki spo­sób. Mogą starać się zaspokoić to żądanie, wyzbywając się swoich naturalnych cech, a stając się „idealnymi" małymi dorosłymi. Mogą też czuć się przytłoczone niemożliwymi do spełnienia oczekiwaniami rodziców i zbuntować się, odmawiając współpracy, a następnie wypracowując w sobie cechy przeciwne tym, jakich oczekiwali od nich rodzice. Rodzice mówią o nich: „złe", albo „zbuntowane" dzieci. Wymagania te, nie zawsze dostosowane do możliwości psychofizycznych dzieci i młodzieży, powodują porażki, niepowodzenia, a reakcją obronną są przejawy buntu, zniechęcenia i agresji. Nierealne oczekiwanie, że dzieci będą doskonałe, jest kolejnym powszechnym źródłem słow­nych ataków. Wielu rodziców, werbalnych tyranów, szczyci się własnymi sukcesami, niestety bardzo często ich domy stają się dla nich miejscem, gdzie otrząsają się z zawodowych stresów. Rodzice-alkoholicy mogą również stawiać swoim dzieciom nieprawdopodobne wymagania, a następnie wykorzystywać ich porażki dla usprawiedliwienia swojego pijaństwa.

Rodzice perfekcjoniści zdają się żyć iluzją, że jeśli dołożą starań, aby ich dzieci były doskonałe, będą wówczas idealną rodziną. Składają na dziecku ciężar

5. A. Piekarskiej ( 1988) kary fizyczne stosowane wobec dziecka i nie zawierające             (z reguły) intencji zaszkodzenia dziecku, chociaż zawierające intencje zadania mu bólu, są zaliczane przez psychologów do kategorii zachowań typu przemocy

                                                                                    4

                                                                                    5

utrzymania równowagi, dla uniknięcia i uświadomienia sobie faktu, że to właśnie oni, jako rodzice, nie potrafią tej równowagi zapewnić. Dziecko ponosi porażkę i staje się kozłem ofiarnym z powodu rodzinnych problemów. Po raz kolejny obarczane winą jest właśnie dziecko. Musze tu podkreslic, ze nie zawsze tak jest, ale w wielu przypadkach niestety TAK. Posiadana władza nad dzieckiem, którą mają rodzice sprzyja takim zachowaniom dorosłych, jak szydzenie, wyśmiewanie, poniżanie dziecka. Jeśli nie zdarza się to często, nie pozostawia w psychice dziecka trwałych śladów. Znieważające są, natomiast, częste napaści słowne, w których przedmiotem jest wygląd dziecka, jego inteligencja, umiejętności czy też wartość jako istoty ludzkiej. Nadmierny krytycyzm, ośmieszanie różnych pomysłów dziecka, zabijają jego inicjatywy, pomysłowość i pożądany rozwój intelektualny

Czasem mówią, że żałują, iż ich dzieci w ogóle przyszły na świat, Ci rodzice są obojętni zarówno na ból, jaki sprawiają, jak i na trudne do naprawienia zniszczenia, jakich się dopuszczają. Rażąca zniewaga słowna może odcisnąć się niezatartym piętnem na poczuciu własnej wartości dziecka, pozostawiając głębokie psychologiczne blizny.

                            Jak pisze J. Korczak, trzeba  dążyć do tego aby  spowodować eksplozję energii, która w nim drzemie. Wiara w możliwości dziecka wywołuje jego wiarę w siebie. W śmiałości geniusz, potęga i magia. Masz szansę, potrafisz, dasz sobie radę, możesz być świetny, zobaczysz, przekonasz się na co cię stać — tych słów nie należy żałować dzieciom w codziennych naszych działaniach wychowawczych. Największą zaletą, rodziców jest umiejętność rozbudzania w dzieciach entuzjazmu. Dobry  rodzic potrafi wnikliwie przyjrzeć się dziecku i ujrzeć w nim iskrę, której nikt nie zauważył.

                                                                                    5

                                                                                    6

Wykorzystać pełnię szans i możliwości pisze Janusz Korczak ( M. Domańska ,,Wychowawca na co dzień”1998/6)

,,Mówimy o człowieku. że głupi, gdy go nie rozumiemy lub nie mamy czasu, by jego rozum odszukać.’’[6]

Każde z dzieci ma jakiś talent, jakąś pasję lub hobby. Każdy chce coś osiągnąć i być kimś. Rodzice muszą mieć dla swojego dziecka czas, muszą dzielić je dziecięce radości i smutki, muszą się umieć z nim bawić, szczerze i serdecznie zainteresować się sprawami dziecka, zapewnić atmosferę spokoju i bezpieczeństwa, poświęcić dziecku codziennie trochę czasu na rozmowy lub wspólną zabawę.

Innym zjawiskiem wskazujące na zaburzenia w zachowaniu się dzieci są narastające konflikty w rodzinie lub jej rozbicie. A coraz częściej mówi się o niedojrzałości rodziców. Bardzo młodzi, niepewni nowej roli nie potrafiący  zrozumieć zachowań i potrzeb swego dziecka. Sami jeszcze potrzebują pomocy, najczęściej nie wiedzą jak wychować dziecko, z własnego dzieciństwa nie wynieśli też modelu,, szczęśliwej rodziny” i ,, dobrego rodzica” na którym mogliby się wzorować. I tu nalezy panietac, zeby uniknac takich sytuacji koniecznie potrzebna jest interwencja, pomoc pedagoga, zgloszenie sie do Poradni Opiekunczo-Wychowawczej, o ktorej nieraz wspomnialam w soich wypowiedziach..

Do takich zachowan, przyczyniaja sie tez, problemy finansowe, brak pracy, konflikt z prawem, a nawet poważne choroby w rodzinie mogą sprawić, ze rodzice ,, odgrywają’’ swoje napięcie  i stres na dziecku. Przejawiają zachowania agresywne, antyspołeczne. W sytuacjach rozwodowych, dziecko często staje się podmiotem rozgrywek między rodzicami. Czuje się ono zagubione, zagrożone, winne. Sytuacja taka dostarcza dziecku wiele emocji i negatywnych przeżyć. Dążąc do rozładowania

6.Janusz Korczak ( M. Domańska ,,Wychowawca na co dzień”1998/ ,,Mówimy o człowieku. że głupi, gdy go nie rozumiemy lub nie mamy czasu, by jego rozum odszukać.’’

                                                                      6

                                                    ...