Postępowanie przygotowawcze jest pierwszym stadium procesu karnego. Dotyczy tylko przestępstw ściganych z oskarżenia publicznego.
Zadania postępowania przygotowawczego (art. 297 K.p.k.) :
1. Ustalenie, czy został popełniony czyn zabroniony i czy stanowi on przestępstwo.
2. Wykrycie i w razie potrzeby ujęcie sprawcy.
3. Zebranie danych stosownie do art. 213 i 214 K.p.k.
4. Wyjaśnienie okoliczności sprawy, w tym ustalenie osób pokrzywdzonych i rozmiarów szkody.
5. Zebranie, zabezpieczenie i w niezbędnym zakresie utrwalenie dowodów dla sądu.
Ad 1. Post. Karne prowadzi się tylko co do przestępstw. Do wszczęcia wystarcza uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa. Gdy jest poparte dowodami, przeradza się w przekonanie faktycznego popełnienia przestępstwa. Gdy nie zostanie potwierdzone post. należy umorzyć.
Ad 2. Niewykrycie sprawcy prowadzi do umorzenia postępowania. Wykrycie, ale niemożliwość jego ujęcia, prowadzi do zawieszenia post.
Ad 3. Zebranie odpowiednich danych o osobie podejrzanego.
Ad 4. Chodzi o okoliczności wyjaśniające kwestię odpowiedzialności danej osoby za pop. Przestępstwo (czas; miejsce; sposób; skutki; wina; forma pop.; okol. wył. przest.; itd.). Ważne jest ustalenie pokrzywdzonego- jest on str. w post. przyg., oraz źr. dowodowym.
Ad 5. Chodzi o wszystkie dowody, w szczególności niepowtarzalne, których odtworzenie w przyszłości będzie niemożliwe.
Funkcje postępowania przygotowawczego:
1. F. Przygotowawcza- przygotowanie sprawy, by możliwa była decyzja o zakończeniu post. przyg. Na podstawie materiału dowodowego; dokonania przez sąd I instancji kontroli skargi i merytorycznego rozpoznania sprawy.
2. F. Profilaktyczna- art.2§1 pkt.2 zapobieganie przestępstwom; art. 297§2 dążenie do wyjaśnienia okoliczności, które sprzyjały popełnieniu przest.
Wszczęcie postępowania przygotowawczego.
Podstawa wszczęcia post. przyg.
Podstawą wszczęcia śledztwa lub dochodzenia jest uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa (art. 303 i 325a).
Źródła informacji o przestępstwie.
Każdy ma moralny obow. zawiadomić o przestępstwie, z wyj. Art. 240 K.k. Prawny obow. zawiadomienia mają także instytucje państwowe i samorządowe (304§2). Zawiadomienie może też pochodzić od pokrzywdzonego, którego dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo (art. 49). Gdy zawiadomienie jest anonimowe, należy je sprawdzić (art. 307), aby stało się bardziej wiarygodne. Zawiadomienia mogą przybierać różną postać (ustna, pisemna); w przypadku ustnej należy sporządzić protokół, a w razie przesłuchania zawiadamiającego, tworzy się wspólny protokół z przesłuchania i zawiadomienia (304a). Zawiadomienie może być w formie samooskarżenia. Może odbyć się za pośrednictwem mediów. Fakt pop. przest. może być także ujawniony w drodze ustaleń własnych organów ścigania.
Czynności sprawdzające.
Ujęte w art. 307 K.p.k. mają zapobiegać bezpodstawnemu wszczynaniu postępowań przygotowawczych.
Czynności sprawdzające podejmowane są przed wszczęciem post. przyg. gdyby nie potwierdziły przypuszczenie pop. przest., to wydaje się decyzję o odmowie wszczęcia post. przyg., a nie o jego umorzeniu.
Formy postępowania sprawdzającego:
1. Żądanie uzupełnienia w okr. terminie danych zawartych w zawiadomieniu o przest. (np.: dostarczenie określonych dokumentów).
2. Uzupełnienie danych przez przesłuchanie w char. świadka osoby zawiadamiającej.
3. Sprawdzenie faktów przez sam organ ( z reguły czynn. operacyjno- rozpoznawcze)
Punktu 1 i 2 nie stosuje się gdy zawiadomienie jest anonimowe.
W postępowaniu sprawdzającym nie przeprowadza się dowodu z opinii biegłego, oraz czynn. wymagających sporządzenia protokołu (art. 143) z wyj. art. 307§2. Post. sprawdzające nie powinno trwać dłużej niż 30 dni (termin instrukcyjny) od zawiadomienia i być zakończone decyzją o wszczęciu post. przyg. lub jego odmowie.
Art. 306§3- jeżeli decyzja nie zapadnie w 6 tyg. Po zawiadomieniu, przysługuje nam zażalenie.
Organ może też własne inf. O pop. przest. Odpada tu tylko możliwość przesłuchania zawiadamiającego w char. świadka i 30 dniowy termin na przeprowadzenie czynności.
Postanowienie o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia.
Przepisy art. 303 oraz 325a stanowią, że jeżeli zachodzi uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa, wydaje się z urzędu lub na skutek zawiadomienia o przestępstwie postanowienie o wszczęciu śledztwa (art. 309) lub dochodzenia (art. 325b). Postanowienie takie musi określać czyn będący przedmiotem postępowania oraz jego kwalifikację prawną.
Postanowienie o wszczęciu śledztwa wydaje prokurator lub Policja, ta ma obowiązek niezwłocznie przesłać do prokuratora odpis postanowienia (art. 305 ).
Niektóre postanowienia może wydać tylko prokurator (art. 304§3), Policja przekazuje wtedy dane i materiały niezwłocznie prok. (art. 311§2).
Art. 312- upr. Policji przysługują Straży Granicznej, ABW, innym org. Przewidzianym w przepisach szczególnych (np.: Żandarmeria Wojskowa).
325e- postanowienie o wszczęciu dochodzenia wydaje organ prowadzący post., może ono zostać zamieszczone w protokole (art. 304a) i nie wymaga uzasadnienia.
Podstawowym organem prowadzącym większość dochodzeń jest Policja.
Art. 325e§3- nie jest wymagane powiadomienie prokuratora o wszczęciu dochodzenia.
Faktyczne wszczęcie postępowania przygotowawczego (art. 308 K.p.k.).
Formalne wszczęcie post. przyg.- wydanie postanowienia o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia (nie musi oznaczać wszczęcia faktycznego).
Czynności procesowe nie cierpiące zwłoki- dochodzenie zabezpieczające. Można je zastosować w każdej sprawie, gdy zachodzi uzasadnione podejrzenie popełnienia przest. i jest to wypadek nie cierpiący zwłoki (np.: trzeba zabezpieczyć dowody).
Wszczęcie post. przyg. następuje w momencie dokonania pierwszej czynności procesowej (później można przekształcić w śledztwo, dochodzenie, albo umorzyć).
Czynności à Art. 308 K.p.k.
Odmowa wszczęcia śledztwa lub dochodzenia.
Postanowienie o odmowie wszczęcia śledztwa lub dochodzenia zostaje wydane wówczas, gdy organ powołany do ścigania przestępstw nie znajduje podstaw do wszczęcia.
Postanowienie takie może być wydane, gdy zawiadomienie nie zawiera danych uzasadniających podejrzenie pop. przest. albo po przeprowadzeniu czynności sprawdzających.
Okoliczności uniemożliwiające wszczęcie post. przyg. wskazuje art. 17§1 (z wyj. pkt. 9).
Postanowienie o odmowie wszczęcia śledztwa wydaje prok. albo Policja ( wymagane zatwierdzenie prok.).
Postanowienie o odmowie wszczęcia dochodzenia wydaje org. Upr. Do prowadzenia dochodzenia ( wymagane zatwierdzenie prok.).
Postanowienie o odmowie wszczęcia dochodzenia może być zamieszczone w protokole (art. 304a) i nie wymaga uzasadnienia. O odmowie zawiadamia się os. Zawiadamiającą, inst. Państwową oraz ujawnionego pokrzywdzonego- z pouczeniem o ich prawach (art. 305 §4).
Zażalenie na postanowienie przysługuje pokrzywdzonemu i inst. Państwowej, sam., społ. (natomiast nie obywatelowi, który zawiadomił o przest.). Kierowane jest do prok. nadrzędnego, jeżeli ten się nie przychyli- kieruje je do sądu.
Formy postępowania przygotowawczego.
Śledztwo.
Śledztwo obligatoryjne- ustawodawca zadecydował, że postępowanie musi być prowadzone bezwzględnie w formie śledztwa.
Śledztwo fakultatywne- w przypadku, gdy prokurator w sprawie o czyn będący występkiem, co do którego prowadzone jest dochodzenie tak postanowi, ze względu na wagę lub zawiłość sprawy.
