Egzamin - Zagadnienia prawne.doc

I. Istota, pojęcie i funkcje prawa

Istota: Prawem są normy (reguły, zasady, przykazania) co oznacza, że pewne wzory zachowań uznaje się za powinne, inaczej mówiąc obowiązujące, wiążące, dyscyplinujące do określonego sposobu postępowania. Naczelną cechą prawa jest jego normatywny charakter Pojęcie: ogół przepisów i norm prawnych regulujących stosunki między ludźmi pewnej społeczności

Funkcje prawa: - organizacyjna: prawo pomaga tak ukształtować struktury życia zbiorowego,  aby zapewnić opanowanie chaosu i stworzyć porządek wzajemnych oddziaływań jednostek i organizacji. - ochronna: prawo ma gwarantować poszanowanie życia, zdrowia, wolności itp.,  a także być organizatorem struktury socjopolitycznej społeczeństwa - kontrolna: prawo formułuje wiążące reguły postępowania i przewiduje sposoby reakcji władzy publicznej na odstępstwa od tych reguł – represyjna - rozstrzygania konfliktów: prawo stwarza rozmaite procedury umożliwiające autorytatywne rozstrzyganie sporów między ludźmi i organizacjami, a także sporów z organami władzy publicznej - partycypacyjna: prawo stwarza mechanizmy umożliwiające społeczeństwu realny wpływ na decyzje podejmowane w systemie politycznym - prewencyjna: prawo zapobiega działaniom niepożądanym

- wychowawcza, resocjalizacyjna: prawo promuje określone wartości moralne

II. Norma prawna w zespole norm społecznych

Norma prawna wchodzi w skład norm społecznych.

Normy społeczne ---> Normy, które bezpośrednio dyktują postępowanie, czyli normy podstawowe---> roszczeniowe---> roszczeniowe autorytatywne(heteronimiczne) ---> norma prawna (czyli roszczeniowa heteronimiczna)

Inaczej mówiąc norma prawna zawiera się w grupie norm roszczeniowych autorytatywnych (heteronimicznych), które zawierają się w normach podstawowych, które należa do grupy norm społecznych.

III. Charakterystyka normy prawnej

1. Norma prawna a przepis prawny

Przepis prawny – jest to każda jednostka zdaniowa, w sensie  gramatycznym, aktu normatywnego. Przepis prawny jest więc to zwrot językowy zawarty w akcie normatywnym, stanowiący część redakcyjną, techniczną tego aktu, wyodrębnioną przez prawodawcę w postaci artykułu, paragrafu, punktu lub innej postaci zdaniowej.

Norma prawna – 1)jest to reguła zachowania się, skonstruowana na podstawie przepisów prawa; 2)to reguła zachowania będąca częścią składową systemu prawa, zabezpieczoną sankcją przymusu państwowego; 3)filozof.- imperatywy określające właściwy pod względem moralności sposób postępowania

Stosunek wzajemny między normą prawną a przepisem prawnym może być taki, że jeden przepis prawny może zawierać w swej treści jedną normę prawną, może zawierać dwie lub więcej norm, częściej jednak zawiera jedynie część normy.

Nazwa „norma prawna” nie występuje w języku ustawy. W tekstach ustaw występuje określenie „przepis prawa”. ”Norma prawna” nie należy do terminów języka prawnego (języka ustaw) lecz języka prawniczego.

Równoznaczność określeń: pojawia się równoznaczność tych terminów, ponieważ, czy mówi się o „przepisie” czy o „normie” prawnej to w jednym i w drugim przypadku chodzi o oznaczenie reguły zachowania się, wyodrębnionej w tekście prawnym  jako artykuł lub jako mniejsza, zdaniokształtna wypowiedź wchodząca w skład danego artykułu lub paragrafu. Możemy wiec powiedzieć, że istnieje zmienność określeń „przepis” – „norma”.

