Ernst Bloch – Ślady (1930 rok).pdf - Ernst Bloch - Symulator_Farmy

Ernst Bloch

Ślady

Samokształceniowe Koło Filozofii Marksistowskiej

WARSZAWA 2010

Ernst Bloch – Ślady (1930 rok)

Fragmenty „Śladów” („Spuren”) – pisanych w

1929 roku i opublikowanych rok później w

Berlinie – przełożyła Anna Czajka-Krzyżanowska.

Podstawa niniejszego wydania: „Literatura na

świecie” nr 7 (123), lipiec 1981 r.

– 2 –

http://skfm.dyktatura.info/

Ernst Bloch – Ślady (1930 rok)

Jakże więc? Jestem. Lecz nie mam siebie.

Dlatego stajemy się sobą dopiero.

ZA MAŁO

Z samym sobą jest się samotnym. Samotni są też w większości ci, którzy będąc razem z innymi,

nie są ze sobą. Obydwa te stany trzeba porzucić.

MIESZAĆ SIĘ

Dobre? zapytałem. Dziecku najlepiej smakuje u obcych. Zauważają tylko szybko, co i tam jest nie

w porządku. A gdyby w domu było pięknie, nie odchodziłyby tak chętnie.

NUCIĆ SOBIE

Zastanawiające, jak zachowują się niektórzy, gdy nikt na nich nie patrzy. Jedni stroją miny z rana,

inni tańczą, większość nuci bez sensu pod nosem. Także w przerwach w pracy, przy liczeniu chociażby,

niektórzy nucą coś, czego się nie rozumie, czego sami nie słyszą, w czym jednak wiele tkwić może.

Opadają wtedy maski bądź tworzą się nowe, to zależy, sprawa jest dość zwariowana. W samotności

ludzie często są jak błędni, śpiewają kawałki z tego, czym byli kiedyś, a co nie pozostało w nich trwałym.

Są skrzywieni, marionetki z marzeń sennych, ponieważ zmuszono ich do wzrostu jeszcze bardziej

krzywego i jałowego.

RÓŻNE POTRZEBY

Opowiadają, że pies i koń byli przyjaciółmi. Pies odkładał dla konia najlepsze kości, koń

podsuwał psu najwonniejsze wiązki siana, i tak chciał jeden dla drugiego tego, co najlepsze, i tak ani

jeden ani drugi nie był syty. Oddaje to dokładnie smutny stan rzeczy nie tylko w stosunkach między

najbliższymi sobie ludźmi, różnej płci przede wszystkim, gdy nie potrafią zrezygnować ze świata

własnych wyobrażeń, lecz także w stosunkach mniej zażyłych. Wielce tu pomagają skromne wymagania

co do powszechnie i zazwyczaj w dobrej wierze robionych podarunków. Gdy się bowiem widzi owe

wiązki siana, wieczory, niedziele większości ludzi, trudno pojąć, w jaki sposób utrzymują się przy życiu.

BŁOTO

Jak nisko można upaść. Widziałem to wczoraj, ze wszystkimi szczegółami. Na rue Blondel leżała

pijana kobieta, policjant wkracza w akcję. Je suis pauvre, mówi kobieta. To jeszcze nie powód, żeby

rzygać na ulicy, krzyczy policjant. Que voulez-vous, monsieur, la pauvreté, c’est déjà á molitié la saleté 1 ,

mówi kobieta i pije dalej. W tym jednym zdaniu jest opis, komentarz i zniesienie. Kogo lub co miał

aresztować policjant.

