38
Krzysztof Przecławski
CZŁOWIEK A TURYSTYKA Zarys socjologii turystyki
Wydanie drugie poprawione Albis Kraków 2004
spis Treści Contents
Wstęp
1. TURYSTYKA WE WSPÓŁCZESNYM ŚWIECIE
1.1. Rys historyczny
1.2. Świat współczesny
1.3. Turystyka współczesna
2. POJĘCIA, PODZIAŁY I FUNKCJE TURYSTYKI
2.1. Spór o definicję
2.2. Typologie turystyki i turystów
2.3. Motywy podróży
3. PRZEDMIOT I ZAKRES SOCJOLOGII TURYSTYKI
3.1. Turystyka jako przedmiot badań naukowych
3.2. Turystyka jako przedmiot badań socjologicznych
3.3. Główne kierunki badań i socjologiczne teorie turystyki.
4. TURYSTYKA JAKO CZYNNIK PRZEMIAN
4.1. Istota i zakres przemian
4.2. Gospodarze
4.3. Przybysze
4.4. Spotkanie
4.5. Przemiany w miejscowości recepcyjnej
4.6. Przemiany w miejscowości emisyjnej
5. TURYSTYKA A WYCHOWANIE
5.1. Kształtowanie człowieka przez turystykę
5.2. Wychowawcze funkcje turystyki.
5.2.1. Eufunkcje turystyki wobec turystów i gospodarzy
5.2.2. Dysfunkcje turystyki wobec turystów i gospodarzy
5.3. Czynniki determinujące wychowawcze efekty turystyki
6. TURYSTYKA A MŁODZIEŻ
6.1. Młodzież współczesna
6.2. Turystyka młodzieży
6.3. Typologia zachowań turystycznych młodzieży
7. TURYSTYKA A ETYKA I RELIGIA
7.1. Rola etyki we współczesnym świecie
7.2. Etyka turystów
7.3. Etyka gospodarzy
7.4. Etyka organizatorów
7.5 Turystyka jako spotkanie i środek dialogu interreligijnego
Zakończenie
Literatura
Summary
Introduction
1. TOURISM IN THE CONTEMPORARY WORLD
1.1. The historical outline
1.2. The contemporary World
1.3. The contemporary Tourism
2. CONCEPTS, REPARTITIONS AND FUNCTIONS OF TOURISM
2.1 The problem of the definition
2.2 The types of the tourism and of the tourists
2.3. The motives of travel
3. SUBJECT AND REALM OF THE SOCIOLOGY OF TOURISM
3.1. Tourism as the subject of the scientific research
3.2. Tourism as the subject of the sociological research
3.3. The main directions of research and the sociological theories of tourism
4. TOURISM AS THE FACTOR OF CHANGE
4.1. The sense and realm of changes
4.2. The Hosts
4.3. The Guests
4.4. The meeting
4.5. The changes in the visited locality
4.6. The changes in the sending locality
5. TOURISM AND THE EDUCATION
5.1. The human development through tourism
5.2. The educational functions of tourism
5.2.1. The positive functions of tourism
5.2.2. The negative functions of tourism
5.3. The factors determining the educational function of tourism
6. TOURISM AND YOUTH
6.1. The contemporary Youth
6.2. The tourism and the youngsters
6.3. The typology of the touristic behavior of the youth
7. TOURISM AND ETHICS AND RELIGION
7.1. The importance of Ethics in the contemporary World.
7.2. The ethics of tourists
7.3. The ethics of inhabitants
7.4. The ethics of „brokers”
7.5. Tourism as the meeting and the means of the interrelogious dialogue
Conclusions
Readings
Truizmem stało się twierdzenie, że epoka, w której żyjemy, jest epoką niespotykanego nigdy przedtem tempa przemian. Są to przemiany społeczne i kulturowe, dokonujące się tak w skali świata, jak w skali poszczególnych krajów. Są to też przemiany osobowości człowieka współczesnego. Kierunek zarówno jednych, jak i drugich budzi z jednej strony nadzieję, z drugiej – niepokój. Stąd niektórzy podkreślają – i słusznie – twórczy charakter przemian społeczno-kulturowych, wydobywających wiele krajów z wiekowego zacofania, a także twórczy charakter przemian osobowości człowieka wyzwalającego się ku wolności. Inni – nie mniej słusznie – wskazują na niepokojące skutki rozwoju cywilizacji współczesnej, zwłaszcza w rozwiniętych krajach kapitalistycznych, oraz na nową alienację człowieka, który zapomniał o podstawowych wartościach, dla których żyje.
Szczególna uwaga zwrócona jest ku tzw. Trzeciemu Światu. Coraz wyraźniej zdajemy sobie sprawę z tego, że przyszłość kultury ludzkiej zależy od dalszego kierunku przemian w krajach rozwijających się.
Truizmem jest także twierdzenie, że świat dąży do jedności. Ze nigdy dawniej proces zetknięcia się i przemieszania kultur nie dokonywał się z tak wielką siłą.
W tym procesie wymiany kulturowej szczególne znaczenie zyskuje w ostatnich kilku dziesiątkach lat turystyka międzynarodowa. Staje się ona ważnym czynnikiem przemian społecznych i kulturowych, zachodzących w krajach odwiedzanych przez turystów, przede wszystkim tam, gdzie różnice kulturowe pomiędzy przybyszami i ludnością autochtoniczną są największe, tzn. właśnie w krajach rozwijających się. Jednocześnie zarówno turystyka zagraniczna, jak też dynamicznie rozwijająca się turystyka krajowa staje się istotnym czynnikiem przemian osobowości, tak w odniesieniu do samych turystów, jak i do ludności odwiedzanej.
Także Polska podlega, jak wiemy – zwłaszcza w ostatnich latach – procesom szczególnie intensywnych przemian gospodarczych, społecznych i kulturowych, na skalę dawniej niespotykaną. W ślad za nimi dokonują się też przemiany osobowości przeciętnego Polaka.
I w tym zakresie coraz wyraźniej dynamizująca się u nas ostatnio turystyka zagraniczna, a także mająca stuletnią tradycję turystyka krajowa mają szanse stać się jednym ze szczególnie znaczących czynników rozwoju.
Nic więc dziwnego, że coraz częściej politycy, socjologowie i wychowawcy zaczynają interesować się problemem społecznej, kulturowej i wychowawczej funkcji turystyki, tak międzynarodowej, jak i krajowej. O ile bowiem studia nad ekonomicznymi funkcjami turystyki w wielu krajach są już prowadzone od lat, o tyle wciąż jeszcze stosunkowo mało wiemy o jej rzeczywistych funkcjach w dziedzinie przemian społecznych i kulturowych, a także przemian w osobowości.
Książka, którą Czytelnikowi przedstawiam, wyrosła z zainteresowania tym właśnie aspektem turystyki. Wyrosła z głębokiego przekonania, że mamy tu do czynienia ze zjawiskiem, które w lawinowym tempie ogarnia i zmienia świat. Że mamy do czynienia z instrumentem, który może być wprawdzie czynnikiem przemian niezwykle korzystnych i pożądanych, ale równocześnie może się stać – i niestety w wielu przypadkach staje się – czynnikiem degradacji i upadku niektórych kultur, czynnikiem dewiacji, a nie socjalizacji osobowości.
Chciałbym więc, aby książka odebrana została jako swoiste „uderzenie na alarm”. Rozwoju turystyki nic nie powstrzyma – nawet zwyżka cen ropy naftowej. Zjawisko to do pewnego stopnia zaskoczyło nas i zaskakuje nadal swoją dynamiką. Trzeba je „uchwycić w ręce”, aby przez mądrą, dalekowzroczną i zdecydowaną politykę wykorzystać tę szansę dla dalszego rozwoju.
Mój ojciec, który urodził się w 1901 roku, podróżował w młodości koleją, jeździł konnym wozem lub konnym tramwajem. W jego domu nie było telewizora, telefonu, pralki, lodówki, a nawet radia. Miał 13 lat, gdy wybuchła I wojna światowa, w wieku 19 lat uczestniczył jako żołnierz w wojnie z bolszewikami.
W domu moich rodziców (urodziłem się w 1927 roku) było już radio na słuchawki, a później pojawił się telefon. Jeździło się tramwajem, pociągiem, potem samochodem, ale znana już była komunikacja lotnicza. Gdy miałem 12 lat wybuchła II wojna światowa i okres moich studiów przypadł już na Polskę komunistyczną.
Moja córka urodziła się w 1953 roku. Była jeszcze dzieckiem gdy w domu pojawił się telewizor. Leciała samolotem jako młoda dziewczyna. Dorastała w okresie „zimnej wojny” i wyścigu zbrojeń.
Moja wnuczka jest rówieśniczką „Solidarności”. W okresie jej dzieciństwa zmieniło się oblicze Europy. Telewizor, telefon, pralka, lodówka, a także komputer – są dla niej przedmiotami normalnego użytku.
Mój ojciec wyjeżdżał za granicę jeden raz w życiu i długo opowiadało się o tym wydarzeniu.
Ja wyjechałem pierwszy raz mając 32 lata, moja córka – w wieku lat 12, a najmłodsza wnuczka – w wieku 3 lat.
Spotkanie z turystyką – jako przedmiotem badań naukowych i nauczania – dokonało się, jak większość ważnych wydarzeń w moim życiu, przypadkowo.
Wprawdzie turystykę zacząłem uprawiać już jako student (od 1946 roku nie zdarzyło się, abym chociaż przez kilka dni, każdego roku, nie był w Tatrach, a po ukończeniu 65 roku życia przeszedłem z synem najtrudniejszy odcinek Orlej Perci od Granatów po Krzyżne!) – ale w czasach studenckich nie myślałem, że turystyka stanie się także dziedziną moich teoretycznych zainteresowań.
W 1968 r. otrzymałem ze strony ówczesnego dyrektora CIEST (Międzynarodowy Ośrodek Wyższych Studiów nad Turystyką) w Turynie prof. Kazimierza Libery propozycję, abym podjął się tam wykładów z socjologii turystyki. Początkowo Polska Akademia Nauk, gdzie wówczas pracowałem, odmówiła mi paszportu, motywując to tym, że coś takiego, jak socjologia turystyki nie istnieje. Zyskałem w ten sposób jeden rok czasu, co umożliwiło mi zapoznanie się z literaturą, oraz rozpoczęcie prowadzenia własnych badań (początkowo nad turystyką młodzieży warszawskiej).
Od 1969 do 1975 roku, corocznie już wyjeżdżałem na pierwszy tydzień sierpnia do Turynu, prowadząc wykłady, seminaria i egzaminy. Owocem tych zajęć była książka pt. Turystyka a wychowanie (1973), a następnie Socjologiczne problemy turystyki (1979). W latach 1972-1974 prowadziłem w UJ w Krakowie badania na temat przemian społecznych i kulturowych, powodowanych przez turystykę w kilku wybranych miejscowościach. W następnych latach prowadziłem wykłady z socjologii turystyki w Uniwersytecie Warszawskim oraz SGPiS.
Od grudnia 1982 do 1990 należałem do ścisłego kierownictwa międzynarodowego programu badawczego początkowo koordynowanego przez Ośrodek Nauk Społecznych w Wiedniu, „Turystyka jako czynnik przemian. Studium społeczno-kulturowe”. Badania przerwane zostały przez wojnę na Bałkanach.
W latach 1983-91 byłem dyrektorem Instytutu Turystyki oraz kierownikiem Centralnego Programu Badań Podstawowych („Turystyka jako czynnik przemian społecznych i gospodarczych”) oraz redaktorem naczelnym „Problemów Turystyki” (wy...
hakima