Gospodarstwo Bogdana i Mariana Marcinkowskich z Reptowa koło Szczecina jest jednym z większych i lepiej prowadzonych spośród produkujących borówkę wysoką w północnej Polsce. W ubiegłym roku zdecydowano się na wprowadzenie w nim systemu EUREPGAP, który — jak uważają właściciele — znacznie ułatwił sprzedaż owoców na Zachód.
W gospodarstwie Marcinkowskich borówkę wysoką uprawia się na 40 hektarach. Rośliny posadzono w latach 1999 i 2000 na torfowym pogorzelisku. Odmiany dobrano do długości okresu wegetacyjnego w tym rejonie. Jako pierwsze zbiera się owoce odmiany 'Duke', następne w kolejności to 'Patriot', 'Spartan' (fot. 1), 'Sunrise' i na końcu 'Brigitta'.
'Duke' uważany jest za niezawodną i bardzo plenną odmianę. W okresie dojrzewania jego jagód (fot. 2) kończą się zbiory owoców większości odmian borówki wysokiej, na przykład w Holandii czy Francji.
'Patriot' jest kolejną dobrze ocenianą odmianą — ma duże, smaczne owoce (fot. 3). Jej wadą jest drobnienie owoców w latach bardzo silnego owocowania. Dlatego celowe może być silniejsze niż u innych odmian cięcie krzewów, a nawet przerzedzanie zawiązków.
Nie zdecydowano się na uprawę 'Bluecropa' — jak mówią gospodarze — jest to dobra odmiana, ale uprawiana na większości krajowych plantacji. Zamiast niego posadzono 'Sunrise'. Owoce tej odmiany dojrzewają mniej więcej w tym samym czasie, co 'Bluecropa', są jednak bardziej wyrównane wielkościowo, dojrzewają równomiernie, mają bardzo dobrą jakość i dobrze się przechowują.
'Brigitta' jest odmianą, która w gospodarstwie nie jest najlepiej oceniana — ma długi okres wegetacji, przez co pędy nie zawsze zdążą zdrewnieć przed zimą i często są uszkadzane przez mróz. Odmiana ta ma niewielkie wymagania pokarmowe, dlatego ewentualne jej nawożenie musi być dokładnie przeanalizowane, a jej pędy są porażane przez patogeny powodujące zgorzele pędów. Odmiana ta ma także tendencję do silnego osypywania się zawiązków, a owoce przed zbiorem także łatwo opadają.
Jak uważa Bogdan Marcinkowski, odmianą o późnym terminie dojrzewania przydatną na przykład dla rejonów Polski z długim okresem wegetacyjnym (okolice Wrocławia, Opola, Sandomierza czy Tarnowa), jest 'Elliott'. Odmiana ta jest bardzo plenna, ma owoce dobrej jakości, które dojrzewają, gdy na rynku zaczyna już brakować owoców tego gatunku. Uprawa odmian borówki wysokiej, których owoce dojrzewają po jagodach odmian uprawianych w Europie Zachodniej, to także przyszłość dla wielu naszych producentów. Często na rynkach europejskich drożeją owoce późnych odmian. Uprawa takich odmian obarczona jest jednak pewnym ryzykiem — ich owoce w naszym klimacie w niektórych latach mogą nie zdążyć dojrzeć.
Pierwsze borówki posadzono w płaskich rzędach w rozstawie 3 m x 1 m. Kolejne, w 2000 roku, posadzono na wałach, które w gospodarstwie nazywane są wypiętrzeniami (fot. 4). Jak uważają właściciele, tak uprawiane krzewy znacznie lepiej rosną i plonują. Na takiej plantacji łatwiejszy jest również zbiór owoców oraz zwalczanie chwastów. Te ostatnie — jak przyznają gospodarze — są jednym z większych problemów, do ich zwalczania próbowano używać herbicydów zawierających glifosat, ale uszkodzenia spowodowane przez te środki okazały się tak duże, że zaprzestano chemicznego odchwaszczania. Mechanicznego zwalczania chwastów, z uwagi na możliwość szybkiego mineralizowania się torfu, na tutejszych plantacjach borówki nie można wprowadzić.
