polityka gospodarcza i spoleczna -zagadnienia.doc

POLITYKA GOSPODARCZA I SPOŁECZNA

1. Pojęcie oraz podmioty polityki gospodarczej

Polityka gospodarcza to świadome oddziaływanie władz państwowych na gospodarkę narodową, na jej dynamikę, strukturę i funkcjonowanie, na stosunki ekonomiczne w państwie oraz na jego relacje gospodarcze z zagranicą.

Innym terminem określającym polityką gospodarczą jest polityka ekonomiczna(używane zamiennie). Polityka gospodarcza jest nauką stosowaną.

Podmiotem polityki gospodarczej jest władza państwowa, w której imieniu działania prowadzą jej organy.

Władzę państwową w tym przypadku możemy podzielić na:

              -centralne organy władzy-ogół decyzji(np. NBP, ministerstwo gospodarki, ministerstwo pracy i polityki społecznej itd.)

              -administracja samorządu terytorialnego-decyzje odnośnie danego obszaru

2. Pojęcie systemu ekonomicznego

System ekonomiczny jest to zbiór powszechnie obowiązujących norma prawnych oraz ogólnie akceptowanych zasad, regulujących postępowanie wszystkich uczestników procesu gospodarczego.

System ekonomiczny określa:

              -kto i jak decyduje o tym, które dobra powinny być wytwarzane i w jakich ilościach

              -w jaki sposób wytwarzanie uzupełniających się produktów ma być bilansowane i koordynowane pod kątem zaspokojenia różnorodnych potrzeb społecznych

              -w jaki sposób ma być dokonywany podział globalnego produktu społecznego miedzy członków społeczeństwa

System ekonomiczny przesądza o kształcie i strukturze sfery regulacji w gospodarce narodowej, tworząc tym samym zespół podstawowych uwarunkowań polityki ekonomicznej, określając jej zakres, pole, instrumentację, a często także cele działań. System ekonomiczny rozstrzyga o strukturze organów prowadzących i realizujących politykę gospodarczą.

Każdy system ekonomiczny wiąże się z panującym w danym państwie ustrojem społecznym i systemem politycznym. Zmiany systemu ekonomicznego nie są możliwe bez zmian sytemu politycznego. Właściwości poszczególnych systemów wyznaczają tez funkcje polityki ekonomicznej.

3. Teoretyczne modele systemów ekonomicznych

Wg własności środków produkcji wyróżnia się ustroje kapitalistyczne (indywidualistyczne), w których zasadniczą formą własności środków produkcji jest własność jednostkowa oraz ostroje kolektywistyczne(własność państwa i innych organizacji publicznoprawnych).

Wg sposobu regulacji procesu gospodarczego i rodzaju mechanizmów w nim stosowanych wyróżniamy dwa podstawowe typy:

              -systemy kompetytywne (konkurencyjne)-tzw. systemy gospodarki rynkowej swoboda uczestników procesu gospodarczego, mechanizmy regulujące rynek to gra sił podaży, cen i popytu tzw.,  „niewidzialna ręka rynku”

              -systemy gospodarki regulowanej administracyjnie przez władze państwowe

Łącząc oba kryteria(czyli własność środków produkcji oraz sposób regulacji można wyznaczyć cztery modele systemów ekonomicznych:

              -indywidualistyczno-kompetytywny (kapitalizm rynkowy)

              -indywidualistyczno-planowy (gospodarka kapitalistyczna regulowana przez centralne planowanie państwowe)

              -kolektywistyczno-planowy (kolektywistyczna gospodarka zarządzana centralnie-realny socjalizm)

              -kolektywistyczno-kompetytywny (socjalizm rynkowy)

4. Kapitalistyczna gospodarka mieszana-system regulacji i funkcje polityki gospodarczej

              -decyzje ekonomiczne są podejmowane przez przedsiębiorców, właścicieli banków i innych firm prywatnych, a tok procesu gospodarczego reguluje „niewidzialna ręka” mechanizmów rynkowych, konkurencji i opartej na kategorii zysku motywacji pobudzającej uczestników procesu gospodarczego do maxymalnej wydajności, wprowadzania innowacji i dokonywania inwestycji

-podstawową funkcją państwa jest zapewnienie przestrzegania przede wszystkim zasady wolności gospodarczej, poszanowania własności prywatnej i swobody przedsiębiorczości. Do funkcji państwa w tym systemie zalicza się również zapewnienie bezpieczeństwa zewnętrznego(obrona narodowa, wojsko), wewnętrznego państwa, utrzymywanie wymiaru sprawiedliwości, szkolnictwa oraz kształtowanie systemu pieniężnego. Funkcjami są również podnoszenie efektywności gospodarki w sakli ogólnospołecznej, ograniczenia nadmiernych nierówności w podziale produktu społecznego, stabilizowanie gospodarki

-kierunki oddziaływań polityki gospodarczej w tym systemie:

·         zajmuje się oddziaływaniem na gospodarkę pod kątem zapewnienia stałego dopływu środków niezbędnych do wykonywania przez państwo funkcji wewnętrznych i zewnętrznych

·         w niektórych krajach wspiera funkcjonowanie i rozwój sektorów gospodarki niecieszących się dostatecznym zainteresowaniem prywatnych przedsiębiorców lub wyłączonych z zakresu ich działania

·         stara się zapewnić ochronę działalności gospodarczej obywateli własnego kraju przed zagraniczną konkurencją(nakładanie ceł, ograniczenia imigracji itd.)

·         przeciwdziałanie praktykom monopolistycznym

·         usuwanie zagrożeń rozwoju gospodarczego

·         podejmowanie problemów ochronny środowiska

·         utrzymywanie w państwie ładu społecznego(regulowanie warunków pracy i płacy itd.)

5. Regulowanie gospodarki w krajach realnego socjalizmu

              -bezpośrednie kierowanie gospodarką przez aparat państwowy i partyjny. Upaństwowione zostały nie tylko przedsiębiorstwa, ale wszystkie formy działalności gospodarczej. Zadania:

·         organizowanie gospodarki, tworzenie i zmienianie jej struktury-podporządkowanie centralnej władzy państwowej wszystkich ogniw gospodarki. Partia decydowała o obsadzie stanowisk kierowniczych całej polityce kadrowej(tzw. zasada nomenklatury); rozbudowany system administracyjny; istnienie związków zawodowych spełniających funkcje przekazywania dyrektyw partii do mas.

·         ustalanie rozmiarów i kierunków produkcji- centralne planowanie

·         kontrola

·         rozdzielnictwo czynników produkcji i wytwarzanych produktów- administracyjne rozdzielnictwo zasobów

              -dyscyplina i aparat represji

              -motywacją premiowanie(np. talony na samochody)

6. Reformy systemu nakazowo-rozdzielczego. Rozwiązania o charakterze hybrydowym

              -rozwiązania o charakterze hybrydowym usiłowały łączyć fragmentarycznie wprowadzane instytucje i mechanizmy gospodarki rynkowej z licznymi pozostałościami tradycyjnej struktury organizacyjnej i metod nakazowo-rozdzielczych(np. Polska, Chiny)

-nadal utrzymuje się dominacja własności państwowej, jednak przedsiębiorstwom przyznaje się samodzielność w dziedzinie planowania działalności bieżącej i żąda od nich uzyskiwania dodatnich dochodów

-rozszerzanie funkcji gospodarczych organów terytorialnych

-stworzenie możliwości przekształcenia przedsiębiorstw państwowych w spółki z.o.o i s.a. Przedsiębiorstwa mają działać wg zasad 3S(samodzielność, samorządność, samofinansowanie)

-powstają przedsiębiorstwa z kapitałem mieszanym

-rozszerza się sektor przedsiębiorstw prywatnych

-system przestaje być nakazowy, ale pozostaje rozdzielczy

7. Polityka gospodarcza w warunkach przebudowy ustroju społeczno-ekonomicznego

              -transformacja ustrojowa ekonomicznym, politycznym i społecznym problemem krajów Europy Środkowej

              -przebudowa ustroju krajów, które porzucały system realnego socjalizmu oznacza gruntowne przeobrażenie funkcji państwa i polityki gospodarczej. Polityka gospodarcza w okresie tej transformacji przestawiana jest na funkcje właściwej jej w systemie rynkowym. Musi również podjąć funkcje szczególne niewystępujące w warunkach ustabilizowanej gospodarki kapitalistycznej

·         demontaż instytucji i struktur nakazowo –rozdzielczych

·         kreowanie warunków umożliwiających uruchomienie i funkcjonowanie mechanizmów regulacji rynkowej

·         prywatyzacja własnościowej struktury gospodarki

              -trudnym, ale jednocześnie niezwykle ważnym zadaniem jest przywrócenie właściwej roli pieniądza zapewnienie jego wymienialności

              -przebudowa struktur społeczeństwa-tworzenie warstwy nowoczesnych i uczciwych przedsiębiorców

              -otwarcie się na zagranice(nauka jeżyków obcych itd.)

              -najważniejszym problemem jest transformacja stosunków własnościowych

              -powszechna prywatyzacja, prywatyzacja kapitałowa

8. Uwarunkowania polityki gospodarczej

              -uwarunkowania zewnętrzne

·         otoczenie międzynarodowe

·         położenie geograficzne

·         sytuacja międzynarodowa

·         uwarunkowania wynikające również z przynależności danego kraju do określonych ugrupowań militarnych, politycznych, gospodarczych

·         uwarunkowania i ograniczenia wiążą się szczególnie z przynależnością do rozwijających się obecnie międzynarodowych wspólnot polityczno-gospodarczych np. Unia Europejska, a także członkostwem międzynarodowych organizacji gospodarczych np. Światowa Organizacja Handlu

·         struktura zagospodarowania regionów przygranicznych krajów sąsiednich

·         zdolności eksportowo-importowe ( np. nakładanie ceł, embarga itd.)

              -uwarunkowania wewnętrzne- ustrojowo-systemowe, geograficzno-przyrodnicze, społeczne, polityczne

·         czynniki przyrodnicze np. zasoby bogactw naturalnych, gleby, wód, lasów, użytków zielonych. Państwo prowadzi politykę również w celu jego ochrony

·         czynnik materialny np. wyposażenie kraju w majątek stały produkcyjny i infrastrukturalny

·         czynnik ludzki(uwarunkowania społeczne i demograficzne). Podstawowe znaczenie ma przede wszystkim liczba i struktura ludności kraju, w państwach wielonarodowych również struktura narodowościowa

·         można wyróżnić również stosunek społeczeństwa do władzy oraz układ sił politycznych w kraju

              -ustrojowo-systemowe

·         ustrój społeczno-gospodarczy

·         struktury państwowo-administracyjne i społeczne

·         rozwiązania systemowe w gospodarce

9. Cele polityki gospodarczej

              -cele ustrojowo-systemowe i polityczne (w krajach postkomunistycznych np.. związane z przebudową ustroju)

·         suwerenność narodowa

·         sprawiedliwość

·         postęp społeczny

·         prawa człowieka

·         umacnianie i ochrona podstawowych zasad ustrojowych oraz siły państwa

-cele ekonomiczne

·         wiążą się zwykle z pomnażaniem bogactwa kraju i powiększania materialnych podstaw dobrobytu społecznego

·         wzrost gospodarczy

·         równowaga gospodarcza

·         efektywne wykorzystywanie zasobów

·         wzrost przedsiębiorczości

·         wzrost udziału w międzynarodowym podziale pracy

              -cele społeczne

·         dobrobyt

·         wyrównywanie szans w zdobywaniu wykształcenia, pracy i płacy

·         osłona grup społecznych i jednostek najsłabszych

·         zwalczanie nędzy

·         ochrona zdrowia

·         sprawiedliwy podział dochodu

·         zabezpieczenie społeczne

              -cele ekologiczne

·         ochrona przyrody

·         kształtowanie się ekorozwoju-rozwoju nie kolidującego z ochroną środowiska naturalnego

·         rekultywacja

              -cele obronno-militarne

·         szkolenia kadr

·         wprowadzanie nowych technologii

·         zapewnienie niezbędnej rezerwy surowców strategicznych

10. Dualizm pojęcia „polityka społeczna”

Polityka społeczna podobnie jak polityka gospodarcza rozpatrywana jest w dwóch pojęciach ( w sensie nauki oraz praktyki). Dwa ujęcia polityki społecznej:

              -Praktyka polityki społecznej to zespół konkretnych działań podejmowanych przez podmioty polityki społecznej w celu „rozwiązania” określonych kwestii społecznych. Podmiotami polityki społecznej jest administracja publiczna oraz podmioty pozarządowe.

Praktyka polityki społecznej to działalność państwa i organizacji pozarządowych, której celem jest poprawa położenia materialnego i wyrównanie szans życiowych grup społecznych ekonomicznie i socjalnie najsłabszych

-Polityka społeczna jako nauka (nauka o polityce społecznej)-zadaniem z jednej strony jest diagnoza bieżącej sytuacji społecznej, a z drugiej wskazywanie kwestii społecznych, wyjaśnianie ich genezy oraz opracowywanie sposobów ich „rozwiązywania”(nauka stosowana)

11. Geneza polityki społecznej na świecie i w Polsce jako kategorii naukowej oraz jako praktyki

Praktyka polityki społecznej:

              -Świat-rewolucja przemysłowa w Anglii. Ustawodawstwo ochronne pracy obejmowała wyłącznie dzieci w przemyśle bawełnianym. W 1802 roku określono górną granicę dnia roboczego małoletnich na 12h oraz nakazano im pobieranie nauki czytania i pisania oraz rachunków. W1842 roku po raz pierwszy poza kategorią dzieci ustawodawstwo wymienia w akcie prawnym, zakazując im podobnie jak dzieciom do lat 10, pracy w kopalniach. Na rok 1867 datuje się objęcie ochroną nie tylko robotników przemysłu bawełnianego, ale pracowników wszystkich branż.

              Praktyka polityki społecznej w Niemczech rozpoczęła się również od ustawodawstwa ochronnego pracy-rok 1839-zakaz pracy dzieci poniżej 9 roku życia w fabrykach i kopalniach oraz ograniczenie czasu pracy dzieci do 16 lat w max. wymiarze 10h.

Trzy poziomy ubezpieczenia:

·         na wypadek choroby(od 1883 roku)

·         od wypadków przy pracy(od 1884 roku)

·         na wypadek inwalidztwa oraz ubezpieczenia na starość(od1889 roku)

              Przymus ubezpieczeń. Wraz z wprowadzeniem ubezpieczeń na wypadek choroby powstała kasa chorych(opiek medyczn...