kadlubek_kronika.pdf

WINCENTY KADŁUBEK

KRONIKA POLSKA

EDYCJA KOMPUTEROWA: WWW.ZRODLA.HISTORYCZNE.PRV.PL

MAIL: HISTORIAN@Z.PL

MMII ®

1. ROZPOCZYNA SIĘ PROLOG DO KRONIKI POLSKIEJ

WINCENTEGO BISKUPA KRAKOWSKIEGO

[1] Trzech [ich] było, którzy z trzech powodów nienawidzili

uroczystości teatralnych: pierwszego imię Kodrus 1 , drugiego

Alkibiades 2 , trzeciego Diogenes 3 . Kodrus, ponieważ był ubogi

i łachmanami okryty, drugi, ponieważ był niezwykle urodziwy,

trzeci, ponieważ i grzecznością obyczajów się odznaczał, i w głę-

bokie myśli obfitował 4 . Pierwszy, aby i tak już budzącego śmiech

ubóstwa nie wystawiać na ogólne pośmiewisko; drugi, aby nie

narażać się na niebezpieczeństwo uroków; trzeci, aby nieskalane-

go majestatu mądrości nie wydawać na błazeńską poniewierkę.

Wolał bowiem Kodrus uchylać się od oglądania innych niż innym

z siebie wzgardliwe czynić widowisko; albowiem nie ma serdecz-

Kodrus — ubogi poeta z trzeciej Satyry (w. 203) Juwenala,

w której piętnował życie wielkomiejskie Rzymu I/II w., gdzie pauper-

tas — (ubóstwo) wystawiana była na pośmiewisko. W poezji wagantów

średniowiecznych Kodrus był symbolem nędzarza. Por. Codro Codrior

w Carmina Burana, 19, wyd. C. Fischer, Zurich—Munchen 1974, s. 48. H.

Zeissberg, Vincentius, s. 113—115, domyślał się tu postaci Kodrusa,

ostatniego króla Aten, o którym Wincenty w ks. II, rozdz. 27 na

podstawie Justyna, Epitome Pompeii Trogi II 6.

Alkibiades (ok. 450—401 p.n.e.) — wychowanek Peryklesa, nieudany

uczeń Sokratesa, uratowany przezeń z bitwy pod Pontideą. Jako wódz

i polityk podczas wojny peloponeskiej wykazał brak zasad moralnych;

urodziwy, wytworny i próżny, o czym Plutarch, Żywoty sławnych mężów.

Zwrot specie perinsignis o Alkibiadesie na podstawie Justyna, Epitome V 2.

Diogenes (ok. 413—323 p.n.e.) — filozof ze szkoły cyników w Ate-

nach, uczeń Sokratesa. Głosił i realizował w życiu moralną wartość

wyzbycia się dóbr materialnych, bohater wielu anegdot. Nie wiadomo, do

jakiej literatury nawiązał w tym miejscu Wincenty.

— animi gravitate fecundus może nawiązywać do Pliniusza,

Historia naturalis, Praefatio 5.

nego przymierza między purpurą a łachmanem. Wolał też Al-

kibiades raczej w domu ukrywać się bez pochwał niż chełpić się

urodą z narażeniem urody na utratę; albowiem nic nie jest

z przyrodzenia tak wspaniałe, żeby spojrzenie zaślepionej zazdrości nie

mogło tego urzec. Diogenesowi znowu roztropność kazała gardzić

towarzystwem gminu; albowiem lepiej jest cieszyć się czcią w samotności

niż doznawać lekceważenia w poufałym obcowaniu 5 .

[2] Atoli surowa suchość tej książeczki, jałowa jej surowość

bezpieczna jest od ciekawości Alkibiadesa. Przesądem bowiem

jest lęk przed urokami, a nieurodziwy nie ma nic do stracenia

z powodu oceniania swojej urody. Jednakże i Diogenesa zdanie,

acz natchnione, nie trapi nas, którym mądrość nie użyczyła ani

kropelki łaski. Kodrusa jedynie, Kodrusa trwoży nasz obraz,

gdyż nasze ubóstwo, wystawione na publiczne zaczepki postronnych, nie

ma nawet łachmana, którym mogłoby okryć swój wstyd. Nie mamy

bowiem z dzieweczkami wśród muz swawolić w pląsach Diany 6 , lecz

stanąć pod trybuną czcigodnego senatu 7 . Nie [mamy dmuchać] w sielskie

piszczałki z bagiennej trzciny, lecz [proszeni jesteśmy], aby złote ojczyzny

[opiewać] filary 8 . Nie

Seneka, Dialogi, IX 17, 3 (De tranquillitate animi).

Dione — matka Afrodyty, greckiej bogini miłości, rzymskiej Wenus, zwanej stąd

Dionea, lub zgoła Diona, jak w Carmina Burana, nr 71: Iam Dionea leta chorea \ sedulo

resonat cantibus chorum \ lamque Dione iocis agone relevat cruciat corda suorum (w

wyd. C. Fischera, s. 228).

— sacer senatus (Juwenal, Satyra XI 29), znana tytulatura rzymska; Balzer, I, s. 443

n., 447 n.

W zdaniu tym już najstarszy kopista opuścił orzeczenie, może nawet dwukrotnie,

jak tego domagałaby się równoległa konstrukcja zdań poprzedzającego i następującego, i

tak je uzupełniam: Non umbratiles palustrium cannarum harundines [inflare], sed aureas

patriae columnas [ canere invitamur ]. Mogło być też ponere, stawiać filary. Podstawowy

rękopis Eugeniuszowski nie ma wyrazu cannarum przekazanego w innych, co A.

