Koncepcja cyklu uczenia się przez doświadczanie i jej przydatność w edukacji zdrowotnej. Wyjaśnić rolę ucznia i nauczyciela.

Cykl uczenia się przez doświadczenie jest częścią teorii uczenia się przez doświadczenie opracowanej przez D. A. Kolba (1984) i zakłada, że wiedza tworzona jest w procesie odbierania i przetwarzania informacji płynących z doświadczenia.

Cykl składa się z 4 etapów:

1.        Konkretne doświadczanie – otwarcie się i zaangażowanie w doświadczenie

2.       Refleksyjna obserwacja – nadawanie znaczeń i ocena doświadczeń

3.       Abstrakcyjna konceptualizacja – uogólnianie obserwacji, dostrzeganie zależności, tworzenie teorii

4.      Aktywne eksperymentowanie – wykorzystanie teorii w rozwiązywaniu nowych problemów

Etapy te pojawiają się cyklicznie (…1, 2, 3, 4, 1, 2, …) powtarzają się. Jednocześnie przechodzenie z etapu na etap i pełne wykorzystanie możliwości, jakie każdy z nich niesie jest trudne, ponieważ wymaga to odmiennych sposobów funkcjonowania, rozumowania (raz abstrakcyjnego, raz konkretnego, raz obserwacji, raz abstrahowania).

W edukacji zdrowotnej kolejne etapy prezentują się następująco:

1.        Doświadczanie – odwoływanie się do własnych odczuć i ich analiza w czasie pracy indywidualnej lub w małych grupach

2.       Refleksja i dyskusja – autorefleksja, a następnie wymiana opinii w grupie na temat doświadczeń 

3.       Pogłębianie, porządkowanie i korekta wiedzy – wykład lub lektura mini wykładu porządkującego informacje

4.      Własne eksperymentowanie – planowanie zastosowania uzyskanej wiedzy, a następnie wykorzystanie jej w codziennym życiu

Warunki skuteczności:

1.        Uczeń: otwarty, gotowy na nowe doświadczenia, kreatywność, komunikatywność, uczestnictwo w całym cyklu (4 etapy)

2.       Nauczyciel: przewodnik (a nie ekspert), pozwalający na własną ekspresję, uwzględniający różnice stylów uczenia się uczniów, prowadzenie całego cyklu (4 etapy), otwartość i komunikatywność, dobra organizacja.

Znaczenie i sposoby rozpoznawania potrzeb uczących się w zakresie edukacji zdrowotnej

Diagnoza potrzeb w edukacji zdrowotnej ma ogromne znaczenie, jako że różne grupy rozpoczynają edukację zdrowotną z różną wiedzą wyjściową. Opracowanie programu, który odpowiada potrzebom uczestników daje szansę na wzbudzenie zainteresowania, a to pozwala wierzyć, że w przyszłości zastosują zdobytą wiedzę w swoim codziennym życiu i chętniej poszukiwać będą nowych informacji dziedzinie zdrowia.

Jedną z metod badania potrzeb jest PROCEDE-PROCEED („Przed-Po” L. W.  Green i M. W. Kreuter 1991): uwzględnia 5 aspektów diagnozy: społeczną, epidemiologiczną, behawioralno-środowiskową, edukacyjno-organizacyjną, polityczno-administracyjną.

Podstawowe zasady badania potrzeb:

1.        Korzystać zarówno z metod ilościowych jak i jakościowych

2.       Brać pod uwagę opinię zarówno profesjonalistów jak i uczestników programu

3.       Kierować się intuicją

W praktyce, kiedy nie ma czasu na pracochłonne badania można posłużyć się:

1.        Metodą niedokończonych zdań (np. w dziedzinie zdrowia seksualnego/higieny/żywienia, chciał(a)bym dowiedzieć się czegoś więcej o...)

2.       Dyskusją w parach/grupach/na forum klasy

3.       Określaniem przez uczestników ważności tematów z listy (przedstawia się uczestnikom listę zagadnień, każdemu przyporządkowują punkty od 1 (zupełnie nieważne) do 5 (bardzo ważne), sumuje się punkty przyznane każdemu zagadnieniu i na tej podstawie ustala się priorytety.

Źródła informacji o zdrowiu; różnica między wiedzą a zachowaniami zdrowotnymi i działaniami na rzecz zdrowia

              Mass media – środki masowego przekazu, masowej komunikacji lub społecznego oddziaływania. Radio, prasa, telewizja, Internet.

Media są jednym z głównych źródeł informacji o zdrowiu i chorobach. Informacje o zdrowiu przekazywane są w różny sposób :

1.        działania zaplanowane – np. cykle programów telewizyjnych, spoty, audycje radiowe, plakaty, wystawy itp. zainicjowane lub realizowane z udziałem profesjonalistów (np. „dni bez papierosa”)

2.       artykuły prasowe dotyczące różnych terminów (np. żywienie, aktywność fizyczna), prezentujące wyniki najnowszych badań, programy, zdrowotne, nowe odkrycia. Obecne niemal we wszystkich, dostępnych na rynku gazetach codziennych i czasopismach można znaleźć różnorodne informacje i porady dotyczące zdrowia, wydawane są czasopisma poświęcone wyłącznie zdrowiu
i chorobie : „Medycyna dla Ciebie”, „Samo zdrowie”, „Żyj zdrowo i aktywnie”.

3.       Reklama „zdrowych” produktów, np. pasty do zębów, mleka, ciemnego pieczywa, ulotki na temat żywienia niemowląt, poradniki zdrowego żywienia.

4.      Informacje i dyskusje na tematy zdrowotne na tle jakichś „sensacyjnych” zjawisk.

5.       Przekazywanie informacji w „zawoalowany” sposób, np. informacja, że znana osoba rzuciła palenie

6.      Reklama produktów szkodliwych dla zdrowia : papierosy, piwo, słodycze

7.       Reklamy leków dostępnych bez recepty

8.      Sponsorowanie imprez, zawodów sportowych przez producentów różnych produktów lub usług, które mają bezpośredni lub pośredni związek ze zdrowiem.

W Polsce istnieją dwa stowarzyszenia dziennikarzy zajmujące się medyczną ochroną zdrowia, profilaktyką chorób i promocją zdrowia oraz upowszechnianiem wiedzy w tym zakresie w prasie, telewizji i radiu :

1.        Dziennikarski Klub Promocji Zdrowia

2.       Dziennikarze dla Zdrowia

Ograniczenia :

1.        przekazywanie wiedzy nierzetelnej lub powierzchownej

2.       wypaczenie rozumienia zdrowia i ciała, osadzanie ich w kontekście mody

3.       jednostronny przekaz

4.      wprawianie w zakłopotanie, straszenie,

5.       brak możliwości powtórzenia lub uzupełnienia podawanych informacji

6.      przekonanie, że lepiej zrobić „coś” i aby było widać, że „coś” się robi, nawet, gdy wiadomo, że nie przyniesie to efektów

Wiedza – informacji, treści które zostały przyjęte (przyswojone) i utrwalone w umyśle człowieka, w wyniku gromadzenia doświadczeń i uczenia się. W edukacji zdrowotnej przekazuje się ludziom (lub sami poszukują) różnorodne informacje – fakty, dane dotyczące zdrowia i choroby, wyjaśnia związki miedzy nimi, skutki działania lub niedziałania człowieka.

Brak wiedzy o tym, co jest i nie jest korzystne dla naszego zdrowia. Ogólne deklaracje o posiadaniu wiedzy i podejmowaniu działań  na rzecz dbałości o zdrowie, jednak brak rzeczywistych działań. Wiedza często nie przekłada się na przekonania ani postawy. Posiadanie wiedzy umożliwia i skłania do podjęcia działań na rzecz zdrowia.

Stan świadomości jednostki i celowość jej działania (2 grupy zachowań):

1.      zachowania zdrowotne – czyli działania intencjonalne (celowe), świadomie podjęte przez człowieka w celu umocnienia lub zwiększenia potencjału swojego zdrowia, niezależnie od ich skuteczności;

2.     zachowania związane ze zdrowiem, którym nie towarzyszy uświadomiony cel, czyli działania, które ludzie podejmują w codziennym życiu, a ich skutki mogą być pozytywne lub negatywne dla zdrowia, to nawyki lub reakcje na daną sytuację.

Kompetencje i cechy jakie powinna posiadać osoba prowadząca edukację zdrowotną[1]

Dwie grupy zawodowe zajmują się nauczaniem edukacji zdrowotnej – pracownicy medyczni i nauczyciele. Ich kompetencje :

Silnie zakorzenione w społeczeństwie polskim przekonanie, że „od zdrowia jest służba zdrowia”, czego efektem są niedostatki w przygotowaniu i gotowości nauczycieli do realizacji edukacji zdrowotnej.