MURZYN

Pewien człowiek przyjrzał się sobie lepiej właśnie w momencie, gdy się mylił. Późnym wieczorem

przyszedł do hotelu pewie n pan, z przyjaciółmi, wszystkie miejsca były zajęte. Poza jednym, lecz w

1 Jestem biedna. Czego pan chce, bieda jest już w połowie brudem.

– 3 –

http://skfm.dyktatura.info/

Ernst Bloch – Ślady (1930 rok)

pokoju spał już Murzyn, jesteśmy w Ameryce. Mimo to pan zdecydował się wziąć pokój, chodziło o

jedną noc tylko, raniutko musiał śpieszyć do pociągu. Surowo przykazał jednak chłopcu hotelowemu,

żeby go obudził. Jeśli nie wystarczy stukanie w drzwi, niech budzi go w łóżku, ale niech się aby nie omyli

i nie budzi Murzyna! Na noc zażyto różnorakich mocnych trunków, z sukcesem tak dużym, że

przyjaciele, zanim dostarczyli dżentelmena do jego pokoju z Murzynem, wysmarowali go sadzami, czego

nawet nie zauważył. Kiedy więc chłopiec hotelowy obudził gościa, ten pędzi na dworzec, do pociągu, do

toalety, aby się umyć: widzi się w lustrze i krzyczy: „A jednak Murzyna obudził, idiota!” – Historia ta

bywa opowiadana także inaczej, kończy się jednak zawsze tak samo. Czy mężczyzna był zaspany? z

pewnością, lecz jednocześnie nigdy nie był trzeźwiejszy jak w tym momencie. Znalazł się tak

nieokreślenie blisko siebie samego, i biel, do której nawykł, spadła z jego ciała jak sukienka, w którą go

przedtem, co było całkiem przyjemne, wetknięto. Tak to biali upodobniają się zazwyczaj do własnych

zniekształconych obrazów, nic tam nie leży dobrze, życie jest marnym krawcem. Także z Murzyna

opadłaby suknia, gdyby raz wnikliwie przyjrzał się sobie.

DZIAŁ WODNY

Ktoś powiedział: absolutnie nie chodziło o ciebie czy o mnie. Przynajmniej na początku, czyż

byłem przy tym, kiedy mnie płodzili? Przypuszczalnie zdarzyło się to ojcu i matce dość przypadkowo.

Potem naturalnie, człowiek istnieje i rozwija się sam z siebie, o ile jest coś wart.

Istnieje się, ale czy z własnej łaski? przerwał sobie mężczyzna. Nie, zbyt wiele jest tu

przypadkiem, a ten nas obraża. Co najmniej nasze niewiadome spotkania, nasz początek z ludźmi i

wynikający z tego los (którego by bez tego początku nie było), zależą od najbardziej przypadkowych

okoliczności. Mogą one pochodzić z najbłahszego źródła, i często, co zadziwiające, źródło jest jedno i

wciąż to samo, inne okoliczności nie mają tu wpływu wcale lub tylko niewielki. Jeśli chodzi o mnie na

przykład, mówił mężczyzna, to odkryłem, dostatecznie zbadawszy rzecz w pewnej niepoważnej godzinie,

że moje właściwie życie, by tak powiedzieć, moje drugie narodziny lub chrzest dojrzałości mają związek

z dymisją pewnego bawarskiego oficera, którego nazwiska już nawet nie pamiętam. Jako młody człowiek

żyłem samotnie, szukałem, lecz nie znalazłem nikogo.

W swoim pierwszym monachijskim semestrze mieszkałem u kobiety, jak myślałem, wdowy,

niekiedy chlubiła się lepszymi czasami. Przybył tam potem jako lokator stary człowiek, którego się od

czasu do czasu widywało w sieni dystyngowanie postękującego. Kiedy pewnego razu wróciłem do domu

późno w nocy, przechodziłem obok sypialni wdowy, drzwi dziwnym trafem stały otworem – a w łóżku

wdowy leżał w śmiertelnej pozie stary człowiek, światło paliło się jeszcze, a po lewej i prawej stronie

dwie wysokie świece. Mieszkanie było puste, kobieta zniknęła, a ja byłem sam na sam z umarłym. Znów

się pojawił pavor nocturnus z dzieciństwa, te same sparaliżowane członki, niemożność ucieczki przed

koszmarnym snem. Lecz przecież, czego się sobie życzy w dzieciństwie, tego ma się pod dostatkiem w

życiu dojrzałym, przynajmniej odwagi do ucieczki – i po krótkim czasie byłem znów wśród żyjących, w

barze, którego z pewnością bym nie odwiedził, gdyby nie martwy mężczyzna.