Fot. 4. Borówka uprawiana w gospodarstwie na wypiętrzeniach lepiej rośnie i plonuje od roślin sadzonych tradycyjnie
W ubiegłym roku próbowano silnego cięcia krzewów, to jednak negatywnie odbiło się na plonowaniu roślin w tym sezonie. Na plantacjach założonych z roślin rozmnażanych metodą kultur tkankowych krzewy rosną silniej niż rośliny rozmnażane tradycyjnie. Jak mówią gospodarze, większa liczba silnych pędów, to także większe plony. Mimo że rośliny mają już pięć lat, nie starzeją się i bardzo dobrze plonują, dlatego prowadzi się tylko cięcie sanitarne.
W tym roku planuje się zwiększyć areał uprawy borówki wysokiej o kolejne kilkadziesiąt hektarów. Do założenia plantacji posłużą krzewy wyprodukowane w laboratorium kultur tkankowych. Rośliny z multiplatów (fot. 5) będą przesadzane w gospodarstwie do doniczek P9, a jesienią posłużą do założenia plantacji (fot. 6). Na nowej plantacji dominować będą 'Sunrise' (wcześnie dojrzewająca), 'Brigitta' (średnio późno dojrzewająca) i 'Elliott' (późno dojrzewająca).
Fot. 6. Założenie w gospodarstwie szkółki pozwala znacznie ograniczyć koszty związane z zakupem materiału nasadzeniowego
Aby uniknąć problemów ze zwalczaniem chwastów, rośliny zostaną posadzone na wałach okrytych czarną włókniną (fot. 7), która będzie równocześnie utrzymywała wilgotność gleby, podnosiła jej temperaturę i chroniła przed erozją. W rzędach roślin umieszczone zostaną linie nawadniające. Rzędy będą oddalone od siebie o trzy metry, a rośliny w rzędzie o 1 metr.
Fot. 7. Nowe nasadzenia będą zakładane na wałach okrytych czarną agrotkaniną
Krzewy borówki wysokiej w niektórych rejonach naszego kraju są narażone na uszkodzenia kwiatów spowodowane wiosennymi przymrozkami. W gospodarstwie Marcinkowskich wiosenne przymrozki zdarzają się stosunkowo często, dlatego na całej plantacji zamontowano instalację antyprzymrozkową (fot. 8), która latem pełni także rolę deszczowni. Aby zabezpieczyć 40-hektarową plantację, trzeba było zbudować dwa zbiorniki wodne o łącznej pojemności 30 000 m3 (fot. 9). Taka ilość wody pozwala na ciągłą pracę deszczowni przez 30 godzin. Woda do napełniania zbiorników pochodzi ze studni głębinowej o wydajności 100 m3 na godzinę. Konieczne było także zakupienie trzech pomp o wydajności 300 m3/godz. każda. W tym roku przymrozki kilkakrotnie wystąpiły w okresie kwitnienia borówki, dzięki instalacji antyprzymrozkowej udało się ochronić rośliny przed uszkodzeniami mrozowymi, a tegoroczne plony będą zaliczane do rekordowo dużych.
Fot. 8. Na plantacji znajduje się instalacja antyprzymrozkowa
Fot. 9. Konieczne było zbudowanie dwóch zbiorników o łącznej pojemności 30 000 m3
Prawie bez chemii
Uprawę borówki wysokiej, jak dotąd, udaje się prowadzić w gospodarstwie bez konieczności opryskiwania krzewów środkami ochrony roślin. Według Bogdana Marcinkowskiego, każdy zabieg chemiczny zakłóca naturalną równowagę biologiczną między grzybami antagonistycznymi w stosunku do wywołujących choroby. Nie prowadzi się także opryskiwania przeciwko szkodnikom. W niektórych latach pojawiają się zwójki, jednak te zwalczane są przez larwy much z rodziny rączycowatych, na przykład rączycę czarnonogą (Lydella nigripes) i rączycę rdzawą (Tachina fera), które pasożytują w gąsienicach motyli. Właściciel uważa, że jeśli zniszczyłby chemicznie zwójki (niepowodujące na razie istotnych gospodarczo szkód), zmniejszyłby populację rączyc i problem szkodników znacznie wówczas by się nasilił. Gdy jednak populacja szkodników przekroczy próg ekonomicznego zagrożenia i konieczne będzie opryskiwanie plantacji zoocydami, do tego celu użyte zostaną preparaty selektywne. Na razie w gospodarstwie opryskiwacz używany jest tylko do dolistnego nawożenia roślin, które prowadzone jest kilka razy w sezonie wegetacyjnym. Rośliny opryskuje się głównie nawozem Agroleaf. Gleba w tym rejonie jest bardzo kwaśna o (pH nawet 2,7), dlatego konieczne jest także jej wapnowanie.
Zbiory borówek
Owoce zbierane są na plantacji do jednostkowych opakowań (125- i 250-gramowych). Bezpośrednio na polu prowadzi się także kontrolę jakości zbieranych jagód. Każda 80-osobowa grupa ma jednego brygadzistę i jedną osobę kontrolującą jakość zbioru — oceniającą, czy zbierane owoce są dojrzałe, czy na krzewach nie pozostają dojrzałe jagody i czy owoce nie leżą pod krzewami.
Jednostkowe opakowania z owocami przenoszone są do zbudowanych ze słomianych mat "domków", które chronią owoce przed nagrzewaniem promieniami słonecznymi (fot. 10). Następnie w ciągu 15–30 minut owoce transportowane są do chłodni (zamontowano w niej wentylatory o bardzo dużej wydajności), w której przez 4 godziny są schładzane do temperatury 4° lub 2°C.
Fot. 10. Słomiane domki chronią zebrane owoce przed słońcem
Większość tak schłodzonych borówek sprzedawana jest na rynek angielski, w następnej kolejności do Belgii, Holandii, Włoch. Duża część owoców — zwłaszcza tych eksportowanych do Holandii i Belgii — jest przez tamtejszych handlowców reeksportowana na cały świat. Gospodarze wiedzą, że ich borówki przez europejskich pośredników trafiały już, na przykład, do Emiratów Arabskich czy Japonii. Planują także rozwijać sprzedaż owoców na rynki wschodnie. Właściciele 40-hektarowej plantacji nie liczą na sprzedaż jagód w Polsce — ceny owoców są tutaj niższe od uzyskiwanych na Zachodzie. W tym roku w gospodarstwie będzie się zbierać do 20 ton borówki dziennie, a przy tak dużej ich masie nie można również liczyć na sprzedaż w kraju.
EUREPGAP nie jest trudny
W gospodarstwie w ubiegłym roku wprowadzono system EUREPGAP. Przy dostosowywaniu gospodarstwa do wymagań w nim postawionych nie korzystano z usług firm doradczych — jak uważa Piotr Marcinkowski (fot. 11) — byłoby to stratą pieniędzy. W tak specyficznej uprawie, jak w przypadku borówki wysokiej, niejednokrotnie konieczne było wyjaśnianie osobie przeprowadzającej audyt, dlaczego produkcję prowadzi się w taki, a nie inny sposób. Największym problemem, jak przyznają gospodarze, będzie konieczność wprowadzenia w najbliższym czasie systemu identyfikacji zbieranych owoców.
Fot. 11. Według Piotra Marcinkowskiego, EUREPGAP można wprowadzić w gospodarstwie bez korzystania z usług firm doradczych
Wprowadzenie w gospodarstwie systemu EUREPGAP znacznie ułatwiło sprzedaż owoców za granicę. Przed jego wprowadzeniem zachodni odbiorcy wymagali przedstawiania różnych certyfikatów, na przykład wyników analiz pozostałości środków ochrony roślin w owocach, analizy liści i wody, listy używanych środków chemicznych. Wprowadzenie systemu certyfikacji zwolniło gospodarstwo z konieczności przedstawiania dokumentów potwierdzających jakość sprzedawanych owoców. Gospodarze przekonali się także, że wymagania związane z infrastrukturą sanitarną i właściwym traktowaniem pracowników okazały się łatwe do spełnienia. Osoby pracujące na plantacji po dokładnym wytłumaczeniu im konieczności przestrzegania określonych zasad chętnie się do nich dostosowują, dotyczy to na przykład palenia papierosów tylko w wyznaczonych miejscach czy mycia rąk po skorzystaniu z toalety.