2. Rodzaje norm i przepisów prawnych:

Można wyróżnić normy: - merytoryczne (zawierające obowiązek jakiegoś zachowania psychofizycznego lub konwencjonalnego) - kompetencyjne (przyznające podmiotowi kompetencje do ważnego dokonania określonej czynności konwencjonalnej)

Rodzaje norm prawnych: wg właściwości ich obowiązywania:

-bezwzględnie obowiązujące - względnie obowiązujące wg sposobu określenia adresata: -abstrakcyjne –konkretne wg wyznaczonego przez nie zachowania się:  -ogólne –jednostkowe wg sposobu regulacji zachowania adresata: -nakazujące –zakazujące
– dozwalające, ze względu na system praw

Rodzaje przepisów prawnych:

1.! -przepisy ius cogens: czyli bezwzględnie obowiązujące(imperatywy)

    -przepisy ius dispositivum: czyli względnie obowiązujące(dyspozytywy)

2.! -Lex generalis – jest rozumiany jako reguła powszechna,

    -lex specialis jako reguła szczególna, ustanawiająca wyjątki od postanowień reguły powszechnej i ustalając inne skutki prawne dla przypadków nią objętych albo tez skutki te w ogóle wyłączając.

3.! -Przepis odsyłający : jest to przepis ustalany w celu uniknięcia w tekstach prawnych wielokrotnego powtarzania tych samych postanowień. Jeden przepis odsyła do innego, już istniejącego.

   -Przepis blankietowy :  są to przepisy ustalające sankcje za zachowania niezgodne z bardzo ogólnie zazwyczaj wymienionymi przepisami prawa

4.! -Przepisy nakazujące: cecha charakterystyczną jest to, że z uniwersum wszystkich zachować czy sposobów zachowań możliwych w danej sytuacji wyróżniają one jedno z nich i postanawiają, że należy zachowywać się tylko w sposób wskazany w tych przepisach, eliminując tym samym wszelkie inne, możliwe sposoby zachowania się.

    -Przepisy zakazujące: charakterystyczna cechą tych przepisów jest to, że z uniwersum wszystkich zachowań lub sposobów zachowań możliwych w danej sytuacji wyróżniają one jedno z nich i postanawiają, że tak postępować nie wolno.

   -Przepisy uprawniające: nazywane są też dozwalającymi. Przepisy te przewidują dla danej, oznaczonej klasy podmiotów możliwość wyboru określonego sposobu zachowania się, przy czym zachowanie to nie jest ich obowiązkiem, a wiec nie jest zachowaniem nakazanym lub zakazanym.

5.ze względu na adresata przepisu i normowane zachowania:

- przepisy ogólne: są to takie przepisy, których adresaci są określeni za pomocą nazw ogólnych, ponadto przepis znajduje zastosowanie w więcej niż jednym przypadku, gdyż dotyczy zachowań powtarzalnych.

-przepisy jednostkowe: nazywane są te reguły zachowania, które imiennie oznaczonemu adresatowi wskazują jednorazowy sposób zachowania się. Przepisy takie zawarte są w wyrokach sądowych i decyzjach administracyjnych.

6. Ze względu na charakter zachowania:

- abstrakcyjne: przepisem abstrakcyjnym nazywamy taki przepis, który normuje zachowania powtarzalne w rodzajowo określony sposób.

- konkretne: przepisem konkretnym nazywamy taki przepis, który adresatowi wyznacza w wyróżnionych okolicznościach jednorazowe zachowanie się.

7. Ze względu na adresata:

- indywidualne: nadawane są one poszczególnym podmiotom i osobom. Adresat  określony jest nazwa indywidualną.

- generalne: odnoszą się do każdego podmiotu lub każdej osoby wykazującej określone cechy. Adresat określony jest nazwą generalną.

3. Budowa normy prawnej (hipoteza, dyspozycja, sankcja):

Norma prawna ma trójelementową formułę:

a)hipoteza: wymienia warunki, w których adresat normy powinien zachować się w sposób określony przez dyspozycję. Warunki mogą dotyczyć elementów podmiotowych a także elementów przedmiotowych.

b)dyspozycja: człon normy prawnej wyznaczający sposób zachowania adresata, gdy spełnione zostały warunki przewidziane w hipotezie. Zachowania mogą być albo obowiązkami adresatów albo stanowić ich uprawnienia.

c)sankcja: człon normy prawnej określający konsekwencje prawne zachowania niezgodnego z obowiązkiem sformułowanym w dyspozycji w warunkach wskazanych w hipotezie. Rozróżnia się sankcje: karne, egzekucyjne, nieważności.

Karna (represyjna) grozi za dokonanie czynów zabronionych. Polega na pozbawieniu naruszyciela cennych dla niego dóbr.

Egzekucyjna (najczęściej prawo administracyjne i cywilne) polega bądź na przymuszeniu adresata do wykonania ciążącego na nim obowiązku, bądź na przymusowym unicestwieniu tego co adresat zyskał wbrew zakazowi.

Nieważność (bezskuteczność) czynności prawnej – odebranie czynności skuteczności prawnej w postaci jej nieważności (najczęściej prawo cywilne, ale też decyzje administracyjne, orzeczenia sądowe).

IV. Stosunki prawne

1. Pojęcie stosunku prawnego

Stosunek prawny: stosunek powstający między podmiotami prawa na podstawie normy prawnej w związku z powstaniem określonego faktu prawnego.

Doktryna wyróżnia 4 elementy stosunku prawnego: podmiot, obowiązek, uprawnienie, przedmiot

2. Podmiot stosunku prawnego

Podmiot stos. prawnego: ktoś kto na podstawie obowiązującego prawa posiada uprawnienia lub obowiązki, jest adresatem normy prawnej.

a. Osoba fizyczna - pojęcie, zdolność prawna, zdolność do czynności prawnych

Pojęcie: jest to każdy człowiek od chwili urodzenia do śmierci albo uznania za zmarłego. Każda osoba fizyczna ma zdolność prawną. Sytuacja prawna osoby fizycznej zależy m.in. od: zdolności prawnej, zdolności do czynności prawnych, obywatelstwa, a także od stanu cywilnego.

Zdolność prawna: zdolność do tego, by być podmiotem stosunków cywilno- prawnych

Wg prawa polskiego zdolność prawna osoby fizycznej rozpoczyna się z jej urodzeniem, a kończy się z jej śmiercią i nie ma na nią wpływu płeć, rasa, narodowość, wyznanie,itp. Zdolność prawna do nabycia niektórych praw i obowiązków jest niekiedy uzależniona od dodatkowych przesłanek (np.wiek, obywatelstwo polskie)

Zdolność do czynności prawnych: zdolność określonej osoby do nabywania praw i zaciągania zobowiązań za pomocą czynności prawnych.

Wg prawa polskiego: pełną zdolność do czynności prawnych ma pełnoletnia i nieubezwłasnowolniona osoba fizyczna, natomiast ograniczoną zdolność do czynności prawnych ma osoba małoletnia po ukończeniu 13 lat albo osoba częściowo ubezwłasnowolniona.

Rodzaje zdolności prawnej: ogólna(zdobywa się ją po uzyskaniu pełnoletności) i specjalna(os. Niepełnoletnie, gdy prawo stawia łagodniejsze warunki co do wieku)

Czynność prawna: czynność zmierzająca świadomie do powstania zmiany lub zniesienie stosunku prawnego. Niezbędnym elementem czynności prawnej jest oświadczenie woli, które może być wyrażone lub dorozumiane. Czynność prawna może być dokonana w dowolnej formie.
b. Osoba prawna , pojęcie i rodzaje osób prawnych:

Pojęcie: jednostka organizacyjna powołana do określonych celów, dysponujący zazwyczaj wyodrębnionym majątkiem, ponoszący odpowiedzialność majątkową za swoje działania, uznany przez prawo za osobę.

Powstanie, ustrój i ustanie osób prawnych określają przepisy prawa.
Zdolność prawna osób prawnych jest ograniczona przez samą naturę tych osób. Nabycie osobowości prawnej następuje z chwilą wpisu jednostki organizacyjnej do odpowiedniego rejestru. Powstawanie osób prawnych: tryb ustawowy, tryb administracyjny, tryb rejestracyjny, tryb meldunkowy.

Najważniejsze osoby prawne w Polsce: Skarb Państwa, przedsiębiorstwa państwowe, banki państwowe, spółdzielnie i ich związki, spółki z.o.o i spółki akcyjne, osoby prawne Kościoła katolickiego.

Rodzaje osób prawnych:

- korporacje: to osoby prawne, które realizują wspólne cele swoich członków(jako zrzeszenie ludzi, np. stowarzyszenia, partie polityczne, związki zawodowe)

- zakłady: to osoby prawne, które opierają się na wyodrębnionym majątku. Ich cele określa założyciel i są to na ogół cele związane z zaspokajaniem potrzeb osób, które korzystają z zakładu, nie będąc jego członkami- założycielami(jaki masy majątkowe, np. fundacje, spółki akcyjne, banki, przedsiębiorstwa państwowe).