Oto rdzeń historii: w istocie, nigdy jeszcze nie byłem w tym barze, ponieważ był podły, także

dlatego, że stale bywali tam bardzo niemili znajomi. Tej nocy poszedłem tam tylko dlatego, że

potrzebowałem, co się da udowodnić, ludzkiego ciepła bez względu na napotkane twarze. Włos w zupie

był mimo wszystko ludzki, a w kwaśnym winie odrobina brudu unosiła się jak błogosławiony duch.

Przede wszystkim jednak tego akurat wieczoru bar ów odwiedził człowiek, który nigdy tam nie bywał i

którego wtedy poznałem – i właśnie przez niego, po kolei, pośrednio, w istnym łańcuchu spotkań,

przypominającym przypalanie jednego papierosa od drugiego, poznałem wszystkich ludzi, którzy byli dla

mnie ważni. Najpierw pewna studentka, przez wzgląd na nią poszedłem studiować na małym

uniwersytecie, o którym bym kiedy indziej w ogóle nie pomyślał. Potem, w tym samym miejscu, pewna

Węgierka, przyjaciółka Rosjanka i przyjaciel Niemiec – najczystszy karat dziwaczności. Wszystko to

ludzie, którzy tacy, jacy byli, w specyficzny sposób oddziałali na mnie i nie daliby się zastąpić innymi.

Bez Węgierki nigdy nie pojechałbym do Budapesztu (przynajmniej nie wtedy), bez niej nie poznałbym

– 4 –

http://skfm.dyktatura.info/

Ernst Bloch – Ślady (1930 rok)

filozofa (przynajmniej nie w tym, o wszystkim decydującym czasie), owego ojca franciszkanina, który tak

intensywnie na mnie wpływał. I znów przez człowieka z baru spotkałem moją przyszłą żonę, w pewnym

na uboczu położonym zajeździe, przez niego określiło się nawet miejsce, w którym pisałem pierwszą

książkę (nie bez zależności od krajobrazu). W tym paśmie przyczynowym są oczywiście jeszcze inne, nie

tak może przypadkowe wątki, lecz żaden z nich nie przenika w tym stopniu wszystkiego, żaden przede

wszystkim nie jest tak zdecydowanie przyczynowym, żaden nie określa tak bardzo wszystkich nowych

początków. Mały uniwersytet i to, co potem nastąpiło. Oddalony zajazd w dolinie Izary i wszystko, co

zdarzyło się potem – cały ten los nie dokonałby się, gdyby nie człowiek z baru. Dopiero niedawno

wygasła siła przyczynowa przypadkowego zgonu i znajomości z baru. Stary mężczyzna zaś, od którego

śmiertelnego łoża uciekłem, był zdymisjonowanym oficerem, zwolnionym z powodu skandalu z pewną

monachijską tancerką, który miał miejsce na długo przed moim narodzeniem. Śmiertelnie chory wrócił do

domu swej żony, którą uważałem za wdowę, a która nią dopiero została. Jego koniec w otwartym pokoju,

w nocnym świetle, w opuszczonym mieszkaniu, obdarował mnie początkiem dorosłego życia.

