Melosik - Młodzież a przemiany kultury współczesnej – Arytmia egzystencji społecznej a wychowanie - opracowanie.doc

Anna Karpińska, gr. piątek 11.45

Zbyszko Melosik – Młodzież a przemiany kultury współczesnej [w:]

(red.) Tadeusz Frąckowiak – Arytmia egzystencji społecznej a wychowanie

Pojęcie młode pokolenie – dynamiczna „konstrukcja społeczna”, różne rozumienie i wiążące się z tym różnorodne oczekiwania; w kulturze zachodu zawiera w sobie ładunek emocjonalny;

§   ciągłość – zmiana

§   tradycyjna socjalizacja – alternatywy

§   adaptacja – kwestionowanie rzeczywistości

§   nadzieja na lepszą przyszłość – zagrożenie dla istniejącego porządku

1.    Młodzież a społeczeństwo konsumpcji

D. Tetzlaff – logika rozwoju kultury współczesnej wyznaczona jest w krajach zachodnich przez zjawisko nieograniczonej konsumpcji -> konsumeryzm totalizuje życie społeczne

Konsumpcja przejęła rolę, którą przez długi czas pełniła produkcja -> kryterium postępu, sukcesu

T. Luke – współczesne społeczeństwo to społeczeństwo spektakli opartych na konsumpcji

Młode pokolenie jest socjalizowane w świat konsumpcji, który staje się czymś naturalnym, normalnym, obowiązującym; nie ma alternatywy

Kapitalizm przekazuje przekonanie, że taki świat jest najlepszy z możliwych.

Podstawową kategorią ideologii konsumpcji jest przyjemność (wcześniej życie człowieka było wyznaczone przez kategorię ból/przyjemność – najpierw ciężka praca a potem przyjemność).

Istotą nowej moralność jest sankcjonowanie i usprawiedliwianie  radości, przekonywanie ludzi, iż życie bardziej radosne jest moralne, a nie grzeszne.

Potwierdza się prawo konsumenta do otaczania się produktami.

Cechy konsumenta:

§   Dąży do swojego szczęścia bez najmniejszego wahania

§   Obawia się utracenia niezbędnej przyjemności

§   Jest uniwersalnie ciekawy (wszystkiego trzeba spróbować – Bożego Narodzenia na wyspach Kanaryjskich, LSD, japońskiego stylu miłości)

§   Dąży do maksymalizowania wrażeń i sposobów poszukiwania ekspresji

Zabawa i radość – celem samym w sobie

W ideologie konsumeryzmu wpisana jest kategoria „przestarzałości” (wychodzenia z mody, zużycia)-> ciągłe poszukiwanie

Schizofreniczność kultury konsumpcji polega na zwiększeniu szybkości cyklu „nowe-przestarzałe” i wejście w spiralę, z której nie ma wyjścia.

Ideologia konsumpcji wymaga poszukiwania momentów stabilności.

Człowiek żyje w ciągłym „konsumpcyjnym niepokoju”

Konsumpcja wytwarza alienację od samego siebie

W społeczeństwie konsumpcji typowa dla przeszłości uniformizacja tożsamości została zastąpiona konstruowaniem różnorodnych i sfragmentaryzowanych tożsamości (zamiast „musisz być taki sam” – „musisz być odmienny”)

Świat konsumpcji jest światem zainscenizowane różnicy, w którym człowiek jest definiowany przez symulowaną odmienność od innych.

L. Grossberg – konsumpcja stała się podstawowym miejscem konstruowania przez ludzi poczucia „własnej różnicy”

Styl życia w społeczeństwie konsumpcji opiera się na zasadzie: „żadnych zasad, jedynie wybory; każdy może być każdym”.

Obecnie granice tożsamości nie są jasno zdefiniowane, spójne i stabilne.

Dyscyplinowanie tożsamości za pomocą konstruowania poczucia wolności w sferze dokonywania wyborów konsumenckich.

Ideologia konsumpcji nie konstytuuje stabilnego podmiotu.

W społeczeństwie konsumpcji konstruowana jest tożsamość typu „supermarket”, oparta na przekonaniu, że można konstruować się i rekonstruować w sposób wolny i dowolny np.:

§   amerykańskie „podróże duchowe” (rano klasztor dalajlamy, po południu Machu Picchu, wieczorem wody jordanu); doświadczenie religijne towarem do sprzedania.

§   Moda -> tożsamości znajdują się w szafie

2.    Młodzież a hiperrzeczywistość

Współczesna młodzież żyje w świecie, który zdominowany jest przez mass media

Media nie tyle reprezentują rzeczywistość, co ją wytwarzają.

Hiperrzeczywistość (hiper – coś bardziej rzeczywistego niż to co rzeczywiste)

Życie społeczne staje się imitacją rzeczywi­stości ekranu. W konsekwencji mamy do czynienia z wyłanianiem się kultury upozorowania, w której rzeczywistość społeczna miesza się z medialną do granic nierozróżnialności.

Media dostarczają nieustannego potoku informacji – żyjemy w warunkach „ekstazy komunikacją"

Nieustanny przepływ wewnętrznie sprzecznych i sfragmentaryzowanych informacji i wartości „wymazuje znaczenia"; odbierając czło­wiekowi podstawy szacowania świata w którym żyje.

Życie nabiera „charakteru telewizyjnego”

Rzeczywistość medialna:

§  

è           Identyfikacja

è           przeżywanie fikcyjnego życia

§   zastępuje rzeczywiste doświadczenie

§   jest wiarygodna

§   zastępuje ideały, bohaterów

§   serwuje ekstremalne emocje

§   odwołuje się do najprostszych wspólnych marzeń

§   wykorzystuje proste, natychmiast rozpoznawalne symbole

§   wykorzystuje to co:

-  sensacyjne

-  emocjonalne

-  uproszczone

-  maksymalizuje przyjemność

W logice upozorowania rzeczywistość przekształcona zostaje w rozrywkę, a rozrywka staje się głównym układem odniesienia w naszym życiu.

Młodzi ludzie często istnieją poprzez konsumowanie wyobrażeń. Ich życie „staje się” podczas tej konsumpcji.

3.    Młodzież a amerykanizacja

Krytycy kultury utrzymują, że powsta­wanie „kultury globalnej" wynika z jednostronnego przepływu wartości kulturowych:

USA à  Reszta świata

(a nie ze wzajemnej wymiany idei i wzorów kulturowych przez różne narody)

amerykanizacja świata

coca-colizacja świata

macdonaldyzacja świata

losangelizacja świata

Ameryka wytwarza najlepszą kulturę pop, która wpływa na marzenia młodych ludzi

„Kurczenie się świata” + wzrost szybkości ko­munikacji à sprzyja eksportowaniu

W rezultacie rozpowszechniania na całym świecie wzorów kul­tury amerykańskiej w wielu krajach występuje zjawisko amerykanofilii, wyrażające się w rosnącym entuzjazmie dla wytworów kul­tury amerykańskiej.

S. Breiner – w ra­mach różnych kultur pod wpływem amerykańskiego image następują „przesunięcia”:

§   od orientacji na społeczność do podejścia bardziej indywidualistycz­nego

§   od odpowiedzialności przed społeczeństwem do samoreali­zacji

§   od koncentracji na pracy zawodowej do koncentracji na konsumpcji

§   od otwarcia na ludzi do pogoni za zyskiem

§   od zakorzenienia do „ruchliwości"

§   od dominacji w życiu społecznym kate­gorii równości, sprawiedliwości i współpracy, do eksponowania znaczenia wolności, możliwości i współzawodnictwa

§   od rzeczy­wistości do marzenia

§   od społecznego bezpieczeństwa do przygo­dy

§   od obawy przed niedostatkiem do poszukiwania królestwa obfitości

Dla mieszkańców świata Ameryka pozostaje ciągle miej­scem, gdzie jednostka ma szansę na zdobycie pełni indywidualnej wolności i na „lepsze życie". Takie marzenia kreuje i potwierdza amerykański przekaz z mediów: Ameryka to wolność i różnorodność, Ameryka jest miejscem dla każdego. Dla większości mło­dych ludzi nie ma znaczenia medialny (i fikcyjny) charakter takich przekazów i przekonań.

4.    Generacja X/generacja Y

We współczesnym, „płynnym" i pozbawionym jednoznacznych znaczeń i wartości świecie młodzież, pozbawiona podstaw konstruowania stabilnej tożsamości, posiada ambiwalentny stosunek do życia.

Strategia wobec życia, którą przyjmuje ta młodzież, opiera się na założeniu: „nigdy nie odbieraj sobie przyjemności w imię jakiejkolwiek przyczyny, ideologii lub abstrakcji".

Pokolenie X – nie do końca sprecyzowane­ pojęcie, którego pierwoźródłem jest wydana w 1992 roku książka ka­nadyjskiego pisarza D. Couplanda, GenerationX. Tales of Accelerated Culture;

Określa dzisiejszych dwudziestokilkulatków, pozbawionych złudzeń, obojętnych, pasywnych i nieufnych, nie biorących odpowiedzialności za swoje postępowanie i (lub) wykazują­cych ogólny brak zainteresowań. Osoby takie poszukują przyjemności i natychmiastowości, nie dążą natomiast do zawodowego sukcesu i wysokiej pozycji społecznej; Cechuje ich „fero look" – stan bylejakości, żadnych nawią­zań do stylów, „estetyka nieobecności. Istotą jest tutaj świadome negowanie rządzących współczesnym światem brutal­nych zasad i o uzyskiwanie wszelkich korzyści możliwie najmniej­szym kosztem.

§   w Kalifornii odpowiednikiem pojęcia poko­lenie X jest słowo „the slackers", to znaczy próżniacy; próżniacy niekoniecznie nic nie robią. Slacker może mieć zawód, może pracować; tylko, że ta praca niewiele dla niego znaczy, nie daje mu żadnej satysfakcji. Ludzie ci nie wchodzą w to, co im narzuciło społeczeństwo

Pokolenie X żyje w okresie i w poczuciu nieustannego zagrożenia, dorasta w atmosferze AIDS i strachu przed seksem. X-y, kończąc prestiżowe uczelnie zwlekają z rozpoczęciem dorosłego życia. Życie slackersów/X-ów odbywa się w ramach dyskursu wy­znaczonego przez mass media, którą dostarczają źródeł dla ich roz­mów i fantazji.

Pokolenie Y – jest to pojęcie wykorzystywane do określenie nowej, ogromnej (w Stanach Zjed­noczonych - 55 milionów osób) grupy konsumentów – następców generacji X. Pokolenie Y zawiera w sobie osoby w wieku 14-24 lata, które stanowią znakomity obiekt reklamy, głównie w dwóch dziedzinach: sportu i wolnego czasu oraz mody i ubioru. Twierdzi się, iż jest to pierwsza w historii ludzkości generacja, która socjalizowana była przez kom­putery („native computer generation").

Wymienione wy­żej style życia (typu X i Y) ciągle jeszcze muszą być postrzegane jako kulturowe (i oczywiście niekonieczne) „alternatywy". Mło­dzież „głównego nurtu" (która nadal jeszcze zdecydowanie prze­waża) jest zorientowana na urzeczywistnianie li­beralnej wersji sukcesu życiowego rozumianego jako zdobycie „symbolicznego prestiżu" i wysokiego poziomu materialnego życia. Postrzega ona swoją przyszłość w kontekście drabiny po szcze­blach której należy się wspinać, a życie jako „wyścig".

5.    Młodzież, płeć, ciało

Kolejny kontekst wpływu przemian kultury współczesnej na tożsamość młodzieży wiąże się z płcią i ciałem.

W przeszłości etos społeczny dążył często do „przezwyciężenia cia­ła" i podporządkowania go „wyższym celom duchowym".

W kulturze konsumpcji tożsamość jest stopniowo „wymywa­na" z tego, co tradycyjnie nazywano umysłem lub duszą i przeno­szona jest „na powierzchnię". W spo­łeczeństwie konsumpcji ludzie coraz częściej postrzegani są przez pryzmat swoich ciał. W procesach wizualizacji ciała tożsamość redukowa­na jest do ciała. Jednostka tworzy swoją tożsamość poprzez konstruowanie wizu­alnego image swojego ciała.

Społeczne presje na rzecz uzyskania od­powiedniego ciała są rozproszone i wewnętrznie sprzeczne. Obraz, który widzimy w lustrze, ma być lu­strzanym odbiciem obrazów ciała, jakie widzimy w mediach.

I. Chambers, „ciało staje się strefą plastyczną, przecinaną przez wielorakie dyskursy, konstruowaną przez różne języki, tempa i miejsca" à fragmentaryzacja tożsamości

Współcześnie coraz częściej rytm życia wyznaczony jest przez rytm stosunków człowieka z własnym ciałem (dotyczy to w szcze­gólności młodego pokolenia). Kontrolowanie własnego cia­ła (niekiedy, co do każdej kalorii i każdego pociągnięcia szminką) daje poczucie kontroli nad życiem. Ucieka się w ciało, które staje się azy­lem (azyl ten niekiedy zamienia się w więzienie).

Młodzież - również i w szkole - żyje poprzez swoją cielesność i poprzez marzenia o uzyskaniu idealnych ciał. Porównanie ciał na lekcji wychowania fizyczne­go ma często dramatyczne konsekwencje dla poczucia własnej tożsa­mości i seksualności, poczucia męskości/kobiecości.

Mądry nauczyciel zdaje sobie sprawę z roli ciała w kształtowa­niu tożsamości uczniów i pamięta, iż uczniowie nie są bezcieleśni. Umie też postrzegać problematykę ciała na tle przemian kultury współ­czesnej.

Konteksty przemian:

·         Zjawisko diety – szczupłe ciało stanowi nieodzowny punkt wyjścia walki o społeczną adekwatność. Media wywołują poczucie prze­paści między ciałem własnym i idealnym, co wywołuje ciągły nie­pokój o wygląd i wagę ciała.

§   problem anoreksji

·         Problemy kształtowania tożsamości płci...