Śledztwo jest obligatoryjne w sprawach (art. 309):
- o zbrodnie
- o występki, gdy podejrzany jest sędzia, prok., funkcjonariusz Policji, ABW lub AW
- o występki, gdy podejrzany jest funkcjonariusz Żandarmerii Wojskowej, Straży Granicznej, finansowego org. post. przyg. lub org. nadrzędnego, w zakresie spraw należących do właściwości tych organów lub o występki popełnione przez tych funkcjonariuszy w związku z wykonywaniem czynności służbowych
- o występki, w których nie prowadzi się dochodzenia
Prokurator może prowadzić śledztwo w każdej sprawie osobiście.
Obligatoryjne śledztwo prokuratorskie (art. 311§2):
- o przestępstwa, gdy podejrzany jest sędzia, prok., funkcjonariusz Policji, ABW lub AW
- o przestępstwa, gdy podejrzany jest funkcjonariusz Żandarmerii Wojskowej, Straży Granicznej, finansowego org. post. przyg. lub org. nadrzędnego, w zakresie spraw należących do właściwości tych organów lub o występki popełnione przez tych funkcjonariuszy w związku z wykonywaniem czynności służbowych
- o przestępstwo określone w art. 148 K.k.
Art. 311 § 3- jeżeli prok. wszczął śledztwo, może powierzyć Policji:
- przeprowadzenie śledztwa w całości (wyj. art. 309 § 2 i 3)
- przeprowadzenie śledztwa w określonym zakresie (np.: do jakiegoś momentu)
- dokonanie poszczególnych czynności śledztwa
Czas trwania śledztwa- art. 310:
§ 1. Śledztwo powinno być ukończone w ciągu 3 miesięcy.
§ 2. W uzasadnionych wypadkach okres śledztwa może być przedłużony na dalszy czas oznaczony przez prokuratora nadzorującego śledztwo lub prokuratora nadrzędnego nad prokuratorem, który prowadzi śledztwo, nie dłuższy jednak niż rok. W szczególnie uzasadnionych wypadkach właściwy prokurator nadrzędny nad prokuratorem nadzorującym lub prowadzącym śledztwo może przedłużyć jego okres na dalszy czas oznaczony.
Dochodzenie.
Zakres dochodzenia- art. 325b § 1 :
§ 1. Dochodzenie prowadzi się w sprawach o przestępstwa należące do właściwości sądu rejonowego: 1) zagrożone karą nie przekraczającą 5 lat pozbawienia wolności, z tym że w wypadku przestępstw przeciwko mieniu tylko wówczas, gdy wartość przedmiotu przestępstwa albo szkoda wyrządzona lub grożąca nie przekracza 50.000 złotych, 2) przewidziane w art. 159 i 262 § 2 K.k. (te przest. zagrożone są karą pozb. woln. do lat 8) 3) przewidziane w art. 279 § 1, art. 286 § 1 i 2 oraz w art. 289 § 2 K k, jeżeli wartość przedmiotu przestępstwa albo szkoda wyrządzona lub grożąca nie przekracza 50.000 złotych.
Ograniczenia, co do możliwości przeprowadzenia post. przyg. w formie dochodzenia:
- Art. 325b § 2. Spośród spraw o przestępstwa wymienione w § 1 pkt 1 nie prowadzi się dochodzenia w sprawach o przestępstwa określone w Kodeksie karnym w art. 155, 156 § 2, art. 157a § 1, art. 164 § 2, art. 165 § 2, art. 168, 174 § 2, art. 175, 181-184, 186, 187, 197 § 2, art. 201, 228 § 2, art. 229 § 2, art. 230 § 2, art. 230a § 2, art. 231 § 1 i 3, art. 233 § 1 i 4, art. 234, 235, 240 § 1, art. 250a § 1-3, art. 258 § 1 i 2, art. 265 § 1 i 3, art. 266 § 2, art. 271 § 1 i 2 oraz w rozdziale XXXVI i XXXVII.
- Art. 325c 1) w stosunku do oskarżonego pozbawionego wolności w tej lub innej sprawie, chyba że zastosowano zatrzymanie lub tymczasowe aresztowanie wobec sprawcy ujętego na gorącym uczynku lub bezpośrednio potem; przepisu art. 259 § 3 nie stosuje się
- Art. 325c 2) jeżeli zachodzą okoliczności wymienione w art. 79 § 1. (podejrzany jest nieletni, głuchy, niemy, niewidomy, zachodzi uzasadniona wątpliwość co do jego poczytalności).
Zasadniczym organem prowadzącym dochodzenie jest Policja. Poza nią mogą jeszcze prowadzić Straż Graniczna, ABW w zakresie ich właściwości; mogą także org., których uprawnienia wynikają z ustaw szczególnych .
Czas trwania dochodzenia- dwa miesiące z możliwością przedłużenia o jeden miesiąc. Po upływie tego terminu dochodzenie zmienia się w śledztwo. Zmiana ta nie powoduje wyłączenia rozpatrzeni przez sąd w trybie uproszczonym.
Dochodzenie skrócone – art. 325h.
Dochodzenie można ograniczyć do ustalenia, czy zachodzą wystarczające podstawy do wniesienia aktu oskarżenia lub innego zakończenia postępowania. Org. prowadzący decyduje, czy zastosować tą formę. Czynności obowiązkowe, to: czynności z art. 313 i 314 (przedstawienie zarzutów), z art. 321 (zamknięcie), przesłuchanie pokrzywdzonego i podejrzanego oraz utrwalenie w protokołach czynności, których nie będzie można powtórzyć.
Dochodzenie rejestrowe- art. 325f.
Jeżeli dane uzyskane w toku czynności, o których mowa w art. 308 § 1, lub prowadzonego przez okres co najmniej 5 dni dochodzenia nie stwarzają dostatecznych podstaw do wykrycia sprawcy w drodze dalszych czynności procesowych, można wydać postanowienie o umorzeniu dochodzenia i wpisaniu sprawy do rejestru przestępstw.
Na takie postanowienie służy zażalenie. Policja prowadzi teraz czynn na podst. odrębnych przepisów (czynn. operacyjno- rozpoznawcze). Jeżeli takie działania ujawnią dane pozwalające na wykrycie sprawcy, Policja wydaje postanowienie o podjęciu na nowo dochodzenia. W przepisie chodzi o odciążenie Policji od prowadzenia formalnego post. w spr. drobnych, kiedy nie ma szans na wykrycie sprawcy.
Instytucja przedstawienia zarzutów.
Instytucja ta rozpoczyna fazę in personam, osoba zostaje pociągnięta do odpowiedzialności karnej i staje się podejrzanym, a więc stroną postępowania przygotowawczego.
Art. 313 stanowi, że jeżeli dane istniejące w chwili wszczęcia śledztwa lub zebrane w jego toku uzasadniają dostatecznie podejrzenie, że czyn popełniła określona osoba, należy tej os. Przedstawić zarzut pop. okr. przest.
Zespół czynności:
- sporządzenie postanowienia o przedstawieniu zarzutów
- niezwłoczne ogłoszenie jego treści podejrzanemu
- przesłuchanie podejrzanego (chyba, że to nie możliwe)
- pouczenie podejrzanego o prawie żądania przedstawienia mu ustnie zarzutów, a także sporządzenie uzasadnienia na piśmie
- doręczenie uzasadnienia podejrzanemu i ustanowionemu obrońcy w terminie 14 dni
Art. 313- postanowienie o przedstawieniu zarzutów musi zawierać:
- wskazanie podejrzanego
- dokładne określenie zarzucanego mu czynu
- wskazanie kwalifikacji prawnej tego czynu
Przed pierwszym przesłuchaniem należy pouczyć podejrzanego o jego upr. i obow. procesowych ( art. 300) na piśmie i z pokwitowaniem doręczenia.
Art. 325g- co do zasady w dochodzeniu nie wymaga się postanowienia o przedstawieniu zarzutów. Na pierwszym przesłuchaniu powiadamia się os. o treści zarzutu.
Art. 314 w zw. z art. 325a- zmiana oraz rozszerzenie zarzutów w toku post. przyg. :
- w toku post. okaże się, że podejrzanemu należy zarzucić czyn nie objęty wydanym przednio postanowieniem o przedstawieniu zarzutów
- okaże się, że podejrzanemu należy zarzucić czyn w postaci zmienionej w istotny sposób
- okaże się, że czyn zarzucany podejrzanemu należy zakwalifikować z surowszego przepisu
Uprawnienia stron i ich przedstawicieli.
Stronami w post. przyg. są pokrzywdzony i podejrzany. W wypadkach wskazanych w ustawie, określone upr. przysługują również osobom nie będących stronami.
Pokrzywdzony i podejrzany w toku post. przyg. mają prawo do:
- korzystania z pomocy przedstawiciela
- inicjatywy dowodowej
- uczestniczenia w czynnościach śledztwa lub dochodzenia
- wnoszenia zażalenia w przypadkach przewidzianych w ustawie
Art. 301- podejrzany w każdym etapie śledztwa lub dochodzenia może zgłosić żądanie, by go przesłuchano z udziałem obrońcy.