A z czego jeszcze wypływa źródło? pytał osobliwy narrator. Z tego, że przyszedłem do tego domu,

aby wynająć pokój, z pierwszego spojrzenia oficera na ową tancerkę, z drobnych, odległych, obcych

spraw, które mnie przecież w ogóle nie obchodzą. Że komuś cegła spada na głowę, że jeden ma w swych

planach szczęście, a drugi nie, to mogłoby się wydawać zrządzeniem tak zwanej karmy czy tak zwanej

opatrzności. Lecz w tych drobnych, niesamowicie maleńkich i obcych i w tak głębokiej przeszłości

tkwiących przyczynach, dowolność, „przypadkowość”, nieprzydatność, nawet niedogodność karmy,

widoczna jest gołym okiem. Cóż może mieć wspólnego z moim losem prywatna sprawa obojętnego mi

oficera, na którego natknąłem się gdzieś na peryferii mego życia? Co może ona mieć do czynienia z masą

dziedziczną mego życia, w jakim wreszcie pozostaje stosunku do zasady, wedle której zaistniałem jako

zjawisko „inteligibilne” i która odżegnuje się od grochu z kapustą powyższych determinacji? Każdy może

doszukać się we własnym życiu takich niepozornych prapoczątków, w większości przypadków będą one

równie mało znaczące, ba, dziwne i komiczne. Obroty naszej egzystencji nie mają jeszcze budżetu

produkcyjnego, powiedział mężczyzna i symbolicznie splunął w pustą dłoń. Potem, co prawda, wiele

rzeczy wygląda całkiem prawidłowo, gdy patrzeć z perspektywy środka albo nawet końca życia.

Przyzwyczajenie do tego, co zaistniało, wywołuje u wielu złudzenie istnienia zamysłu, w danym

przypadku działania zasady konieczności, wedle której szukać należy spełnienia egzystencji. Wydaje się,

że odwaga i logika, nasza własna łaska tkwiąca w podmiocie, a ostatecznie grupie, tworzą historię i los.

Życie jednak jest jeszcze splątane, nie dla nas też było budowane – raz upada w kałużę na podwórku, raz

na pagórek, a rzadko na Gotharda, ba, nawet tam jeszcze kamyczek tworzy dział wodny i on

najmniejszym swym rozstrzygnięciem każe wodom płynąć tu ku Morzu Śródziemnemu, a tam – ku

Północnemu. Nawet logika odwagi, która z trupa, tancerki i znajomego z baru może ostatecznie stworzyć

jedno życie, tak jak mogłaby je stworzyć z innych możliwych elementów, jest, nawet jeśli nie dowolna, to

przecież tak samo niejasna w swym występowaniu jak zewnętrzny „przypadek”. Także siła tworzenia

wielkiego losu, swoboda posiadania własnej zasady, zasady, wedle której nie raz wystąpiło i postępuje

dalej pokonując wszystkie przeszkody, jest w ostateczności w większości wypadków bardziej

„wolnością”, a zatem przypadkiem, dobrym przypadkiem niż zasadą.

BIEDNY I BOGATY DIABEŁ

Ktoś, kto ma dużo pieniędzy, robi się czasem dziwnie dobry. Także bliźnim użycza czegoś,

wymyśla dla nich coś ładnego. Bogaci ludzie chętnie się bawią, w zabawę wciągają biednych. Tak było

też z owym Amerykaninem, który ogłosił najprzedziwniejszy z konkursów. Szukano młodego człowieka,

najchętniej górnika, zdrowego i zręcznego. Spośród setek tysięcy ubiegających się jeden został wybrany –

młody człowiek stawiał się. Przystojny chłopak, nie miał oto nic więcej do roboty, jak spełniać dalsze

warunki: mianowicie jeść i pić w elegancki sposób, z szykiem nosić wykwintne ubrania, grać figurę.

Wychowawca nauczył go światowych sztuk, jazdy konno, gry w golfa, kulturalnej konwersacji w

towarzystwie dam i w ogóle wszystkiego, co musi umieć amerykański dżentelmen; za wszystko płacił

– 5 –

http://skfm.dyktatura.info/

Ernst Bloch – Ślady (1930 rok).pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: