Fredro Aleksander
WIELKI CZŁOWIEK DO MAŁYCH INTERESÓW
Komedia w pięciu aktach
Niektórych sprawy podobne do złotników. co dęto
- nie odlewano robią; tak owych zawody w pozorze są coś,
lubo w rzeczy są nic
And. Maks. Fredro
Osoby
AMBROŻY JENIALKIEWICZ
MATYLDA, bratanka Jenialkiewicza
ANIELA, siostrzenica Jenialkiewicza
KAROL, brat Anieli, siostrzeniec Jenialkiewicza
LEON, bratanek Jenialkiewicza
DOLSKI
ANTONI, sąsiad Dolskiego
ALFRED, przyjaciel Dolskiego
TELEMBECKI, rządca Dolskiego
MARCIN, służący Dolskiego
PAN IGNACY, daleki krewny i domownik Jenialkiewicza
PANI MOCZYBŁOCKA
TAPICJER
OFICJALIŚCI, LOKAJE Jenialkiewicza
Rzecz dzieje się w l, 2, 3 i 5 akcie na wsi, w domu Jenialkiewicza, w 4 w
mieście, w pomieszkaniu Dolskiego.
AKT I
Salon, drzwi boczne i środkowe. Po prawej stronie od aktorów duże biuro,
papierami założone - po lewej stronie kanapa, przed nią stół.
Scena pierwsza
Jenialkiewicz, Dolski.
Jenialkiewicz mówi z wolna, poważnie, zawsze tajemniczo; stosowna, wydatna
gra twarzy i jestów, którymi często mysi swoje poprzedza lub zakończa.
Okulary na czoło podniesione, które w uniesieniu spuszcza czasem na chwilę
- w ręku i kieszeniach papiery; te często przerzuca i przegląda, czasem
coś w pulares zapisuje. - Jenialkiewicz z Dolskim spotykają się na środku
sceny. Jenialkiewicz podaje mu rękę w milczeniu, wyprowadza na przód
sceny, wpatruje się w niego, potem mówi.
JENIALKIEWICZ
Cóż, panie Janie?
Nic, mości dobrodzieju.
Dobrze?... Hm?...
Dość dobrze.
Bardzo dobrze... Wszystko idzie jak po mydle - jesteśmy prawie u celu.
Aż mnie dreszcz przechodzi... Ja miałbym urząd otrzymać?!
Ale nikomu ani słowa... ani pół słowa... Bo widzisz, na tym świecie...
Rozumiesz?
Tak dalece... niekoniecznie...
Pst!... Spuść się na mnie.
Ach, któż więcej ode mnie spuszcza się na ciebie, kochany panie
Jenialkiewicz. Od roku przestałeś być moim opiekunem, a ja przecie zawsze
pod opieką.
Czy źle na tym wychodzisz?
I owszem... ale...
Bo co się tyczę opieki, mój Dolski, mnie się pytaj, ja ci powiem... Miałem
ich i mam niemało... a wszystkie...
pokazuje jestami, jakby lejce trzymał i nimi kierował
Spuść się na mnie...
Zadajesz sobie tyle pracy.
Prawda. Drugi padłby pod ciężarem - ale ja, Bogu dzięki, umiem sobie
poradzić... Od tylu lat opieka na opiekę... A jakie!... fiu!... Mój brat
Antoni zostawia mi Leona - majątek zadłużony... Fraszka. Oczyściłem
radykalnie - wszystko przedałem i długi spłaciłem. Leon spod mojej opieki
wyszedł czysty jak bursztyn; ale z nim mam biedę - to panicz, z którym nie
zawsze można trafić do końca. Dobre serce, dobra głowa - ale języczek!...
Jak płatnie, nie ma co i zbierać,
ciszej
Nawet i mnie samemu oberwie się czasem.
Czy być może?
Jakem Ambroży,
odprowadzając niby na stronę i tajemnie
Co gorzej - mówiąc między nami, nie dba o moje radę... Pst! zarozumiały,
uparty, porywczy... Ale chłopiec, jakich rzadko - miły, łagodny, do rany
przyłożyć; potrafię mu przyszłość
Wielki człowiek do małych interesów Strona 3/53
zapewnić i mimo że już dawno wieloletni, nieprędko go jeszcze z opieki
wypuszczę.
Pan Leon, jak się zdaje, skłania się sercem...
Pst!... Spuść się na mnie...
Dobrze, mości dobrodzieju.
Z Matyldą inna sprawa. Mój brat Józef, wdowiec od dawna, zostawił z córką
i znaczny majątek pod moją opieką - kapitały, wsie zagospodarowane, aż
miło... To wymagało...
jakby lejcami kierował
Rozumiesz? - Pieniądze rozlokowałem, bardzo, bardzo łatwo rozlokowałem...
Teraz egzekwuję, detaksuję, licytuję... palę proces po procesie... O! ze
mną żartów nie ma... Ja wiem, co to opieka... prawda?
Prawda, mości dobrodzieju.
Wioski puściłem w dzierżawę... Przeszłego roku, jako dobry opiekun,
wszystkie zwiedziłem... Ach! mój miły Boże, co się z tego pięknego majątku
zrobiło!...
Zwaliska, jakem Ambroży, zwaliska - ni ściany, ni strzechy... Zabrałem się
żwawo do roboty i napisałem o strzechach rozprawę.
na stronie
Czy może nie lepiej było kazać naprawić?
przy biurze
Pokażę ci wykaz stosunku produkcji słomy jednego sążnia kwadratowego ziemi
do zużycia tejże w jednym sążniu strzechy; rzecz arcyciekawa...
Szuka.
Ach, któż bez ale...
Gdzieś zatraciłem... No - dam ci potem... Takim to ja jestem opiekunem -
brat po bracie... opieka po opiece.
A opieki po siostrze pan nie wspominasz? Pana Karola i pannę Anielę...
O! tej opieki nie liczę... Karola i Anielkę uważam za własne dzieci... A
jakie dzieci, mój kochany!... Karol - złoto, klejnot... Trochę długów
narobił...
skrobiąc się za ucho
No!... A taż Anielka, dobra, luba, rozsądna, anioł nie dziewczyna.
z zapałem
Ach, prawda - anioł, anioł!
Hę?
spuszczając oczy
Anioł - powtarzam słowa waćpana dobrodzieja.
Miałżeby?... Chciałżeby?... Nie - inaczej rzecz ułożyłem. On dla Matyldy
prawdziwy mentor, tego jej potrzeba... Anielka musi zostać duchem
opiekuńczym Leona... Ach, do stu!... Zapomniałem,
dzwoni
Tyle interesów na głowie.
Bierze z biura listy zapieczętowane i oddaje w głębi Lokajowi, kończąc
ciche zlecenia słowem:
"Galopem."
Tymczasem Dolski na przedzie sceny mówi:
Zdaje się - niekontent... Przeczułem... układ familijny... a ja miałbym
wkradać się... nadużywać gościnności?... ja? jego przyjaciel?... Nie... to
byłoby zdradą... Ale panna Aniela - tak ładna, tak miła, o, laboga!...
A Matylda - co mówisz? To skarb, panie - prawda?
Wielki człowiek do małych interesów Strona 4/53
obojętnie
Skarb, w samej rzeczy.
Z nią sprawa nie tak łatwa, jak się zdaje... To mały diabełek - diabełek,
jakem Ambroży!... Ale charakter - anielski... Serce - złote... Nie
uwierzysz. ile ona dobrego nie czyni, ile jałmużny nie rozdaje... O!
rzadkiej dobroci dziewczyna... A zuch! fiu!... Przeszłego roku wracała
konno, sama, od jednej chorej staruszki... Wtem w lasku jakiś hultaj czy
pijak wyskakuje z gąszczu i za cugle chwyta. Myślisz, że się zlękła? że
krzyczała albo zemdlała? Wcale nie; widząc, że słowa nie pomagają, jak nie
przeciągnie harapem przez łeb hultaja, aż się zatoczył, a ona w nogi...
Ha, ha, ha! Rzadkiej dobroci dziewczyna.
W samej rzeczy.
Ale wróćmy do interesów.
Tak, wróćmy.
bierze go pod rękę, wpatruje się w niego czas jakiś, potem mówi
Pojutrze będziesz wybranym dyrektorem w Towarzystwie Kredytowym.
Och! Aż mi tchy zapiera - bo wiesz dobrze, kochany panie Jenialkiewicz, że
jedynym moim życzeniem, jedyną myślą od samego dzieciństwa było i jest,
abym mógł kiedyś jaki urząd piastować.
Będziesz piastował, jakem Ambroży... Spuść się na mnie.
Dobrze. Ale pozwól mi łaskawie jedne uwagę.
Dwie - jeżeli ci się podoba.
Dlaczego nasze zamiary okrywamy tajemnicą?
Ty tego nie zrozumiesz.
I to dla tej tajemnicy, przynajmniej tak wnoszę, każesz mi tu bawić od
kilku tygodni.
Myślałby kto, żem go zamknął na cztery zamki... Ależ, mój Jasiu - tobie,
widzę, niełatwo dogodzić... Dwie śliczne panienki, dwóch młodzieńców do
rzeczy, stół niezły, polowanie dobre...
O, laboga! Z tego względu jestem jak w raju... Ale waćpan dobrodziej
często odjeżdżasz, ja tu sam zostaję z rodzeństwem, któremu nieraz muszę
być natrętnym.
Czy ci kto uchybił?
Ach, przeciwnie! Ich uprzejmość zawstydza mnie często; bo wiesz, kochany
panie Jenialkiewicz... taki mój charakter - niczego tak się nie lękam, jak
żebym komu nie zawadził, nie był gdzie zanadto.
Ba, ba, ba!
Te panie i ci panowie mogliby słusznie zapytać się, dlaczego - bo wszystko
musi mieć swoje przyczynę - dlaczego pan Dolski, mając dom własny, bawi tu
u naszego stryja, który najczęściej przesiaduje w mieście? A jak pą razem,
co znaczą te schadzki, te tajemne narady, te, że się tak wyrażę, podziemne
obroty?
Koszałki. opałki... Koszałki, opałki... Bawisz w domu przyjaciela, niegdyś
swego opiekuna - masz z nim wiele interesów do załatwienia, nikt się
dziwić nie może i nikt się nie dziwi... Spuść się na mnie... Ale jeżeli
nie chcesz być dyrektorem...
O, laboga! Rób zatem, kochany przyjacielu, jak ci się zdawać będzie
najlepiej, byłem tylko mógł kiedyś urząd piastować.
Scena druga
Jenialkiewicz, Dolski, Aniela.
ANIELA
Co rozkażesz, kochany wujaszku?
Co rozkażę?
Wielki człowiek do małych interesów Strona 5/53
Kazałeś mnie zawołać.
Kazałem cię zawołać... A tak... tak... kazałem zawołać...
bierze ją pod rękę, wyprowadza na przód sceny, wpatruje się w nią w
milczeniu, potem mówi
Cóż?
Co, wujaszku?
Krótkie milczenie.
...
POLONISTYKA-UJ