W toku post. przyg. stronom, obrońcom, pełnomocnikom i przedstawicielom ustawowym udostępnia się akta, umożliwia sporządzanie odpisów i kserokopii oraz wydaje się odpłatnie uwierzytelnione odpisy lub kserokopie; tylko za zgodą prowadzącego postępowanie.
Stronom przysługuje upr. do składania wniosków dowodowych (o dokonanie okr. czynn. śledztwa lub dochodzenia).
Art. 316- udział w czynnościach niepowtarzalnych. Należy o nich powiadomić strony i je do nich dopuścić. Niebezpieczeństwo utraty dowodów razie zwłoki wył. ten obowiązek. Gdy podejrzany jest zatrzymany, a spr. nie cierpi zwłoki, nie trzeba do dowozić.
Art. 185a- nieletniego pokrzywdzonego w charakterze świadka w spr. z rozdz. XXV i XXVI przesłuchuje się tylko raz, chyba że zajdą okoliczności których wyjaśnienie wymaga ponownego przesłuchania lib żąda tego podejrzany, który nie miał obrońcy w czasie pierwszego przesłuchania pokrzywdzonego.
Art. 318- upr. do udziału w przeprowadzeniu dowodu z opinii biegłego. Doręcza się str. postanowienie o dopuszczeniu dowodu i zezwala na wzięcie udziału w przesłuchaniu oraz na zapoznanie się z opinią (pisemną).
Ważne upr. stron stanowi upr. do wnoszenia środka odwoławczego w postaci zażalenia w przypadkach przewidzianych w ustawie.
Upr. stron do składania innych wniosków, np.: podejrzany może w każdym czasie wnioskować o uchylenie lub zmianę środka zapobiegawczego (art. 254 § 1).
W niektórych sprawach strony mogą podjąć inicjatywy (wnioskując), by prokurator lub organ prowadzący dochodzenie skierował sprawę do instytucji lub osoby godnej zaufania w celu przeprowadzenia postępowania mediacyjnego między pokrzywdzonym i podejrzanym.
Instytucja zamknięcia śledztwa lub dochodzenia.
Jest to określony ciąg czynności, przeprowadza je organ prowadzący postępowanie przygotowawcze. Organ powiadamia podejrzanego i jego obrońcę na ich wniosek o terminie końcowego zaznajomienia się z zebranymi materiałami, pouczając ich o prawie uprzedniego przejrzenia akt w terminie odpowiednim do wagi lub zawiłości sprawy, określonym przez organ procesowy.
Termin zaznajomienia podejrzanego z mat. postępowania powinien być tak wyznaczony, aby od doręczenia zawiadomienia o nim podejrzanemu i jego obrońcy upłynęło co najmniej 7 dni.
Upr. przejrzenia akt podejrzanego na tym etapie nie może być ograniczane. W czynnościach zaznajomienia z mat. ma prawo uczestniczyć obrońca ( nieusprawiedliwione niestawiennictwo nie tamuje dalszego postępowania). Samo zaznajomienie podejrzanego z materiałem postępowania polega na ustnym zreferowaniu przez organ procesowy zebranego w sprawie materiału dowodowego.
W terminie dni od daty zaznajomienia strony (podejrzany + obrońca i pokrzywdzony + pełnomocnik) mogą składać wnioski o uzupełnienie śledztwa lub dochodzenia. Po dniach, jeśli nie ma potrzeby uzupełniania post., wydaje się postanowienie o jego zamknięciu i ogłasza się je lub zawiadamia o jego treści podejrzanego i obrońcę. W dochodzeniu nie jest konieczne postanowienie o zamknięciu, chyba że podejrzany jest zatrzymany albo tymczasowo aresztowany.
Nadzór prokuratora nad postępowaniem przygotowawczym.
Wg art. 326 § 1- prokurator sprawuje nadzór nad postępowaniem przygotowawczym w zakresie, w jakim go sam nie prowadzi i może objąć nadzorem postępowanie sprawdzające prowadzone w oparciu o art. 307.
Czynności, które mogą być dokonane wyłącznie przez prokuratora- np.:
- środki zapobiegawcze (wnioskuje); uchyla lub zmienia śr. zapobieg.
- wydaje postanowienie o poszukiwaniu podejrzanego listem gończym
- uczestniczy w czynnościach otwarcia zwłok
- zarządza wyjęcie zwłok z grobu i in...
Czynności, które muszą być zatwierdzone przez prokuratora- np.:
- tymczasowe zajęcie mienia ruchomego podejrzanego
- &...
Vela86