Dr Kazimierz Pliszka, Mgr Tomasz Krupa
Hodowla nowych, ulepszonych odmian borówki wysokiej jest prowadzona w wielu krajach na różnych kontynentach. Stany Zjednoczone — ojczyzna udomowionej borówki wysokiej — mają jednakże wieloletni program hodowlany, finansowany przez Departament Rolnictwa (USDA), prowadzony przy współpracy stanowych uniwersytetów, i stamtąd pochodzi większość odmian uprawnych tego gatunku. Przykładem odmiany uniwersalnej dla całego świata borówkowego jest 'Bluecrop'.
Na świecie
W Ameryce Północnej, Europie, Azji (Japonii i Chinach), Australii, Nowej Zelandii, a ostatnio w Afryce Południowej i Ameryce Południowej (Chile) w uprawie znajduje się kilkadziesiąt odmian borówki wysokiej. Do najpopularniejszych należą: 'Earliblue', 'Bluetta', 'Collins', 'Duke', 'Sunrise', 'Sierra', 'Spartan', 'Patriot', 'Bluejay', 'Nelson', 'Bluecrop', 'Darrow' i 'Elliott'. Niemcy, poza odmianami amerykańskimi, uprawiają własne odmiany: 'Heerma', 'Ama', 'Ascorba', 'Gila' i 'Gretha'. W Polsce wprowadzana jest do uprawy odmiana 'Bonifacy' (czyt. "Szkółkarstwo" 3/2004), wyhodowana w Katedrze Sadownictwa SGGW. Również na dalekich antypodach plantatorzy mają własne odmiany, są to: w Australii — 'Brigitta Blue', 'Bluerose' i 'Denise Blue', a w Nowej Zelandii — 'Puru', 'Nui' i 'Reka'. W 1998 roku Japończycy zarejestrowali dwie odmiany własnej hodowli — 'Otsuboshi' i 'Amatsuboshi'.
Na świecie stopniowo zmniejsza się powierzchnia upraw odmiany 'Bluecrop'. W Ameryce Północnej częściowo zastępuje ją odmiana 'Toro'. Co kilka lat pojawiają się nowości o skomplikowanym rodowodzie i dobrych cechach gospodarczych. Najważniejsze cechy to: plenność, wielkość i atrakcyjność jagód, pora dojrzewania, pora kwitnienia, a w warunkach przyrodniczo-klimatycznych Polski — odporność na mróz.
Pora dojrzewania jagód poszczególnych odmian borówki wysokiej pokazana jest na schemacie. Przedstawiamy też opisy najnowszych i najciekawszych dla plantatora odmian, według pory dojrzewania.
Pora dojrzewania odmian borówki wysokiej
'Chanticleer'
Odmiana powstała z krzyżowania mieszańców G-150 x MeUS-6620 w miejscowości Weymouth, w stanie New Jersey (USA). Testowana była pod numerem G-841, a wprowadzona do uprawy w roku 1997. Krzew rośnie średnio silnie, pędy ma wzniesione. Kwitnie po odmianie 'Weymouth'. Owoce są średniej wielkości, jasnoniebieskie, jędrne, lekko kwaskowate, o przyjemnym aromacie, z suchą blizną poszypułkową. Najważniejszą cechą gospodarczą jest wczesny termin dojrzewania — kilka dni przed odmianą 'Weymouth', a wadą — wrażliwość kwiatów na przymrozki wiosenne.
'Duke'
Odmiana jest mieszańcem powstałym z krzyżowania [('Ivanhoe' x 'Earliblue') x 192 (E-30 x E-11)]. Wprowadzona została do uprawy w stanie New Jersey w 1985 roku. Krzew rośnie silnie, dając liczne wzniesione pędy. Liście ma dość duże, skórzaste i sztywne. Odmiana jest niezawodna w plonowaniu, stosunkowo odporna na mróz. Kwitnie późno. Owoce średniej wielkości lub duże, jędrne, okrągłe mają małą bliznę poszypułkową. Wielkość swoją zachowują przez cały okres zbioru. Jagody mają smak łagodny, ale po kilku godzinach schłodzenia stają się bardziej aromatyczne. 'Duke' dojrzewa kilka dni później niż 'Bluetta' (na Mazowszu w ostatniej dekadzie lipca). Jest odmianą samopłodną i nie wymaga zapylaczy. Pędy i pąki są stosunkowo odporne na wahania temperatury zimą, chociaż odmiana ta jest mało poznana w warunkach klimatycznych naszego kraju. Nie stwierdzono jej wrażliwości na choroby występujące na plantacjach borówki w Polsce. Zaleca się silne cięcie starszych krzewów w celu utrzymania wielkości owoców, ponieważ odmiana ta należy do najplenniejszych. 'Duke' nadaje się do zbioru mechanicznego na rynek świeżych owoców i do mrożenia. W Polsce już wprowadzony do uprawy.
'Collins'
Odmiana stara, powstała z krzyżowania 'Stanley' x 'Weymouth'. Badana pod numerem 18-116 i wprowadzona do uprawy w stanie New Jersey w 1959 r. Należy do tak zwanych siedmiu olbrzymów, czyli odmian wielkoowocowych. Krzew jest silnie rosnący, o wzniesionych pędach, stosunkowo odporny na mróz, jak 'Berkeley'. Odmiana średnio plenna. Owoce zebrane są w grona przeciętnej wielkości, nieco zbite. Jagody są podobne wielkością jak u 'Earliblue', jędrne, aromatyczne, słodkie z posmakiem lekko kwaśnym. Nie opadają przed zbiorem i nie pękają. 'Collins' jest jedną z wcześniej dojrzewających odmian wielkoowocowych, chociaż niezbyt plenną. Ostatnio coraz częściej sadzi się ją na plantacjach w Niemczech i na polskim Pomorzu.
'Toro'
Odmiana amerykańska powstała z krzyżowania odmian 'Earliblue' x 'Ivanhoe'. Wprowadzono ją do uprawy w 1987 roku. Krzew rośnie silnie, pędy ma sztywne, wzniesione. Jest stosunkowo odporny na mróz. Owoce są bardzo duże, zebrane w długich gronach, przypominają nieco winogrona. Są jędrne, matowoniebieskie i równomiernie dojrzewają. Ze względu na duże, nieco zbite grona zaleca się pierwszy zbiór ręczny, a następne — mechaniczne. Wstępne obserwacje prowadzone na środkowym Mazowszu wskazują na dłuższy okres dojrzewania 'Toro' w porównaniu z odm. 'Bluecrop'. Na rynku świeżych owoców uważana za najlepszą ze wszystkich odmian borówki o podobnej do odmiany 'Bluecrop' porze dojrzewania, wymaga to jednak sprawdzenia w krajowych warunkach klimatycznych.
'Chandler'
Odmiana amerykańska powstała z krzyżowania 'Darrow' x M-23, otrzymana została w miejscowości Weymouth, a do uprawy wprowadzona w Ameryce Północnej w 1994 roku. Krzew rośnie silnie, pędy ma wzniesione i dobrze rozgałęzione. Należy do plennych, bardzo ciekawych odmian. Jagody ma bardzo duże (średnica 2,0–3,5 cm), jasnoniebieskie, z dużą blizną poszypułkową (fot. 1). Odmiana ta wyróżnia się długim okresem dojrzewania i zbioru jagód — od 4 do 6 tygodni. Według danych amerykańskich, udaje się w rejonach o łagodnych zimach. W Polsce znajduje się w próbach i na pewno będzie rewelacją na krajowym rynku owocowym. Jej zaletami są bardzo duże jagody oraz długi okres dojrzewania i zbioru.
Fot. 1. 'Chandler'
'Draper'
Najnowsza odmiana hodowli amerykańskiej. Powstała z selekcji krzyżówek odmiany 'Duke' (MSU-24) w roku 1990 na Uniwersytecie Stanowym Michigan dokonanej przez Jima Hancocka, a wprowadzona do uprawy w 2004 roku. Według obserwacji i badań amerykańskich, należy do odmian o średniej porze dojrzewania — kilka dni przed odm. 'Bluecrop'. Krzewy są silne, pędy wzniesione. Jest odmianą bardzo plenną. Jagody są duże, wyrównane co do wielkości, jasnoniebieskie, wyjątkowo jędrne, z mocną skórką, małą blizną poszypułkową, zebrane w luźnych gronach (fot. 2). Są bardzo aromatyczne i długo się przechowują. Zaletą jest równomierne i prawie jednoczesne dojrzewanie owoców. Owoce tej odmiany mogą być zbierane mechanicznie bez uszkodzeń, przez co spotka się ona zapewne z uznaniem plantatorów.
