UKŁAD POKARMOWY.docx

UKŁAD POKARMOWY

JAMA USTNA – wyścielona błoną śluzową. Rozpoczyna się tu wstępne trawienie cukrów (przez amylazę ślinową). Wejście do jamy ustnej ogranicza szpara ust.

PRZEDSIONEK JAMY USTNEJ - Ogranicza go wewnętrzna powierzchnia warg, zewnętrzna powierzchnia dziąseł, zewnętrzna powierzchnia zębów. Wejście do przedsionka, czyli szparę ust, ograniczają dwie wargi - górna i dolna, połączone z sobą w kątach ust. Czerwień wargowa występuje tylko u człowieka, jest to spowodowane płytkim unaczynieniem warg. Warga górna przedłuża się w płytkę nosowo-wargową, która u bydła nazywa się śluzawicą, u psa lusterkiem nosowym, a u świni - tarczą ryja. Znajdują się tu ujścia licznych gruczołów. Stałe parowanie ich surowiczej wydzieli­ny obniża temperaturę płytki nosowo-wargowej.

Policzki są to skórno-mięśniowe płaty ograniczające, z boków przed­sionek jamy ustnej. Współpracując z językiem, podsuwają pokarm pod miażdżąco-trące działanie zębów. W zrębie policzka znajdują się gruczoły ślinowe. Ra­zem z gruczołami warg tworzą one tzw. ślinianki małe, których wydzielina jest odprowadzana do przedsionka jamy ustnej. Tu trafia tak­że ślina wytwarzana przez śliniankę przyuszną. Na błonie śluzo­wej policzków pojawiają się u przeżuwaczy drobne brodawki policzkowe, które zapobiegają wypadaniu pokarmu z jamy ust­nej w czasie przeżuwania.

Dziąsła to część błony śluzowej jamy ustnej, okrywająca wyrostki zę­bodołowe szczęki i żuchwy przy nasadzie zębów.

JAMA USTNA WŁAŚCIWA – ogranicza ją wewnętrzna powierzchnia dziąseł, wewnętrzna powierzchnia zębów, podniebienie twarde, podniebienie miękkie oraz dno jamy ustnej (do której przylega język).

Zęby – siekacze (brak u przeżuwaczy), kły i przedtrzonowe to zęby jednorazowo wymienne – poprzedzone zębami mlecznymi; zęby tkwią w zębodołach. Umożliwiają obróbkę mechaniczną czyli rozdrobienie pokarmu

Podniebienie twarde – stanowi sklepienie jamy ustnej. Rusztowanie dla niego tworzą: k. siekaczowa, wyrostki podniebienne szczęki, k. podniebienna (blaszka pozioma i pionowa) . Z kośćmi tymi zrasta się błona śluzowa tworząca podłużny szew, od któ­rego odchodzą na boki marszczki podniebienne. Zbudowane są one z nabłonka wielowarstwowego płaskiego rogowaciejącego; umożliwiają rozcieranie pokarmu. Sprzyjają one utrzymywaniu w jamie ustnej kęsów pokarmu w czasie żucia. U prze­żuwaczy błona śluzowa przedniej części podniebienia twardego wy­kształca grubą zrogowaciałą poduszkę zębową, zastępującą siekacze gór­ne.

Podniebienie miękkie -  jako przedłużenie ku tyłowi podniebienia twardego, jest fałdem błony śluzowej o własnej, poprzecz­nie prążkowanej mięśniówce.

Ślinianki- są gruczołami jamy ustnej produkują­cymi ślinę, która pełni ważną rolę w procesach trawiennych: nawilża karmę, ułatwia formowanie i przesuwanie kęsów pokarmu.

Rozróżnia się gruczoły ślinowe małe, które pod nazwą gruczołów war­gowych, policzkowych, językowych i podniebiennych, rozsiane są w bło­nie śluzowej tych narządów, oraz gruczoły ślinowe duże, zwane krótko śliniankami. Do tych ostatnich należą parzyste ślinianki przyuszne, żuchwowe, podjęzykowe.

Język –jest silnym, mięśniowym narządem służącym do porusza­nia pokarmu w trakcie żucia i połykania, a także odbiera bodźce smakowe, dotykowe, bólowe i termiczne. Wyróżnia się wierzchołek, trzon i korzeń języka. Wierzchołek języka połączony jest z dnem jamy ustnej za pomocą wędzidełka języka

U mięsożernych występuje bruzda (zagłębienie) pośrodkowa. Kość gnykowa przymocowana jest do języka, umożliwia połykanie. Lyssa – pozostałość po kości, u mięsożernych i niektórych owadożernych; struktura łącznotkankowa, zawiera dużo chrząstki.

Gruczoły (brodawki) języka:

·        mechaniczne – pokryte nabłonkiem wielowarstwowym płaskim zrogowaciałym

- nitkowate –nadają językowi szorst­kość, ułatwiającą przesuwanie karmy w jamie ustnej

- stożkowe – u świni i psa

- soczewkowe

·        smakowe (z kubkami smakowymi) – leżą w nabłonku;

- grzybowate - rozmieszczone są prawie na całej powierzchni języka, między brodawkami nitkowatymi

- okolone – najwięcej u przeżuwaczy, dwie u świni, konia. U psa układają się w kształt litery „V” (zazwyczaj są to 2-3 pary)

- liściaste – (brak ich u przeżuwaczy) występują pojedynczo na częściach bocznych nasady języka w postaci owalnych wyniosłości pociętych pionowymi szczelinami

GARDŁO - gardziel - przestrzeń trójkątnego kształtu zawarta pomiędzy łukami podniebienno-językowymi a podniebienno-gardłowymi. Połykanie umożliwia podniebienie miękkie, nagłośnia (chrząstka nieparzysta krtani, nie ulega zwapnieniu). Gardło to skrzyżowanie dróg pokarmowych (przechodzą ze strony dobrzusznej na dogrzbietową) i dróg oddechowych (przechodzą ze strony dogrzbietowej na dobrzuszną). Posiada dwa otwory po bokach do trąbek słuchowych do ucha środkowego. Migdałki – narząd obronny przewodu pokarmowego i dróg oddechowych. Wytwarzają limfocyty kontrolujące stan drobnoustrojów w pokarmie - „otworki” (mieszki) na języku – migdałki językowe, w gardle – migdałki gardłowe

PRZEŁYK – jego długość zależy od długości odcinka szyjnego. Ruchy perystaltyczne (robaczkowate) umożliwiają przesuwanie się pokarmu do żołądka. Przełyk wyścielony jest nabłonkiem wielowarstwowym płaskim rogowaciejącym Światło ma kształt gwiazdkowaty, jest to spowodowane wpukleniami błony surowiczej.

Gruczoły wpustowe – w błonie śluzowej

Gruczoły właściwe przełyku – w błonie podśluzowej

ŻOŁĄDEK

Rodzaje żołądków:

Jednokomorowy:

- Prosty (u mięsożernych, człowieka) – pozbawiony części przedżołądkowej ; błona śluzowa wyścielona na całym obszarze nabłonkiem jednowarstwowym cylindrycznym (walcowatym) (z kosmkami czyli typu jelitowego)

- Złożony - z występującą częścią przedżołąd­kową (u świni – ciemny kolor żołądka, uchyłek (zachyłek) w żołądku; brodawka odźwiernikowa; u konia – jasny kolor żołądka):

- część gruczołowa - obszar pokryty nabłonkiem jednowarstwowym cylindrycznym (walcowatym) (z kosmkami).

   - część bezgruczołowa - drugi obszar pokryty nabłonkiem wielowarstwowym płaskim typu przełykowego

Wielokomorowy

Obejmuje on trzy przedżołądki wysłane bezgruczołowa śluzówką pokrytą nabłonkiem wielowarstwowym płaskim Są to żwacz, czepiec oraz księgi. Czwarta komora to żołądek właściwy zwany trawieńcem zaopatrzony w śluzówkę typu gruczołowego z nabłonkiem jednowarstwowym cylindrycznym. Funkcją przedżołądków w procesie trawie­nia jest przemieszanie pokarmu i fermentacja pokarmu przy współudziale bakterii i pierwotniaków. Przede wszystkim celuloza, ale także tłuszcze i biał­ka są trawione w żwaczu przez zasiedlającą go florę. W trakcie tego dochodzi do procesów wymiany przez ścianę żwacza.

Żwacz u dorosłego przeżu­wacza zajmuje prawie całą lewą połowę jamy brzusznej. W żwaczu wyróżnia się powierzchnię ścienną i powierzchnię trzewną. Przez silne słupy mięśniowe światło żwacza jest podzielone na kilka części. Od zewnątrz granice tego podziału przedstawiają się jako rowki. Części żwacza oddzielone rowkami, lub, patrząc od wewnątrz, filarami, to grzbietowy i brzuszny worek żwacza. Worek grzbietowy nazywany jest takie żwaczem głównym, worek brzuszny natomiast żwaczem dodatkowym. Od obu worków żwacza oddzielone zostają przez przedni i tylny rowek worki ślepe przedni i tylny. Worek śle­py przedni nie jest "prawdziwym" workiem ślepym. Ku przodowi otwiera się on do czepca i nazywany jest przedsionkiem żwacza lub też żołąd­kiem wyrzutowym, ponieważ przez jego światło dochodzi do naprzemiennej wymiany treści pokarmowej między żwaczem a czepcem, a proces ten wspo­magany jest aktywnie przez jego mięśniówkę. Także w czynności przeżuwa­nia ma on do spełnienia ważną funkcję, polegającą na przemieszczaniu treści pokarmowej do przełyku.  Błona śluzowa żwacza pokryta jest brodawkami żwaczowymi. Przyczyniają się one, na sku­tek zwiększenia powierzchni błony śluzowej, do szybszej resorpcji powsta­łych w trakcie fermentacji kwasów tłuszczowych i amoniaku.

Czepiec jest położony przed­nio od żwacza, bezpośrednio do tyłu od przepony. Może on znacznie zmie­niać swoje światło.  Powierzchnia błony śluzowej czepca ma strukturę przypominającą plaster miodu. Listewki czepcowe tworzą wiele małych komórek. Pokarm przemieszczany jest między czepcem a żwaczem wiele razy, aż do chwili, gdy jest odpowiednio rozdrobniony i przygotowany do trawienia, tak aby mógł być przekazany do ksiąg, a następnie do trawieńca.

Księgi – są kulistym tworem położonym na prawo i do przodu od żwacza. Ze sklepienia ksiąg w kierunku światła zwie­szają się liczne blaszki o różnej długości. Wyróżnia się blaszki: duże, średnie, małe i najmniejsze. Funkcja ksiąg polega przede wszystkim na odsączaniu wody i resorpcji składników mineralnych z treści pokarmowej, w mniejszym stopniu na roz­drabnianiu pokarmu.

Trawieniec - odpowiada żołądkowi gruczołowemu innych gatunków zwie­rząt. U nowo narodzonych przeżuwaczy przedżołądki są jeszcze bardzo małe. Mleko dostaje się za pomocą rynienki przełykowej bezpośrednio do trawień­ca i ulega ścięciu przez podpuszczkę. Dopiero wraz z przyjmowaniem paszy objętościowej przedżołądki zaczynają się powiększać.

Na jego powierzchni wewnętrznej wykształcone są silne fałdy. Następuje w nim trawienie enzymatyczne.

 Wewnętrzną warstwę wyścielającą wnętrze żołądka stanowi błona śluzowa. W błonie śluzowej znajdują się gruczoły, które zawierają następujące rodzaje komórek:

·        okładzinowe - wydzielające kwas solny

·        główne - wydzielające enzym pepsynę

·        śluzowe - wydzielające śluz, który chroni komórki okładzinowe, główne oraz inne wchodzące w skład błony śluzowej przed trawiącym działaniem kwasu solnego

W skład soku żołądkowego wchodzą:

·           podpuszczka trawi białka mleka,

·           pepsynogen (w kwaśnym pH aktywowany do pepsyny) i rozpoczyna trawienie białek,

·           kwas solny w dużym stężeniu, który nadaje sokowi żołądkowemu odczyn kwaśny (ok. 1,5 pH),

·           lipaza, która rozpoczyna trawienie tłuszczów,

·           śluz chroniący ściany żołądka przed kwasem solnym, czynnikami mechanicznymi, chemicznymi, termicznymi, biologicznymi, a także samostrawieniem. Warstwa śluzu ma grubość ok. 1 mm. Działa bakteriobójczo.

JELITO CIENKIE I GRUBE

Jelito cienkie i grube, są zwykle określane krótko mianem jelit. Rozróżnia się jelito cienkie - o małej średnicy i płynnej zawartości - oraz je­lito grube - o większej średnicy i zawartości o konsystencji mniej lub bar­dziej gęstej zawiesiny.