3. Przedmiot stosunku prawnego

Przedmiotem stosunku prawnego są te zachowania podmiotów prawa, do których strony danego stosunku prawnego są zobowiązane albo uprawnione.

Trzy podstawowe koncepcje przedmiotu stosunku prawnego:

a)tradycyjna: przedmiotem stosunków prawnych są rzeczy- lac. res (dobra materialne i niematerialne)

b) nowoczesna: przedmiotem stosunków prawnych są działania(łac. actions), czyli zachowania się ludzi wobec rzeczy, do których są zobowiązane lub uprawnione. Są trzy rodzaje działań ludzkich: pozytywne, negatywne, znoszenie jakiegoś stanu dotkliwego

c)mieszana: przedmiotem stosunków prawnych są nie tylko rzeczy, ale również zachowania się ludzi względem siebie ze względu na te rzeczy
Dwie postaci działań ludzkich:

a)działania pozytywne(facere)

b)działania negatywne(non facere)

c)znoszenie jakiegoś stanu dotkliwego

Modyfikacje stosunku prawnego:

1) przedmiotem uprawnienia i przedmiotem obowiązku jest działanie

2) przedmiotem uprawnienia jest działanie, a przedmiotem obowiązku jest powstrzymanie się od działania

3) przedmiotem uprawnienia jest powstrzymanie się od działania, a przedmiotem obowiązku jest działanie

4) przedmiotem uprawnienia i przedmiotem obowiązku jest powstrzymanie się od działania

5) przedmiotem uprawnienia jest działanie, a przedmiotem obowiązku jest znoszenie stanu prawnego

Tradycyjnie stosunkiem jest taki stan modalności między podmiotami, którego treścią po stronie jednego z tych podmiotów jest uprawnienie a po stronie drugiego jest obowiązek.

O uprawnieniu mówimy wtedy, gdy dyspozycja wyznacza podmiotowi stosunku prawnego możność zachowania się w określony sposób

O obowiązku mówimy wtedy, gdy dyspozycja wyznacza adresatowi konieczność jednego i tylko jednego sposobu zachowania się względem drugiego podmiotu.

V. Źródła prawa

1. Pojęcie i klasyfikacja źródeł prawa:

Pojęcie: decyzje organów państwowych tworzące prawo oraz formy, które przybierają akty tworzenia prawa. Źródłami prawa są tylko te decyzje organów władzy publicznej, których skutkiem są tworzone nowe lub uznawane za prawne, wcześniej istniejące normy postępowania. Materialnym wyrazem takich decyzji są akty normatywne, które uznaje się za źródła prawa.

Źródła prawa – termin obrazowy, wieloznaczny.

Klasyfikacja źródeł prawa:

a) źródła powszechnie obowiązującego prawa: to takie, których adresatem mogą być wszelkie podmioty na terytorium RP, i które na te podmioty prawa mogą nakładać ciężary i obowiązki

b) źródła prawa o charakterze wewnętrznym: to takie, które mogą obowiązywać tylko jednostki organizacyjne podległe organowi władzy publicznej, który wydał dany akt.

Przykłady Konstytucyjnej klasyfikacji źródeł prawa:
Zgodnie z Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997 źródła prawa w Polsce dzielimy na: Źródła powszechnie obowiązującego prawa – adresatem mogą być wszelkie podmioty a terytorium RP i które na te podmioty prawa mogą nakładać ciężary i obowiązki. Zalicza się tu: Konstytucje, Ustawy, Ratyfikowane umowy międzynarodowe, Rozporządzenia, Akry prawa miejscowego Źródła prawa o charakterze wewnętrznym – mogą obowiązywać tylko jednostki organizacyjne podległe organowi władzy publicznej, który wydał dany akt. – to akty obowiązujące wyłącznie wewnątrz systemu organów władzy publicznej. Zalicza się tu: Uchwały Rady Ministrów, Zarządzenia – Prezesa RM, ministrów i organów im równorzędnych oraz Prezydenta RP

Inna klasyfikacja:

Źródła powstawania prawa – zjawiska społeczne, gospodarcze, polityczne i ideologiczne, które wpływają w sposób pośredni lub bezpośredni na treść obowiązującego prawa

Źródła poznania prawa – wszystkie czynności, które mogą dostarczyć informacji o prawie

...