Fot. 2. 'Draper'
'Brigitta Blue'
Odmiana wyhodowana i wyselekcjonowana w Australii z nasion z wolnego zapylenia odmiany 'Lateblue'. Do uprawy wprowadzona w roku 1980. Trzeba pamiętać, że wyselekcjonowano ją w gorącym klimacie australijskim. Krzew rośnie silnie i ma pokrój wzniesiony, nieco rozłożysty. Należy do odmian plennych. Zawiązuje dużo pąków kwiatowych, dość równomiernie rozłożonych na pędach. W pierwszych latach po posadzeniu rośnie słabo. Owoce są średniej wielkości lub duże, jasnoniebieskie, jędrne, wabiące swoim zabarwieniem, z małą blizną poszypułkową, w smaku są lekko kwaskowate. Na Mazowszu 'Brigitta Blue' dojrzewa tuż po odmianie 'Bluecrop'. W warunkach naszego kraju jest dopiero badana i wydaje się, że może być uprawiana tylko w najcieplejszych jego rejonach. Wymaga niezbyt silnego nawożenia mineralnego, by wcześniej weszła w stan spoczynku zimowego. Ostatnio zauważono, że nie jest w pełni samopłodna i wymaga zapylacza, na przykład odmiany 'Bluecrop'.
'Rubel'
Stara i odkryta na nowo odmiana wyselekcjonowana na początku ubiegłego wieku z dzikich form Vaccinium australe w stanie New Jersey w USA. Krzew o średniej sile wzrostu i wzniesionych pędach. Plonuje równomiernie i należy do późno dojrzewających. Jagody są małe, z silnie zabarwionym miąższem pod skórką, smak mają mierny, zebrane są w luźnych gronach. Odmiana jest przydatna do mechanicznego zbioru. Należy jednak pamiętać, że w czasie długotrwałej suszy lub przy opóźnionym zbiorze jagody odrywają się wraz z szypułkami. Odmiana przydatna dla przetwórstwa. Jej owoce mają dużą pojemność przeciwutleniającą, cenną w diecie współczesnego człowieka.
'Liberty'
Późno dojrzewająca odmiana powstała z krzyżowania 'Briggitta Blue' x 'Elliott' (MSU-58). Do uprawy wprowadzona w 2003 roku. Krzew rośnie silnie, pędy ma wzniesione, nieco rozkładające się, i zwisające pędy owoconośne. Jagody są średniej wielkości lub duże, jasnoniebieskie (fot. 3), bardzo jędrne, z małą blizną poszypułkową, smaczne, lekko kwaskowate. W smaku przypominają owoce odmiany 'Brigitta Blue'. 'Liberty' dojrzewa tuż przed odmianą 'Elliott'. Według obserwacji poczynionych w stanie Michigan, stałe owocowanie wskazuje, że pędy i pąki kwiatowe znoszą wahania temperatury jesienią i wiosną, a także zimą mrozy do –25oC.
Fot. 3. 'Liberty'
'Aurora'
Jest to najpóźniej dojrzewająca nowa odmiana, wyhodowana przez Jima Hancocka z Uniwersytetu Stanowego Michigan (MSU-50). Według danych amerykańskich, jagody tej odmiany dojrzewają 7–10 dni po odmianie 'Elliott'.
Krzew jest lekko rozłożysty, silnie rosnący. Plonuje obficie i równomiernie. Jagody są średniej wielkości lub duże (o 20% większe niż u odm. 'Elliott'), niebieskie, nieco cierpkie, z małą blizną poszypułkową (fot. 4). Wydaje się, że jest to odmiana zbyt późna w warunkach klimatyczno-przyrodniczych naszego kraju, ale może być przydatna do sterowanej uprawy pod osłonami.