Jelito cienkie              Jelito grube

              1) dwunastnica              1) jelito ślepe

              2) jelito czcze              2) okrężnica

              3) jelito biodrowe              3) prostnica

Jelito cienkie

Dwunastnica - Rozpoczy­na się przy odźwierniku,

część doczaszkowa – uchodzi do niej przewód żółciowy z pęcherzyka żółciowego - zgięcie doczaszkowe

- część zstępująca - zgięcie doogonowe

- część wstępująca - zgięcie dwunastniczo - czcze

- otrzewnowy fałd dwunastniczo – okrężniczy – pętla jelita czczego

Miejsce przejścia jest charakterystyczne dzięki temu, że w nim właśnie krótka krezka jelita sta­je się wyraźnie dłuższa. Dwunastnica jest najważniejszym odcinkiem jelit. W tej części do treści pokarmowej zostają domieszane enzymy trzustki i żółć wątroby. Odczyn tre­ści pokarmowej staje się zasadowy. Błona śluzowa dwunastnicy pokryta jest kosmkami. Są to palcowatego kształtu uwypuklenia błony śluzowej, wystające do światła jelita. W centrum kosmka położona jest tętnica, żyła i naczynie limfatyczne. Oprócz tego w błonie śluzowej jelita cienkiego znajdują się gruczoły jelitowe zagłębiające się w niej w formie gruczołów cewkowych. W początkowym odcinku jelit cienkich w warstwie podśluzowej położone są tzw. gruczoły podśluzowe (gruczoły Brunnera). Błona śluzowa jelita cienkiego i gruczoły jelita cienkiego zawierają liczne komórki kubkowe, produkujące śluz jelitowy, któ­rego zadaniem jest ochrona błony śluzowej przed samo strawieniem, a także ułatwienie przesuwania treści pokarmowej.

Jelito czcze - Stanowi najdłuższy odcinek jelita i w postaci licznych pętli zawieszone jest na kształt girlandy na swej krezce. U świni i u przeżuwaczy pętle jelita czczego w formie "wieńca jelito­wego" otaczają pętle jelita grubego.

Jelito biodrowe - Stanowi przedłużenie jelita czczego, a jednocześnie swoiste przejście między jelitem cienkim a grubym.

Kosmki jelitowe w jelicie biodro­wym są niższe niż w pozostałych odcinkach jelit cienkich, a liczba komórek kubkowych jest większa. Jelito biodrowe uchodzi ujściem biodrowym

Znajduje się tu także wiele węzłów chłonnych w krezce jelita i wiele grudek limfatycz­nych w błonie śluzowej (kępki Peyera), szczególnie u świni. W jelicie biodro­wym resorbowana jest także duża ilość kwasów żółciowych.

Jelito grube

W błonie śluzowej jelita grubego kosmki występują jedynie w okresie pło­dowym. Błona ślu­zowa jelit grubych musi wytwarzać dużo śluzu, aby zagęszczone masy kałowe mogły się przesuwać. Błona śluzowa jelita biodrowego ma charakter przej­ściowy, jej kosmki stają się niższe, a zwiększa się liczba komórek kubkowych.

Jelito ślepe - Jest początkowym odcinkiem jelita grube­go. U konia tworzy komorę fermentacyjną w procesie trawienia celulozy. U świni i u konia wy­stępują taśmy i garby (u świni 3, a u konia 4).

Okrężnica – U konia okrężnica wstępująca ma kształt podwójnej podkowy, u przeżuwaczy tworzy spiralę- dysk, a u świni jest uformowana na kształt ścięte­go stożka.

- część wstępująca

- część poprzeczna

- część zstępująca

Odbyt - stanowi zakończenie przewodu pokarmowego. Przy udziale swych mięśni zwieraczy, wewnętrznego i zewnętrznego stanowi przegrodę pomiędzy jelitem a światem zewnętrznym.

Kosmki jelitowe – zbudowane z nabłonka jednowarstwowego cylindrycznego. Wchodzą do niego naczynie krwionośne i limfatyczne

Krezka to zdwojenie otrzewnej (fałdów błony surowiczej). Są w niej węzły chłonne krezkowe, naczynia chłonne, węzły chłonne. Tętnica krezkowa doczaszkowa wchodzi w skład korzenia krezki, jest to jego wzmocnienie.

WĄTROBA

Neutralizuje szkodliwe związki (detoksykacja), produkuje żółć (do emulgacji tłuszczów), gromadzi witaminy rozpuszczalne w tłuszczach (A, D, E, K); jako surowiec jest dobrym źródłem żelaza, kolor zależy od sposobu odżywiania (u mięsożernych jest ciemna, u roślinożernych jaśniejsza) oraz od skrwawienia (im lepiej skrwawione zwierzę tym jaśniejsza wątroba), u tłustszych zwierząt wątroba jest jaśniejsza; u mięsożerców jest duża. Posiada duża zdolność regeneracyjną

Budowa makroskopowa:

·        powierzchnia:

-przeponowa

-trzewna

·        płat:

- prawy:  prawy boczny, prawy przyśrodkowy

- lewy: lewy boczny, lewy przyśrodkowy

- czworoboczny

- ogoniasty

Budowa mikroskopowa:

-...