Bielowski emendował na ut caneremus. Tymczasem palustrium cannarum harundines

nawiązuje do poetyckich wyrażeń Owidiusza i stanowi nieusuwalną z tekstu lectio

difficilior. Komentarz A. Bielowskiego w MPH II, s. 251.

lalki gliniane, lecz prawdziwe ojców wizerunki każą nam wydobywać z głębi

zapomnienia [i] rzeźbić w starożytnej kości słoniowej. Co więcej, jesteśmy

wezwani, aby boskiego światła kagańce rozwiesić w zamku królewskim, a

pośród tego znosić trudy wojennych zapasów.

[3] Atoli co innego jest, gdy się przedsiębierze coś pod wpływem

nieoględnej pochopności, z chęci popisania się, z żądzy zysku 9 , a co innego,

gdy [spełniamy] to, co narzuca konieczność, władczo nakazująca posłuch.

Mnie bowiem ani taka namiętność pisania 10 nie pobudza, ani taka żądza sławy

nie podnieca, ani gwałtowna chęć zysku nie zapala, iżbym po zaznaniu tylu

rozkoszy na morzu, po tylokrotnym rozbiciu się i mozolnym wybrnięciu na

brzeg, miał ochotę ponownie rozbijać się na tych samych ławicach. Jedynie

bowiem osła podniebieniu oset lepiej smakuje niż sałata i tylko ktoś zgoła

naiwny daje się przynęcić niesmaczną słodyczą.

[4] Jednakże niesłuszne jest uchylanie się od wykonania

słusznego polecenia. Zrozumiał z pewnością najdzielniejszy

z książąt 11 , że wszelkie dowody dzielności, wszelkie oznaki

zacności odbijają się w przykładach przodków jakby w jakichś

zwierciadłach. Bezpieczniej bowiem wybrać się w drogę, gdy

przodem idzie przewodnik, gdy światło posuwa się przed nami,

i wdzięczniejszy jest obraz obyczajów, który obfitująca w przy-

kłady starożytność przepowiada. Pragnąc tedy w swej szczodrobliwości

dopuścić potomnych do udziału w cnotach pradziadów, na mnie pisarza, na

kruche jak trzcina pióro, na barki karzełka brzemię włożył Atlasa 12 . Nie

innym zapewne kierował się wzglę-

Decretum Gratiani II, C. 2, q. 7, c. 54.

— scribendi cacoethes, grecyzm Juwenala, Satyra VII 52.

Kazimierz Sprawiedliwy, w latach 1177—1194 książę krakowski.

Atlas — tytan, który dźwigał na barkach kolumny podtrzymujące

nad ziemią niebo, ukarany za bunt przeciwko bogom. To porównanie

przypomina nieco przewrotnie sentencję Bernarda z Chartres (poł. XII w.) o

współczesnych intelektualistach: „Jesteśmy karłami, którzy wspięli się na ramiona

olbrzymów — oni dźwigają nas w górę i podnoszą o całą swoją gigantyczną wysokość".

Por. Wstęp, s. XCIX.

dem jak tym, że blask złota, że połysk klejnotów nie traci wartości

przez nieudolność artysty, podobnie jak i gwiazdy, wskazywane

szkaradnymi palcami Etiopów 13 , nie ciemnieją. I nie potrzeba

wnikliwości mistrza, żeby żelazo z rdzy oczyścić, żeby złoto

oddzielić od żużla. Ponieważ więc głupstwem byłoby walczyć

z ciężarem, od którego niepodobna się uchylić 14 , będę go dźwigał

w miarę sił, byleby towarzyszyli mi tacy, którzy od początku tej

drogi czułym sercem 15 sprzyjać mi będą i których ani [moje]

potknięcie się na pochyłości, ani upadek nie zdziwi na ślizgocie.

Dzięki ich przyjaznej zachęcie 16 niech ciężar przestanie być

ciężarem i trud niech nie wyda się trudem. W drodze bowiem miłe

towarzystwo jest jak wóz podróżny 17 .

To na koniec wypraszam sobie u wszystkich, aby nie każdemu

pozwalano nas osądzać, lecz tylko tym, których zaleca wytworny

umysł lub wybitna ogłada, zanim nas jak najsumienniej nie

rozpoznają. Tylko bowiem rozgryziony imbir smakuje i nic nas

nie zachwyci, na co spojrzymy [tylko] mimochodem. Atoli bez-

prawiem jest osądzać sprawę bez dokładnego jej poznania 18 . Kto

więc skąpi pochwał, niech będzie bardziej skąpy w ganieniu 19 .

Nazwa odniesiona ogólnie do czarnych mieszkańców Afryki.

Seneka, De moribus 39: Stultum timere quod vitare non possis.

Dosłownie: 'słodkim serduszkiem'.

— aggratulatione soda. Ten neologizm A. Bielowski propono-

wał tłumaczyć 'potucha'. W staropolszczyźnie 'potuchać' znaczy za-

chęcać, pobudzać. Tu rzeczywiście autor ma na myśli dodawanie otuchy.

Publiliusz Syrus (I w.), Sentencje 104: Comes facundus in via pro

vehiculo est, tzn. że rozmowny towarzysz skraca czas podróży.

Digesta l, 3, 24.

Seneka, De formula honestae vitae, 8: Lauda parce, vitupera parcius.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: