WANDA SZUMAN Wychowanie niewidomego dziecka ZWS Warszawa 1961 S�OWO WST�PNE Rodzice! Piszemy do Was, by z Wami porozmawia� o Waszym niewidomym dziecku lub widz�cym tylko bardzo ma�o, mo�e zaledwie nik�y blask �wiat�a. Stoi przed Wami zadanie tak wielkie, a zarazem tak trudne, jak rzadko przed kim. Spad� na Was niezwykle ci�ki obowi�zek wychowania z ma�ego kaleki, pozbawionego nieomal najwa�niejszego ze zmys��w - cz�owieka zdrowego, inteligentnego, dobrego i szcz�liwego, w najg��bszym znaczeniu tych s��w. Tak�e cz�owiek niewidomy staje si� szcz�liwy, je�eli czuje, �e jest pod wielu wzgl�dami samodzielny, a w ca�ym �yciu po�yteczny sobie, swemu otoczeniu i spo�ecze�stwu. Pami�taj Matko, Ojcze, �e od Was w wielkiej mierze zale�y, czy Wasze dziecko b�dzie ju� teraz z ka�dym dniem zr�czniejsze i medrsze, swobodniejsze, czy b�dzie bra�o udzia� w �yciu rodzinnym, a p�niej i szerszego �rodowiska, czy te� b�dzie trwa�o nieruchomo w jednym miejscu, bierne, bezczynne, znudzone i samotne. Dziecko niewidome jest przecie� zasadniczo tak zbudowane, jak inne dzieci, ma zdrowe n�ki, raczki i jest - poza kalectwem. - zdrowe, niech wia� staje sie^ silne, zr�czne tak jak inne dzieci, niech si� du�o rusza, �mieje, �piewa, opowiada i niech si� du�o bawi. Nie okazuj mu lito�ci, staraj si� te� usilnie, by nikt tego w jego obecno�ci nie czyni�. Ale za to kochajcie je najsilniej ze swoich dzieci, wszystkimi si�ami, bo jeste�cie mu najbardziej potrzebni. Przytulajcie je cz�ciej od innych, miejcie dla niego wi�cej u�miechu, pogody i czasu. Wasze przygn�bienie mo�e �le oddzia�ywa� nie tylko na to dziecko, ale i na wszystkie Wasze dzieci. Nie doszukujcie sie^ przyczyny �lepoty Waszego dziecka, w samych sobie, ani te� w innych ludziach czy przypadkach. Rozpami�tywanie nic nie pomo�e, przeciwnie - rozdziela nieraz rodziny i burzy zgod� tak konieczn� dla dziecka, kt�re nale�y natchn�� wiar� w dobro i pi�kno �wiata. Starajcie si� by� bliscy swojemu niewidomemu dziecku, bawcie si� i pracujcie z nim. Unikajcie jednak zbytniego uczuciowego i czynno�ciowego zwi�zania dziecka z Wami, zw�aszcza s matk�. Pami�tajcie Matki, se Wasze dziecko b�dzie musia�o nieraz rozstawa� si� z Wami by i�� do przedszkola, a w ka�dym razie do szko�y podstawowej i nast�pnie do dalszej, zawodowej. Uczcie Wasze dziecko zawczasu samodzielno�ci i zaradno�ci, ob�dzie mu stosunkowo �atwo dawa� sobie rad� w nowych warunkach, nawet w obcym otoczeniu. � Ze wzgl�du na znaczenie wczesnych lat �ycia dla dalszego rozwoju niewidomego dziecka i z uwagi na zakre�lone ramy tematu omawiamy tu zasadniczo tylko zagadnienie dzieci przedszkolnych. Poruszamy jednak pokr�tce niekt�re p�niejsze kwestie, np. dotycz�ce wakacji dzieci szkolnych, niejako w odpowiedzi na cz�ste pytania rodzic�w na ten temat. Wychowanie niewidomego dziecka nie jest spraw� prost�. W tym trudnym zadaniu chcemy Warn dopom�c jak najlepiej, tote� za��czamy na ko�cu ksi��ki wykaz odpowiednich lektur oraz informacje o instytucjach sprawuj�cych opiek� nad dzieckiem niewidomym. Rozdzia� I WYCHOWANIE NAJM�ODSZYCH DZIECI Stoicie przy w�zku Waszego niewidomego niemowl�cia z b�lem i rozpacz� w sercu. Gdzie i jak szuka� ratunku, pomocy? Lekarze okuli�ci nie rokuj� ju� mo�e �adnej nadziei. Co uczyni�, jak post�pi�, by to podw�jnie bezradne niemowl� wychowa�, ul�y� mu w jego kalectwie, rozja�ni� pozbawione �wiat�a �ycie ? Wiecie, by� mo�e, jak wychowa� niemowl� o zdrowych narz�dach zmys�owych. Ale jak post�powa� z dzieckiem niewidomym? Czujecie si� osamotnieni nie widz�c znik�d rady, jak ud�wign�� ten przyt�aczaj�cy Was ci�ar. Powiem Warn wi�c na pociech� i zach�t�, �e w�r�d ludzi niewidomych znajdowa�y si� zawsze, we wszystkich czasach i krajach, jednostki dzielne, wybitne, nawet s�awne: poeci, muzycy, uczeni... Stwierdzono, �e w�r�d najwybitniejszych byli -- na r�wni z ociemnia�ymi w wieku m�odzie�czym lub dojrza�ym - r�wnie� ludzie, kt�rzy nie widzieli nic od wczesnego dzieci�stwa. ^ Pomy�lmy wi�c razem, co nale�y czyni�, by i Wasze niemowl� rozwija�o si� fizycznie i psychicznie jak najpomy�lniej. NAJWCZE�NIEJSZE ZABAWY Dop�ki niewidome dziecko le�y w w�zeczku, potrzebna mu jest bardziej ni� innym dzieciom ci�g�a nieomal obecno�� matki czy ojca. W ka�dym razie trzeba do niego cz�ciej przemawia� i �piewa� mu, bra� je na r�k�, podsuwa� mu co� do r�ki. Bawcie si� z nim wcze�nie w zabawy dotykowo-ruchowe i na�ladowcze, po��czone ze s�owami, takie jak ... "kosi, kosi, �apki", "sroczka kaszk� warzy�a", "idzie rak", "poka�, jaki jeste� du�y", "a kuku". Przecie� wszyscy rodzice ucz� z zapa�em swe widz�ce dzieci wielu tych sztuczek i s� bardzo dumni, gdy ich dzieci s� "ju� takie poj�tne". Tymi najprostszymi zabawami mo�na te� zabawia�, cieszy� i rozwija� dzieci niewidome, ucz�c je m�dro�ci odpowiedniej ich wiekowi. Wykonuj�c r�czkami dziecka ruchy klaskania przy "kosi, kosi", ruchy podnoszenia r�k przy "jaki� ty du�y", przyzwyczajamy je do samodzielnego dowolnego wykonywania ruch�w przy odpowiednich s�owach, zanim jeszcze dziecko dok�adnie pojmie ich znaczenie. Przy ,,a kuku", dotykamy d�oni� dziecka osoby odzywaj�cej i zbli�aj�cej si� to z jednej, to z drugiej strony. Zobaczymy, ile radosnego uniesienia przejawi si� w dziecku, gdy ju� bez omy�ek potrafi si� zwraca� we w�a�ciwym kierunku. Wszystkie matki ucz� swe dzieci jak najwcze�niej pokazywa�, gdzie "nosek, w�oski, uszy, z�bki, oczy". Brak wzroku nie stoi na przeszkodzie, by dziecko, przy starannej pomocy matki, nauczy�o si� - niemal r�wnie rych�o jak inne dzieci - wskazywania cz�ci twarzy na w�asnej buzi, na twarzy matki i nast�pnie tak�e na g��wce lalki lub misia. W czasie, gdy male�stwo nie umie jeszcze samo wodzi� r�czk� po swoim ciele i odszuka� swych paluszk�w, jest ono bardzo uradowane, kiedy doro�li wpierw sami dotykaj� i g�aszcz� jego g��wk�, plecy, n�ki, a potem czyni� to jego r�czk�. Dziecko niewidome cieszy si� r�wnie�, gdy obwodzimy jego paluszkami dooko�a ca�� jego twarz lub szyj�, a nawet rami�. Pewien dwuletni nie�mia�y ch�opczyk, ma�o jeszcze m�wi�cy, poprosi� mnie kiedy� sam: "Obmacaj g��wk�". G�aska� czy obwodzi� mo�emy jedn� d�oni� lub te� obu dzieci�cymi d�o�mi. Wdra�amy dziecko w ten spos�b do pos�ugiwania si� obu r�czkami. Matka mo�e " r�wnie� zach�ca� dziecko do chwytania jej r�k,-kt�re trzyma, na zmian�, nieco nad g��wk� dziecka lub z boku. Podawanie r�czki, robienie "pa", g�askanietwarzy matki, to wszystko s� czynno�ci dost�pne ju� rocznemu niewidomemu dziecku. Widzimy wi�c, �e sporo pierwszych zabaw ka�dego, a tym bardziej - niewidomego niemowl�cia odbywa si� bez udzia�u zabawek czy jakichkolwiek przedmiot�w. Najwa�niejszy jest tu sam bliski kontakt z matk�,, ciep�o i �agodno�� jej dotyku i g�osu. G�os matki! Ka�da matka przemawia do swego niemowl�cia niemal przez ca�y ci�g dnia najczulszymi s�owy, najmilszymi melodyjnymi- tonami. Sam d�wi�k jej g�osu, zw�aszcza w po��czeniu z dotykiem^ o�ywia i cieszy ka�de male�stwo; pociesza je, gdy jest cierpi�ce, uspo kaja, gdy zbyt pobudzone, usypia - senne. Pod wp�ywem g�os�w rodzic�w pochylonych nad niemowl�ciem, pojawia si� pierwszy u�miech na twarzy niewidomego dziecka, poruszaj� si� tak�e r�czki, ruszaj�; si� usta, dziecko wydaje pocz�tkowo tylko nieartyku�owane d�wi�ki,. lecz wkr�tce zaczyna gaworzy� i na�ladowa� s�owa przez Was wymawiane. Tak powstaj� pierwsze ludzkie s�owa, wyra�ny dow�d, �e w tej g��wce, pozbawionej mo�no�ci widzenia, pracuje jednak uwaga, pami��,. a tak�e rozwija si� odr�nianie, powtarzanie i rozumienie mowy ludzkiej, czyli zdolno�ci, kt�rymi ju� roczne dziecko przewy�sza najm�drsze nawet zwierz�ta. Zreszt� i g�osom zwierz�t przys�uchuje si� dziecko" niewidome z zaciekawieniem, rozr�nia r�wnie� i na�laduje ch�tnie ha�asy czy turkoty poszczeg�lnych pojazd�w lub maszyn. Tak! Dziecko niewidome jest przede wszystkim dzieckiem, mo�e ono si� rozwija� pos�uguj�c si� pozosta�ymi zmys�ami. Do tego dopomaga mu w�a�nie w zaraniu �ycia Wasza czu�a opieka; sprawia ona, �e dziecko si� rozja�nia, �e coraz wi�cej gaworzy, m�wi i �mieje si�,. staje si� coraz �ywsze i weselsze, zw�aszcza gdy Wy cz�sto weselicie si� razem z nim. Pozw�lcie mu ws�uchiwa� si� we wszelkie odg�osy^ sprz�tania, przesuwania krzese�, mycia, odstawiania garnk�w, rozmowy rodzic�w z r�nymi lud�mi. Niech naoko�o Waszego dziecka wci��. si� co� dzieje. Nie zostawiajcie go w najdalszym, najcichszym czy najciemniejszym k�cie pokoju. �wiat�o jest jego organizmowi tak�e bardzo potrzebne. Nastawiajcie mu radio (niezbyt g�o�no i niezbyt d�ugo). Niekt�re niemowl�ta s� bardzo wcze�nie wra�liwe na muzyk�. Matka l 1/^ letniego Lesia zauwa�y�a, �e jej synek jest szczeg�lnie skupiony w czasie radiowych audycji dla ma�ych dzieci i nie lubi, gdy mu wtedy przeszkadza� g�o�n� rozmow�. , Nastawianie radia tak, by dziecko niewidome mog�o je s�ysze� jak. najlepiej, nale�y tak�e do wa�nych zada� rodzic�w dziecka niewidomego. Ale nie s�d�cie rodzice, �e dziecku Waszemu wystarczy tylko. s�uchanie radia czy innej muzyki. ZBLI�ENIE DZIECKA DO OTOCZENIA Ka�demu dziecku, a zw�aszcza niewidomemu, potrzeba niemal ci�g�ego kontaktu z �ywymi osobami, przede wszystkim z rodzicami, "y mia�o do kogo wyci�ga� r�czki, unosi� si�, posuwa�, jakby prosz�c Ry�. l. Siadam ostro�nie o pomoc w stopniowym poznawaniu wszystkiego, co je otacza l we wszystkim, co chcia�oby robi�. Matka zbli�a si� do dziecka nie tylko ze s�owami i pieszczotami, podaje mu te� wci�� co� do r�ki, przesuwa jego r�czki wzd�u� kraw�dzi ��eczka, a pr�cz tego prowadzi male�stwo po mieszkaniu, zanosi do r�nych miejsc i mebli, wtedy gdy ono jeszcze samo pod��y� tam nie mo�e. Trzymaj�c dziecko na kolanach pomaga mu matka siedzie�, zanim ono zdo�a samo si� utrzyma� w tej pozycji; przy pomocy matki poznaje dziecko st�, serwet� i wiele, wiele rzeczy b�d�cych na stole, na szafce, przy oknie itd. Nie nale�y jednak dziecka niewidomego nosi� na r�ku zbyt wcze�nie �l O i zbyt d�ugo, by nie powodowa� skrzywie...
marzena_kaszowska