Fot. 4. 'Aurora'
mgr Aleksander Gonkiewicz
Wciąż rośnie w Polsce zainteresowanie produkcją borówki wysokiej. W ubiegłym roku Inspekcja Nasienna zakwalifikoWała około 280 tys. krzewów tego gatunku (o 85 tys. więcej niż w 1998 r.). Ocenia się, iż powierzchnia owocowych plantacji borówki w naszym kraju wynosi obecnie około 350 hektarów. Pod tym względem zajmujemy drugie miejsce w Europie i piąte w świecie. Pierwsze zajmują Stany Zjednoczone, gdzie plony w 1999 roku wyniosły ponad 87 tysięcy ton. Wysokie zbiory i duża powierzchnia nasadzeń w USA są wynikiem wieloletniej praktyki w uprawie oraz hodowli tego gatunku. Na początku XX wieku hodowlę nowych odmian w USA zapoczątkowali Coville i White otrzymując w 1904 r. odmianę 'Russel', a cztery lata później kolejną — 'Brooks'.
Podrodzina borówkowe obejmuje ponad 150 dzikich gatunków, które rosną na całej półkuli północnej, od tropików po strefę polarną, a w Ameryce Południowej wzdłuż Andów aż do cieśniny Magellana. Gatunki te różnią się między sobą wielkością roślin i barwą owoców. Formy uprawne, ze względu na ich pochodzenie, wielkość oraz barwę owoców, podzielone zostały na sześć grup, z których istotne znaczenie w wielkotowarowej produkcji owoców ma wciąż tylko borówka wysoka. Jej odmiany uprawne są mieszańcami: Vaccinum corymbosum, V. angustifolium i V. australe.
O ODMIANACH I ICH ODPORNOŚCI NA NISKĄ TEMPERATURĘ
Spośród wszystkich wyhodowanych odmian borówki wysokiej obecnie najczęściej uprawiany jest 'Bluecrop', który stanowi 40% wszystkich nasadzeń na świecie. Charakteryzuje się wysokim, regularnym plonowaniem, dobrą jakością owoców oraz zadowalającą odpornością na niską temperaturę. W doświadczeniach Akademii Rolniczej w Krakowie wypadł on najkorzystniej spośród czterech ocenianych odmian (oprócz ww. były to: 'Heerma', 'Croatan' i 'Darrow' — fot.)
'DARROW'
Jednym z tematów poruszonych na XIX Dniu Borówkowym w SGGW (3 sierpnia br.), była odporność tych roślin na niską temperaturę. Mroźne zimy, a szczególnie przymrozki wiosenne są głównym czynnikiem ograniczającym w Polsce dobór odmian. Obserwacje uszkodzeń mrozowych wiosną 2000 r. na plantacji doświadczalnej SGGW wykazały, że najmniej odporne są odmiany: 'Darrow', 'Patriot' i 'Earliblue'. Oprócz kwiatów, które zniszczone zostały w tym roku w 80%, mróz uszkodził także jednoroczne przyrosty. Mniejsze straty, wynoszące około 60%, zanotowano na odmianach: 'Bluecrop', 'Berkeley', 'Blueray' i 'Spartan'. Najbardziej odporne na przymrozki wiosenne okazały się 'Jersey' i 'Lateblue', u których zaobserwowano niewielkie, kilkunastoprocentowe uszkodzenie kwiatów.
'JERSEY'
'LATEBLUE'
Problemy z wiosennymi spadkami temperatury występują również we Włoszech. Późno dojrzewająca 'Brigitta Blue' okazała się odmianą mało odporną na przymrozki. Niska temperatura uszkadza jej kwiaty, a nawet zawiązki. Dużą zaletą jej owoców jest odpowiedni stosunek kwasów do cukrów, dzięki czemu nadają się do długotrwałego przechowywania w kontrolowanej atmosferze (nawet do 12 tygodni). Do nasadzeń we Włoszech od kilku lat wprowadzany jest 'Elliott', który w tamtych warunkach plonuje bardzo obficie. Wykorzystuje się także dwie odmiany nowozelandzkie — 'Nui' i 'Reka'. Pierwsza z nich, w zależności od rejonu uprawy, dojrzewa od trzech do trzynastu dni wcześniej od 'Bluecropa'. Tworzy duże, niebieskie owoce, niestety zaliczana jest do odmian średnio plennych. 'Reka' plonuje obficiej niż poprzednia, a jej średniej wielkości owoce dojrzewają o około ośmiu dni wcześniej niż 'Bluecropa'. Obie odmiany są opatentowane na kraje Europy przez niemiecką firmę W. Dierking. Obecnie do nasadzeń we Włoszech poleca się 'Earliblue', 'Bluecrop' i 'Berkeley', a z odmian późnych — 'Darrow', 'Coville' i 'Lateblue'.
BORÓWKA ŚREDNIA
Otrzymano ją w 1968 roku w USA, ze skrzyżowania borówki wysokiej z niską, zwaną też wąskolistną (Vaccinum angustifolium). Powstałe w ten sposób odmiany mają wyższą tolerancję wobec niskiej temperatury, lecz plonują słabo, a ich owoce często są złej jakości. Dobre wyniki otrzymano natomiast z krzyżówek wewnątrzgatunkowych z V. darrowi. Krzewy — pozostające jeszcze w badaniach — mają dużą wytrzymałość na mróz i wydają jędrne owoce o intensywnym nalocie woskowym.
W naszej praktyce szkółkarskiej bardzo często spotykamy się z pytaniami na temat uprawy borówki wysokiej. Jest to wciąż roślina mało znana. Co prawda produkowane przez nas krzewy zaopatrzone są w etykiety z instrukcją, ale jest ona z konieczności lakoniczna. Mamy nadzieję, że poniższe informacje pomogą Państwu osiągnąć sukces w uprawie borówki.
Borówka wysoka pochodzi z Ameryki Północnej. Krzewy osiągają 180 cm wysokości, kwitną w drugiej połowie maja, jagody dojrzewają od początku lipca do końca września, w zależności od odmiany. Przystępując do uprawy musimy pamiętać, że borówka wysoka jest rośliną z rodziny wrzosowatych, o bardzo specyficznych wymaganiach. Niedopełnienie któregoś z tych wymagań prowadzi do niepowodzenia w uprawie.
Dobór stanowiska
Uprawiając borówkę na skalę towarową wybieramy gleby lekkie /piaszczyste/, kwaśne /pH KCL 3.5-4.5/, próchniczne /ok. 10% zawartości próchnicy/, wilgotne /poziom wody gruntowej od 60 do 100 cm/ i przewiewne /głębsze warstwy gleby powinny być przepuszczalne/. W praktyce są to gleby w pobliżu lub wśród lasów sosnowych. Jeśli gleba spełnia powyższe warunki, konieczne jest wykonanie w stacji chemiczno-rolniczej analizy gleby, a zwłaszcza określenie jej kwasowości.
Borówka jest rośliną o bardzo niskich wymaganiach pokarmowych, dlatego optymalna zasobność gleby jest następująca:
· fosfor 1.5 - 2 mg P/100 g gleby
· potas 3-5 mg K/100 g gleby
· magnez 2.5 - 4 mg Mg/100 g gleby.
Jeżeli zasobność gleby jest niższa od podanych wartości, trzeba te braki uzupełnić podczas przygotowania pola pod uprawę. Niewłaściwy odczyn pH możemy podwyższyć wapnując lub obniżyć siarkując glebę. Niewielkie obniżenie kwasowości gleby możemy również uzyskać dodając do gleby zakwaszające, wolno rozkładające się substancje organiczne, takie jak torf wysoki, przekompostowana kora albo trociny sosnowe. Sadząc krzewy borówki na działce optymalne warunki uprawy możemy dość łatwo uzyskać zaprawiając dołki dużą ilością kwaśnego torfu, ziemi liściowej, przekompostowanej kory lub trocin. W przypadku gleby zupełnie nieodpowiedniej /bardzo zwięzłej, o wysokim pH/ należy przygotować do dołków podłoże składające się np. z torfu, kory i leśnej ziemi.
Sadzonki i odmiany
Na plantacjach powinien być wysadzany 2-3 letni materiał roślinny, rozmnażany wegetatywnie, w pojemniku lub z bryłką korzeniową. Dobór odmian na plantację zależy od wielu czynników i wymaga konsultacji. ...
bomaszko