Zmiana roli nauczającego i uczącego się

1.        nauczający – od eksperta do przewodnika[2], modeluje pożądane postawy i zachowania zdrowotne

2.       uczący się – od „białej karty” do uznania jego wiedzy i wcześniejszych doświadczeń jako podstawy do uczenia; od roli biernej (nauczany) do czynnego uczestnictwa w uczeniu się

Kompetencje osób prowadzących edukację zdrowotną[3] :

1.        55-60% polskich nauczycieli ocenia, że są dobrze przygotowani do realizacji edukacji zdrowotnej w szkole,

2.       wiedza o:

a.       zdrowiu i czynnikach je warunkujących

b.      profilaktyce najczęstszych problemów zdrowotnych i społecznych dzieci i młodzieży

c.       procesie edukacji zdrowotnej w szkole i przedszkolu

d.      promocji zdrowia ze szczególnych uwzględnieniem szkoły promującej zdrowie

3.       umiejętności :

a.       diagnozowania potrzeb uczniów w zakresie edukacji zdrowotnej
i planowania na tej podstawie jej programu, z wykorzystaniem wiarygodnych źródeł informacji (programy autorskie lub wybór istniejących programów)

b.      współdziałania w realizacji szkolnego programu edukacji zdrowotnej
i programu profilaktyki

c.       stosowania metod wspierających aktywność i uczestnictwo uczniów oraz tworzenia atmosfery sprzyjającej uczeniu się i dobremu samopoczuciu

d.      motywowania uczniów do troski o zdrowie i wspierania ich w tych działaniach

e.       ewaluacji procesu i wyników prowadzonej przez siebie edukacji zdrowotnej

4.      postawa, którą charakteryzuje :

a.       przekonanie, że zdrowie jest wartością dla człowieka oraz zasobem dla społeczeństwa

b.      gotowość do tworzenia wzorców zachowań zdrowotnych dla uczniów

c.       otwartość na potrzeby innych, empatia, autentyczność, szacunek

d.      gotowość do działań na rzecz tworzenia zdrowego środowiska pracy
i nauki

5.       stałe doskonalenie własnych umiejętności komunikowania i budowania dobrych relacji z edukowanymi

a.       sposób wyrażania emocji

b.      niewerbalna komunikacja

c.       umiejętność aktywnego słuchania

d.      sposób wokalnego komunikowania (natężenie i ton głosu)

6.      poczucie kompetencji do podjęcia danego tematu, tzn. posiadać wiedzę, znajomość  metod i swobodę psychologiczną[4] w danym obszarze tematycznym

Podstawowe cechy ułatwiające komunikowanie i uczenie się :

1.        szacunek – „bezwarunkowy pozytywny stosunek” do każdej osoby, traktowanie jej jako człowieka niezależnie od jej poglądów i zachowania.

2.       empatia – umiejętność spojrzenia na świat z punktu widzenia drugiej osoby
i zrozumienia jej sposobu odczuwania.

3.       autentyczność – człowiek jest postrzegany jako osoba mówiąca to, co myśli, jest szczera i przekazuje zgodne informacje w formie werbalnej i niewerbalnej.

Podać przykłady definicji zdrowia, wymienić jego aspekty, wyjaśnić pojęcie holistyczne do zdrowia

              Zdrowie łączy się z definiowaniem choroby, trudne do zdefiniowania (300 definicji), pojęcie abstrakcyjne, 1sze definicje : Hipokrates (V-IV w. p.n.e.) => zdrowie i choroba zależą od 4 płynów: krwi, śluzu, żółtej żółci, czarnej żółci

1.        definicje profesjonalne:

a.       Zdrowie jest stanem pełnego dobrego samopoczucia fizycznego, psychicznego, społecznego, a nie wyłącznie brakiem choroby lub niedomagania (ułomności) – WHO 1946 (ta def. jest ok. bo zwraca uwagę na: zdrowie jako stan pozytywny, na jego wielowymiarowość, znaczenie subiektywnej oceny)

b.      Zdrowie jako zdolność człowieka do: normalnego funkcjonowania, osiągania szczytu własnych możliwości fiz., psych., społ., wszechstronnego rozwoju i stawianiu sobie wymagań, adaptacji w środowisku, zaspokajania potrzeb, redukowania napięć

c.       Zdrowie jako równowaga, harmonia możliwości psych., fiz., społ. – dyspozycja do utrzymania równowagi między organizmem człowieka a wymogami środowiska

d.      Zdrowie jako dobra jakość życia – dobre samopoczucie, szczęscie, zadowolenia, samorealizacja

2.       definicje potoczne – rozumiane przez „laików” wynikające z ich doświadczeń:

a.       rozumienie zdrowia zależy od: wieku, statusu ekonomicznego, doświadczeń życiowych, zdrowie/choroba

b.      każdy może rozumi...