Integracyjne Przedszkole Samorządowe Nr 3

                                                   w Bełchatowie

„Z PRZYRODĄ
ZA PAN BRAT”

Opracowany przez:

Marzena Machlowska

                                                                Marzena Sęk

Bełchatów 2007r.

Wstęp

Przyrodę tworzą wszystkie rzeczy i zjawiska wszechświata. Dziecko wcześnie zaczyna interesować się przyrodą, a w szczególności jej światem roślin i zwierząt. Poznaje rośliny i zwierzęta z najbliższego otoczenia. Jak wiadomo, uczenie się dziecka w przedszkolu przebiega w dużym stopniu samorzutnie i okolicznościowo. Nauczyciel powinien dziecku stwarzać okazje do obserwacji, manipulacji, stawiania pytań, informowania o swoich odkryciach przyrodniczych.

   Jeżeli chcemy przyczynić się do harmonijnego i wszechstronnego rozwoju naszych dzieci, to świadomie zwróćmy uwagę na zbliżenie ich do przyrody, co pomoże w odkrywaniu jej piękna i znaczenia. Dzieci poznają przyrodę wszystkimi zmysłami i reagują na nią w sposób bezpośredni, czynny, radując się życiem. W celu kształtowania pojęć przyrodniczych u dzieci w wieku przedszkolnym wykorzystuje się przede wszystkim zajęcia w kąciku przyrody, spacery i wycieczki. W takich zajęciach dziecko jest w bezpośrednim kontakcie
z przyrodą.

Przyroda jest naszym pomocnikiem w rozbudzaniu nowych zaciekawień
i zainteresowań dziecka. Zadaniem nauczyciela jest zwrócenie uwagi każdego dziecka na bogactwo i różnorodność obiektów czy zjawisk, z także przygotowanie określonych upraw, hodowli, okazów przyrodniczych, jak też wdrażanie do wnikliwego, aktywnego, emocjonalnego ich spostrzegania
i przeżywania.

Dziecku nie powinno się przekazywać wiadomości drogą przekazu jedynie słownego. To, co ma wiedzieć powinno zobaczyć i to w miarę możliwości
w naturalnym środowisku.

Charakterystyka programu:

    Program jest propozycją sposobu realizacji ścieżki: edukacja przyrodnicza
w warunkach funkcjonowania i na potrzeby Integracyjnego Przedszkola Samorządowego Nr 3 w Bełchatowie. Będzie on realizowany z dziećmi w wieku 4 – 6 lat, uwzględniając zasadę stopniowania trudności. Zgodny jest z podstawą programową Dz.U. nr 61 z dnia 19.06.2001r. nr 625.

  Treści programu dotyczą środowiska życia dziecka, czyli domu rodzinnego, przedszkola, osiedla, miasta, regionu oraz ochrony tych dóbr w zakresie przyrody ożywionej i nieożywionej. Realizacja tego programu jest możliwa dzięki korelacji  wszystkich działów programowych w poszczególnych grupach wiekowych.

      Program ten realizowany będzie w poszczególnych blokach tematycznych
w ciągu całego roku szkolnego, przez trzy kolejne lata.

W trakcie wycieczek, spacerów, eksperymentów, twórczości plastycznej, oraz ćwiczeń ortofonicznych, zabaw naśladowczych itp. następuje realizacja aktywności emocjonalnej i wrażliwości estetycznej dzieci.

Aby osiągnąć zamierzone cele trzeba zapewnić wychowankom jak najczęstszy kontakt bezpośredni z przyrodą. Ponadto nawiązać współpracę ze specjalistami z dziedziny zdrowego odżywiania się, pedagoga, leśnika, pracownika utylizacji odpadów, recyklingu.

Główne cele programu:

·        stymulowanie dziecięcej aktywności w kierunku poznawania i rozumienia otaczającej przyrody,

·        wyrabianie właściwego stosunku do ochrony środowiska naturalnego człowieka z jednoczesnym zrozumieniem jego ścisłego związku ze zdrowiem
i bezpieczeństwem ludzi,

·        rozwijanie umiejętności obserwowania środowiska oraz gromadzenia informacji o nim,

·        poznawanie współzależności człowiek, a środowisko przyrodnicze,

·        kształtowanie poczucia odpowiedzialności za najbliższe środowisko,                                                                                                                                                                                      

·        włączenie rodziców do współpracy z przedszkolem poprzez zaangażowanie ich do realizacji niniejszego programu.

Zdania programu:

-                 podejmowanie działań zapewniających kontakt z obiektami
i zjawiskami przyrody;

-                 przybliżanie wiedzy przyrodniczej, podstawowych zasad bezpieczeństwa i zasad higieniczno – kulturalnych;

-                 umożliwienie kształcenia i weryfikowania pojęć przyrodniczych;

-                 kształcenie wrażliwości i odczuć piękna przyrody;

-                 kształcenie pozytywnej i czynnej postawy wobec przyrody i jej ochrony;

-                 wykorzystanie różnych form działalności w zdobywaniu wiadomości przyrodniczych.

Znaczenie przyrody w rozwoju dziecka.

1. Znaczenie kontaktu z przyrodą w rozwoju fizycznym dziecka.

Dzieci, które przyzwyczaiły się odkrywać w swoim otoczeniu przyrodniczym ciągle coś nowego, chętnie wędrują, sprawniej chodzą po kamieniach, nie odstrasza nich zła pogoda. To wszystko wzmacnia ich siły, hartuje organizm, odpręża układ nerwowy, rozwija sprawność fizyczną i zręczność ruchową.

       Siedzący tryb życia wpływa ujemnie na rozwój  dziecka. Dzień należy rozpoczynać gimnastyką przy otwartym oknie. Dzieci 6 letnie należy stopniowo zachęcać do brania udziału w wycieczkach z elementami sportu. Szczególnie wskazana jest gimnastyka, lekkoatletyka, pływanie, gry z piłką, sporty zimowe.

       Zabawy i ćwiczenia na powietrzu mają wielką wartość zdrowotną, hartują
i usprawniają. Ważna jest przy tym sprawa ubioru, który chronić ma przed przeziębieniem, ale także przed przegrzaniem organizmu. Ruch i wysiłek musi być dostosowany do temperatury, odpowiednio regulowany. Zabawy te stosujemy zarówno latem jak i zimą.

       Na śniegu stosować można wszystkie formy ruchu: zabawy
i ćwiczenia takie, jak na sali gimnastycznej. Ich tematyka musi nawiązywać do zjawisk zimowych, tak więc zamiast bocianów i żabek, kwiatów i motylków należy wprowadzić śnieżynki, ptaszki, płatki śniegu itp.

       Saneczkowanie jest szeroko dostępne i uatrakcyjnia zabawy na śniegu szczególnie wtedy, gdy mamy w pobliżu górkę, na której wytyczone zostaną tory do zjazdu i do wchodzenia pod górkę. Sanek można też używać na płaskim terenie w urozmaicony sposób, np. zaprzęgi, wożenie się, wyścigi. Do zabaw zimowych zaliczyć możemy także zabawy i ćwiczenia na lodzie. Początki jazdy na łyżwach są tak samo ciężkie, jak i na nartach.

        Podczas zabaw i spacerów zimą dzieci obserwują trop zwierząt na śniegu, zachowania ptaków szukających pożywienia. Takie obserwacje pobudzają         u dzieci troskę o zwierzęta.

        Wodę możemy wykorzystać jako środek hartujący, jak również jako pomoc dydaktyczną. Wybrane do zabaw i kąpieli miejsce (strumyk, płycizna rzeki, pobrzeże jeziora, morza) musi gwarantować pełne bezpieczeństwo. Zabawy
w wodzie można wykorzystać do zbierania kamyków z dna lub też roślin, które później można wykorzystać w „kąciku przyrody”

       Spacery i wycieczki to pożądana, choć trudna dla nauczyciela forma pracy
z dziećmi. Trzeba się do niej szczególnie dobrze przygotować, uwzględniając:

·        możliwości fizyczne dzieci związane z dojściem lub dojazdem do wybranego miejsca,

·        znajomość danego terenu,

·        cel i tematykę spaceru lub wycieczki,

·        znajomość obiektów przyrodniczych, które dzieci będą obserwować.

Dzieci przeżywają każdorazowe wyjście poza teren przedszkola.

W związku z tym spacer zaczynamy od krótkich pobytów, następnie stopniowo wydłużamy jego czas, jak i liczbę obiektów do obserwacji. Znajomość danego terenu pozwoli określić nauczycielowi, czy są tu bezpieczne warunki do zabawy i odpoczynku dzieci oraz czy występują odpowiednie obiekty do obserwacji.[1]                                                                                                                         

2. Znaczenie przyrody w rozwoju umysłowym dziecka.

Punktem wyjścia w procesie poznania przez dziecko swego środowiska jest poznanie zmysłowe. Środowisko, w którym dziecko żyje oddziałuje na jego narządy zmysłów: wzrok, słuch, dotyk, smak i wywołuje wrażenia, w których są zaszyfrowane wiadomości o tym środowisku. Mówimy, że są to dane empiryczne. Język, za pomocą, którego opisujemy dane empiryczne, nazywamy językiem przedmiotowym(przyrodniczym), np.: widzę tęczę na niebie, słyszę dźwięki, czuje, że lód jest zimny. Język pozwala na opis elementów świata zewnętrznego. Z opisu tego wynika, że środowisko, w którym żyje dziecko składa się z rzeczy, obiektów, cech lub własności rzeczy, zdarzeń, stanów, zjawisk lub procesów. Codzienne doświadczenie dziecka przekonuje je,
że składniki środowiska są ze sobą powiązane, że istnieją relacje pomiędzy rzeczami, cechami, stanami zdarzeń i zjawiskami.

         Wrażenie jest odzwierciedleniem jakiejś pojedynczej właściwości, przedmiotu lub zjawiska, np. dźwięku, barwy, smaku, zapachu, ciepła lub zimna. Wrażenia są najprostszą formą odzwierciedlenia rzeczywistości, dostarczają materiału do innych, bardziej złożonych procesów poznawczych.[2]

         W kształtowaniu aktywności poznawczej dzieci należy uwzględnić ich możliwości w tym zakresie. Charakterystyczna cechą psychiki dziecka jest dominacja przeżyć emocjonalnych nad innymi przeżyciami. Dominacja ta powoduje niejednokrotnie zniekształcenie czynności umysłowych, a szczególnie nieprawidłowe uogólnienia.                       

W procesach poznawczych psychologowie wyróżniają: spostrzeganie, uwagę, pamięć, wyobrażenia, myślenie i rozumienie. Wrażenia wchodzą
w skład spostrzeżeń. W wieku przedszkolnym rozwija się nie tylko spostrzeganie, ale także spostrzegawczość, czyli zdolność do zauważania
i wyodrębniania większych i mniejszych elementów i szczegółów.

   Ze względu na zjawiska rzeczywistości, jakie odzwierciedlamy
w spostrzeżeniach, wyróżnia się spostrzeganie: rzeczy, przestrzeni i stosunków przestrzennych między rzeczami, czasu oraz ruchu. Wszystkie te rodzaje spostrzeżeń kształtują się w toku różnorodnej działalności dziecka. Coraz bardziej złożone działania dziecka - jak pisze L. Wołoszynowa - wymagają spostrzegania analitycznego różnych cech przedmiotów i zjawisk, a następnie ich syntetyzowania. W zdobywaniu wiedzy o środowisku społeczno –przyrodniczym szczególna rolę odgrywa aktywne, zamierzone spostrzeganie. Taką aktywnością, ukierunkowana jest obserwacja.

Obserwacja jako proces świadomego zdobywania informacji zmysłowych, polega na badaniu zjawiska w warunkach naturalnych oraz analizie czynników i warunków, do których zjawisko należy.
Na przykład polecamy dziecku obserwować poruszanie się kropli deszczu lub płatków śniegu. Na podstawie obserwacji i wykonywanych rysunków uświadamiamy dziecku, że zmiana kierunku poruszania się kropli lub śniegu zależy od kierunku wiatru i jego intensywności.

         Na podstawie wrażeń i spostrzeżeń dziecko wytwarza zasób własnych wyobrażeń przyrodniczych. Wyobrażenie jest to odzwierciedlenie
w świadomości spostrzeganych poprzednio przedmiotów i zjawisk, które jednak nie oddziałują w danej chwili bezpośrednio na jego narządy zmysłowe. Można więc sobie wyobrazić las, w którym zbierało się grzyby, jezioro, w którym się kapało oraz wiele innych zjawisk i wydarzeń.[3]

         Ze względu na stosunek do treści poprzednich spostrzeżeń odróżnia się wyobrażenia odtwórcze (przypomnienie) i wytwórcze (wyobraźniowe, fantazyjne). Wyobrażenia odtwórcze są przypomnieniem sobie poprzednio doznanych spostrzeżeń, a wyobrażenia twórcze są wytworami naszej wyobraźni lub fantazji. Dzięki wyobrażeniom odtwórczym spostrzeżenia nie giną bez śladu, pozwalają gromadzić wiadomości o przyrodzie. Wyobrażenia odtwórcze, dość wiernie odbijają cechy spostrzeganych podmiotów, odgrywają ogromną rolę w rozwoju myślenia, szczególnie myślenia konkretno – obrazowego. Rozwój wyobrażeń przyrodniczych stanowi jednak wstępny szczebel na drodze kształtowania się najwyższej formy myślenia, jakim jest myślenie pojęciowe. 

         Myślenie pojęciowe opiera się nie tylko na możliwości aktywizowania
w wyobraźni wcześniejszych doświadczeń, lecz przede wszystkim na pojęciach, to znaczy takiej formie poznania, która odnosi się do ogólnych właściwości zbioru rzeczy, zjawisk, sytuacji, cech i stosunków niedostępnych
w bezpośredniej percepcji.

Myślenie jest procesem poznawczym, w którym odzwierciedlane
są strukturalne i funkcjonalne stosunki różnych elementów rzeczywistości. Całościowe odzwierciedlenie rzeczywistości obejmuje: cechy rzeczy i zjawisk (we wrażeniach), rzeczy i zjawisk (w spostrzeżeniach i wyobrażeniach), stosunki w obrębie rzeczy i zjawisk oraz stosunki strukturalne między zjawiskami jak również stosunki, w których elementy rzeczy i zjawisk spełniają względem siebie funkcje zależnościową, czyli myślenie.

Treści przyrodnicze stanowią dogodna sytuację dla kształcenia procesów myślowych. Taką sytuacją stosunków strukturalnych jest np. uchwycenie podobieństw różnic miedzy drogami i przejazdami kolejowymi, natomiast dostrzeżenie szybkości parowania wody od temperatury i powierzchni parującej stanowi istotę stosunków, w których zjawiska pełnią względem siebie funkcję zależnościową.[4]

3. Znaczenie przyrody w rozwoju emocjonalnym.

Już we wczesnych latach swojego życia dziecko powinno nawiązywać ścisły kontakt z przyrodą. Z tej więzi wyrasta stała potrzeba obcowania z naturą, wrażliwość na jej urodę, zrozumienie konieczności ochrony przyrody.

Dzieci początkowo jeszcze mało świadomie poddają się wrażeniom
i wzruszeniom estetycznym, jakich dostarcza przyroda, dążą jednak do nawiązywania z nią czynnego kontaktu. Dlatego trzeba w przedszkolu wykorzystać wszystkie okazje do czynnego zbliżenia ich do przyrody, dając im radość i poczucie samodzielnego dokonywania różnych odkryć. Będą to zabawy w otoczeniu przyrodniczym, spacery, wycieczki, a także obserwacje powiązane
z hodowlą roślin poznawanie życia i zwyczaje zwierząt. Będzie to również kolekcjonowanie i oglądanie ciekawych okazów oraz prac artystycznych
z nazbieranego tworzywa przyrodniczego.

Przeżywane w nastroju radości wrażenia pamięta się długo. Pobudzają one do poszukiwania podobnych przeżyć płynących z kontaktu z przyroda. Takie wrażenia z pobytu w przedszkolu pozostawia dzieciom udana zabawa pod konarami drzew, na lace, nad strumykiem lub w innym miejscu upatrzonym przez nauczycielkę. Szyszki, kamienie, sucha trawa mogą im służyć do zabawy w domu, sklep, zależnie od zakresu i siły wyobraźni. Zabawa na śniegu nasuwa jeszcze inne pomysły.

Podobna rolę spełnia spacer, wycieczka, w czasie której dzieci mogą się cieszyć w różnych porach roku tym, co je otacza, np. kwitnącym sadem i jego zapachem, cisza lasu dającego chłód i odpoczynek w upalny dzień, barwa jesiennych drzew, puszystością śniegu. W szerokim krajobrazie można dostrzec, jak zmienia się jego nastrój, gdy świeci lub chowa się słonce; odczuć rytm drzew, którymi obsadzono drogi; obserwować ruch związany z praca ludzi.

Hodowla roślin, dokarmianie ptaków zimą i tym podobne zajęcia wdrażają dzieci do pracy przyrodniczych, dając im także poznawczą
i społeczną satysfakcję, wiele wrażeń estetycznych i wzruszeń wiąże się ze śledzeniem wzrostu kwitnienia roślin, z podpatrywaniem ptaków przy codziennym napełnianiu karmnika.

Wyszukiwanie i kolekcjonowanie różnych darów przyrody rozwija indywidualne zainteresowania dzieci. To tworzywo przyrodnicze zebrane jesienią do „ kącika przyrody’’ daje okazje do zestawienia pomysłowych bukietów, ozdób zawieszonych na przedszkolnych ścianach, jak również ożywia wyobraźnie dzieci tworząc bajkowe ludziki, fantastyczne zwierzęta, kwiaty itp.

Przyroda dostarcza dziecku wielu zmysłowych wrażeń, często działają
w połączeniu: przestrzeń, światło w krajobrazie, zapach laki, świergot ptaków, ruch i zabawa na powietrzu zapada w wyobraźnię dziecka, w której nieraz na całe życie przechowa takie uczucia, jak smak leśnych malin, chropowatość znalezionej kory drzewa.

Pośrednikiem między bogactwem przyrody a dzieckiem jest nauczycielka, jej wrażliwość, umiejętność wykrywania i ukazywania dzieciom różnorodnych przejawów otaczającego piękna. Chodzi tu o rzeczywiste rozumienie
i rozbudzanie zainteresowań dzieci, o tworzenie sytuacji, w których mogą działać, poznawać i bawić się w bezpośrednim kontakcie ze środowiskiem naturalnym.

Więź dziecka z przyrodą, oparta na bezpośrednim przeżywaniu, doświadczaniu wzbogaca się pod wpływem wyobraźni i sztuki. Cel ten spełniają własne prace plastyczne dzieci na tematy przyrodnicze, jak również ilustracje, fotografie, filmy, piosenki, utwory muzyczne, literatura i teatr.

Rola nauczyciela przedszkola w realizacji programu:

1.       Zwrócenie uwagi każdego dziecka na bogactwo i różnorodność obiektów czy zjawisk przyrodniczych.

2.       Prowadzenie systematycznych zajęć z przyrodoznawstwa, w których podaje się dzieciom wskazówki, wyjaśnienia i określone wiadomości.

3.       Przygotowanie określonych upraw, hodowli, okazów przyrodniczych, umożliwienie dzieciom obserwowania, eksperymentowania, wyszukiwania w zjawiskach przyrodniczych związków przyczynowo – skutkowych.

4.       Wdrażanie do wnikliwego, aktywnego, emocjonalnego spostrzegania
i przeżywania zjawisk przyrody.

5.       Rozwijanie zainteresowań przyrodniczych u dzieci poprzez różnorodne formy działania.

6.       Budzenie pozytywnych uczuć w stosunku do otaczającego świata.

7.       Kształtowanie proekologicznych postaw u dzieci.

8.       Gromadzenie literatury o tematyce przyrodniczej dla dzieci, rodziców
i nauczycieli.

9.       Organizowanie na terenie przedszkola prelekcji, warsztatów, zajęć pokazowych dla rodziców i grona pedagogicznego.

10.Opracowanie bibliografii pozycji książkowych związanych
      z tematyką przyrodnicza dostępną w biblioteczce przedszkolnej.

Oczekiwane efekty i korzyści dla dzieci i nauczycieli przedszkola wynikające z zastosowania ww. programu.

1.     Podniesienie poziomu wiedzy przyrodniczej u dzieci sześcioletnich.

2.     Zaktywizowanie nauczycieli do podjęcia działań na rzecz przybliżenia wychowankom pojęć przyrodniczych.

3.     Zapoznanie nauczycieli z nowymi formami pracy z dziećmi: udostępnianie konspektów, scenariuszy zajęć, kart pracy oraz wykazu literatury fachowej,

4.     Zorganizowanie warsztatów metodycznych w ramach WDN-u, 

5.     Zorganizowanie przedszkolnego konkursu wiedzy o przyrodzie oraz konkursu wiedzy ekologicznej.

Kształtowanie pojęć przyrodniczych:

-         rozwijanie pozytywnych uczuć w stosunku do zwierząt i roślin:

·        poznawanie życia i zwyczajów zwierząt (ilustracje, filmy, bezpośrednia obserwacja, utwory literackie, piosenki, teatrzyki),

·        zakładanie hodowli roślin,

·        hodowle w „kąciku przyrody”, stała opieka, prowadzenie obserwacji hodowlanych zwierzaków (akwaria, terraria)

·        wycieczki do lasu, ZOO,

·        zimowe dokarmianie ptaków, konstruowanie karmników i zawieszanie budek lęgowych,

·        założenie ogródka na terenie przedszkolnym,

·        praca w ogródku.

-         umożliwienie dzieciom przeżywania pozytywnych emocji związanych
z pięknem przyrody:

...