Dziedzictwo Starożytności2.doc

DZIEDZICTWO

STAROŻYTNOŚCI

EGIPT

Dużą rolę w życiu Egipcjan odgrywały wierzenia religijne. Egipcjanie wierzyli w wielu bogów (politeizm). Czczono głównie siły przyrody. Szczególnym kultem otaczano Nil i słońce. Licznym bóstwom przydawano postacie ludzkie z głowami zwierzęcymi (Horus z głową sokoła, Chnum z głową barana). Wierzono, że bóstwa przebywać mogą w ciele świętych zwierząt, za jakie uważano czarnego byka, zwanego Apisem, a także m.in. krokodyle, ibisy, jastrzębie i koty. Ku czci bogów wznoszono gigantyczne kamienne świątynie, którymi opiekowali się kapłani, gromadzący w nich wielkie bogactwa. Kapłani, obok faraonów, stanowili również istotny czynnik w sprawowaniu władzy, a nierzadko to właśnie oni tak naprawdę rządzili w kraju. Posiadłszy wiedzę o zjawiskach przyrody, wprowadzili podział roku na 12 miesięcy i 365 dni (zobacz: kalendarz egipski), potrafili przewidzieć zaćmienie słońca i wylewy Nilu, kierowali pracami nawadniającymi i budowlanymi.

W całym Egipcie czczono około 800 różnych bogów, lecz większość z tych kultów miała charakter lokalny. Istniały tam trzy najważniejsze systemy kosmogoniczno-religijne: heliopolitański, hermopolitański i memficki.

·      Kapłani heliopolitańscy dążyli do nadania religii egipskiej charakteru solarnego. Utożsamiali oni Horusa z bogiem słońca Re. W systemie heliopolitański najważniejsza była tzw. „dziewiątka heliopolitańska”, czyli 9 najwyższych bóstw:

o       Atum - (uważany za Re-Atum) bóg zachodzącego słońca, Re - pan wszechświata, nieba, bóg słońca

o       Szu - bóg powietrza

o       Tefnut - bogini wilgoci

o       Geb - bóg będący uosobieniem ziemi

o       Nut - bogini będąca uosobieniem sklepienia niebieskiego

o       Amon (bóg egipski) - bóg pustyni, adwersarz Ozyrysa

o       Seth - władca burz i piorunów (wrogi Horusowi)

o       Neftyda - żona Setha, siostra Ozyrysa

o       Izyda - lokalna bogini miłości, nieba, magii i czarów, Ozyrys - bóg płodnej natury i bóg świata zmarłych. Ich synem był Horus

o       Ptah - bóg stwórca

o       Sechmet - bogini wojny

o       Nefertum - bóg ziemi

o       Ozyrys - bóg śmierci i odrodzonego życia, sędzia zmarłych, władca ziemi, podziemi i Krain Nieśmiertelnych.

KULTURA I OBYCZAJE

ROLNICTWO I ZAJĘCIA EGIPCJAN

Egipcjanie wykonywali różne zajęcia, żeglowali i budowali statki. Pierwsze statki pływające po Nilu pojawiły się już w połowie czternastego tysiąclecia p.n.e.

Motyw polowania należy do najstarszych w sztuce egipskiej. Polowano strzelając zatrutymi strzałami, do tropienia i ścigania zwierzyny używano psów. Polowano na różne zwierzęta: słonie, lamparty, hipopotamy, antylopy i różne ptactwo. Od najdawniejszych czasów Egipcjanie starali się udomowić niektóre gatunki zwierząt takie jak bydło, kozy, owce i świnie. Osła wykorzystywano do przewożenia różnych towarów. Starożytni Egipcjanie stawiali również na rolnictwo jako na podstawowe źródło bogactwa.

Wyjątkowa urodzajność egipskiej ziemi i obfitość ziemi były spowodowane wylewami Nilu. Rośliny zbożowe oraz len stanowiły główne bogactwo. Uprawiano różne gatunki pszenicy, żyto, owies, jęczmień. Do produkcji olejów wykorzystywano orzechy i sezam, uprawiano również rośliny strączkowe: groch, fasola, soczewica, dobrze rozwinięta była uprawa warzyw.

STRÓJ JAKO OZNAKA STATUSU

Obowiązująca w sztuce egipskiej konwencja artystyczna, przewidująca stylizację sylwetki człowieka wpłynęła na sposób ubierania się. Klasy wyższe mieli odświętne szaty, eleganckie sandały i starannie ufryzowane peruki, natomiast ludzie niższego stanu mniej bogato. Do produkcji tkanin używano lnu. Wyrabiano z niego tkaniny różnej grubości.

Stroje kobiece od męskich różniły się znacznie: kobiety nosiły długie, obcisłe suknie bez rękawów z głębokim dekoltem; mężczyźni natomiast nosili przepaski na biodrach, sporadycznie używali długiej szaty z rękawami.

CO JADALI STAROŻYTNI EGIPCJANIE

Podstawowymi produktami spożywczymi były chleb i piwo. Początkowo w zamierzchłych czasach, wykiełkowane ziarna jęczmienia, rzadziej pszenicy, gotowano i spożywano w postaci papki, niekiedy też je prażono. Później zaczęto dodawać daktyli.

Codzienną dietę uzupełniano warzywami: cebulą, czosnkiem, kapustą i sałatą oraz dynią i ogórkami. Posiłki najczęściej gotowano, duszono lub opiekano nad ogniem, a jeśli mięsa było w nadmiarze, wówczas solono je i suszono. Z przypraw stosowano kminek, kolędne, tymianek i majeranek. Mimo, że nie znano wówczas cukru Egipcjanie kochali słodycze, głównie ciasteczka. Do słodzenia używali miodu, używano także soków owocowych lub suszonych owoców.

POZOSTAŁOŚCI PO STAROŻYTNYM EGIPCIE

Świątynia Ramzesa II w Abu Simbel

Świątynia Hatszepsut

SFINKS

              Posąg Ramzesa II

Piramidy w Gizie

RZYM

RELIGIA STAROŻYTNEGO RZYMU

Religia starożytnego Rzymu wywodzi się z pierwotnej religii praindoeuropejskiej, religii plemion staroitalskich oraz elementów wierzeń Etrusków. Najstarszym bogiem rzymskim jest Jowisz (łac. Iuppiter). Jest to bóg praindoeuropejski, Diaus phater, pod którym to mianem kryje się dzienny nieboskłon dający życiodajne światło, ciepło oraz władający piorunami. Z tego samego źródła wywodzi się grecki Zeus. Obie nazwy, zarówno gr. Zeus (<pragr. Diaus), jak i łac. Iuppiter (<prałac. Diouis phater), wyprowadza się od wspólnej, wyżej wymienionej, nazwy praindoeuropejskiej. W najwcześniejszym okresie Rzymianie byli wyznawcami animizmu, bóstw często bezkształtnych (humina). Do najstarszych należą: Ops, Saturnus, Faunus, Vertumnus, miały charakter bóstw opiekuńczych, podobnie jak Lary i Penaty. Do nich wtrącone zostały później liczne, często sprzeczne wierzenia, skutkiem, czego dokładne odtworzenie jej pierwotnego stanu nie jest dzisiaj możliwe. Liczne zmiany w religii rzymskiej miały miejsce jeszcze przed narodzeniem się tradycji pisanej, toteż jej początki zwykle nie były znane nawet rzymskim pisarzom religijnym, takim jak Warron Reatyński z I wieku p.n.e. Inni pisarze klasyczni, jak Owidiusz w swoim dziele Fasti (Kalendarz), pozostawali pod silnym wpływem modelu hellenistycznego i w swoich dziełach często zapełniali luki w tradycji rzymskiej greckimi wierzeniami. Wokół wierzeń Rzymian powstał zbiór mitów opisujących dzieje ich bogów, zebranych w mitologii rzymskiej. Na czele najstarszego panteonu stała triada Jowisz, Mars i Kwirynus (ich kapłani, flamini, byli najwyżej postawionymi w hierarchii) oraz Janus i Westa. We wczesnym okresie bogowie ci mieli niewiele cech indywidualnych, nie mieli małżonków ani genealogii. W przeciwieństwie do bogów greckich, nie uważano ich za podobnych ludziom, toteż istnieje niewiele opowieści o ich czynach. Ta stara forma kultu związana była z Numą Pompiliusem, drugim królem Rzymu; wierzono, że jego małżonką i doradczynią była rzymska bogini fontann i narodzin, Egeria, którą w późniejszych źródłach pisanych często uważano za nimfę. Jednakowoż nowe elementy dodane zostały stosunkowo wcześnie. Królewskiej rodzinie Tarkwiniuszy przypisuje się ustanowienie wielkiej Triady Kapitolińskiej - Jowisza, Junony i Minerwy - która zajmowała najwyższą pozycję w rzymskiej religii. Wprowadzono też kult Diany oraz księgi sybilińskie. Terminem sztuka starożytnego Rzymu określa się zazwyczaj sztukę tworzoną w Rzymie - mieście nad Tyberem oraz całym państwie złożonym z wielu prowincji i niewykazującą żadnych ścisłych związków kulturowych z sztuką rodzimą konkretnego rejonu pozostającego pod panowaniem imperium, powstałą w okresie od VI w. p.n.e. do końca IV w., czyli momentu podziału cesarstwa na wschodnie i zachodnie. Malarstwo to pejzaże przedstawiające podbite miasta malowane na planszach niesionych podczas pochodów triumfalnych. Duży skok w rozwoju sztuki rzymskiej nastąpił po podboju Grecji i napływie sporej ilości dzieł sztuki z tego obszaru. Sztuka rzymska narodziła się wtedy po raz drugi, tym razem pod wpływem zwyciężonych.

KULTURA I OBYCZAJE

Rzemiosło rzymskie w dużej mierze rozwijało się pod wpływem wzorów greckich. Rozwijający się wyrób naczyń z gliny i srebra związany był przede wszystkim z zapotrzebowaniem dworu, szczególny rozkwit tych dziedzin sztuki nastąpił za czasów sprawowania rządów przez Augusta i Tyberiusza. Naczynia zdobiono reliefowym wzorem o motywach mitologicznych i historycznych. Naczynia ze srebra były wykonywane z podwójnej cienkiej blachy. Wewnętrzna część naczyń była gładka a zewnętrzną zdobił wzór wykonany przy pomocy wytłaczania na matrycach.

Najpopularniejsze były naczynia z gliny. Z surowca tego produkowano już w III w. p.n.e. Były to wyroby z czarną polewą, wykonywane w północnej części Italii. Ich produkcja zanikła pod koniec II w. p.n.e., w połowie I w. p.n.e. pojawiły się naczynia z jasnoczerwonej gliny, również z błyszczącą polewą. Produkowane były przede wszystkim w południowej części półwyspu. Naczynia, kielichy, miski, talerze, zdobione były wypukłymi wzorami roślinnymi lub figuralnymi o tematyce mitologicznej. Wzory wyciskane były na matrycach o wklęsłych wzorach na kole garncarskim. Była to tzw. ceramika aretyńska (nazwa pochodzi od miasta Arezzo, jednego z ośrodków produkcji tej ceramiki). Również w prowincjonalnych ośrodkach produkowano wyroby ceramiczne. Różniły się one od ceramiki aretyńskiej rodzajem gliny i technologią wykonania. Wyroby te znane są jako terra sigillata, od stempli firmowych warsztatów, którymi były sygnowane.

Mieszkańcy Rzymu, szczególnie bogaci wznosili wspaniałe luksusowe domy. Znajdowało się w nich wiele pomieszczeń była też wielka sala, w której przyjmowano gości, duża biblioteka. Inaczej żyli niezamożni. Często wynajmowali mieszkania w wielkich kamienicach lub izby, które znajdowały się w piwnicach, były one ciasne i pozbawione okien.

Uroczystym strojem Rzymian była drapowana szata zwana togą, mężczyźnie nie nosili spodni, często chodzili boso, zimą noszono płaszcz.

Podstawowym wyżywieniem był chleb pszenny lub razowy, pieczono również placki jęczmienne. Biedni spożywali polewkę lub papkę z mąki oraz warzywa: fasole, cebule, czosnek i sałatę. Zamożni często jadali pieczone na rożnie mięso.

Bogaci ludzie chętnie i często ucztowali. Istniał zwyczaj, że przybywający zdejmował obuwie, a niewolnicy myli im nogi. Ucztowali w pozycji leżącej, pili wino i jedli, brali udział w grach towarzyskich, do najpopularniejszych należała gra w kości.

POZOSTAŁOŚCI PO STAROŻYTNYM RZYMIE

Łuk triumfalny Konstantyna Wielkiego

Koloseum

Panteon

Wnętrze Panteonu

Fontana di Trevi

Mezopotamia

RELIGIA

Religia Mezopotamii z uwagi na złożone podłoże etniczne, nigdy nie była jednolita. Jednakże w zasadniczym zrębie ukształtowali ją Sumerowie, których wierzenia (zob.: mitologia sumeryjska) z kolei były odbiciem pierwotnych kultów sił przyrody i płodności, społeczeństw prehistorycznych. To właśnie sumeryjski panteon i ich postrzeganie świata oddziaływały na terenach mezopotamskich niemal przez trzy tysiąclecia, pomimo tego, że każdy kolejny lud, który przybywał do Mezopotamii, przynosił ze sobą własne wierzenia i tradycje. Również Alkadowie, w drugiej połowie III tysiąclecia, wnieśli swój znaczny wkład w rozwój religii i form kultu, niemniej jednak zauważalna jest dysproporcja między ich wierzeniami, a sumeryjskimi, chociażby w liczbie czczonych bogów - na kilkaset bogów sumeryjskich tylko kilkunastu było pochodzenia semickiego, mających i tak odpowiedniki w panteonie sumeryjskim. Przewaga sumeryjskiego elementu w rozwoju religii w Mezopotamii, nie oznacza, że wierzenia ludów w Mezopotamii były stateczne i nie podlegały modyfikacjom - wręcz przeciwnie - można zaobserwować zjawisko stałego przeobrażenia religii sumeryjskiej, w jej procesie adaptacyjnym, w wyniku oddziaływania wierzeń każdego napływowego ludu. Podobieństwa i analogie w znacznym stopniu ułatwiały synkretyzm religijny, który był cechą charakterystyczną, ówczesnych kultów mezopotamskich. Niebywale rozwinięty politeizm (w połowie III tysiąclecia p.n.e. panteon sumeryjski liczył ok. 700 bogów, a już w I tysiącleciu p.n.e. panteon babilońsko-asyryjski liczył ok. 2500 imion bóstw), prowadził do pewnego rodzaju „specjalizacji” poszczególnych bogów w dziedzinach, którym patronowali: grupy bogów z siłami przyrody, sztukami i rzemiosłami oraz bóstwa wegetacji. Poza „specjalizacją zawodową” bogowie mezopotamscy patronowali poszczególnym ośrodkom i miastom, gdzie danemu bogowi oddawano specjalną cześć, jako opiekunowi i panu. Stąd wynikał fakt, że niemal każde miasto-państwo miało swego odrębnego boga-opiekuna, któremu oddawano tam cześć, a jednocześnie nie negowano istnienia pozostałych bóstw innych centrów kultowych.

Głównym ośrodkiem religijnym Mezopotamii, była południowa jej część - Babilonia. To tam właśnie było szereg centów religijnych o dużym prestiżu, o które toczyli walkę władcy poszczególnych miast-państw, gdyż ich zajęcie gwarantowało sankcję religijną i co za tym idzie legitymizację władzy i wzrost autorytetu monarchy. Do takich miast należały, w okresie sumeryjskim, m.in. Nippur, Eridu, a w późniejszym okresie Babilon. W tym ostatnim mieście, za czasów państwa chaldejskiego i ogromnego wzrostu roli Babilonu, rozwinął się na dużą skalę kult, początkowo lokalnego, boga Marduka - boga-patrona Babilonu, gdzie poświęcone mu były najbardziej okazałe świątynie. Z kolei odpowiednikiem Marduka na północy Mezopotamii był bóg Aszur, którego kult był niemal narodowym kultem Asyryjczyków, z ośrodkiem w mieście o tej samej nazwie.

Kulty mezopotamskie wywodzące się z religii sumeryjskiej wywodziły genealogię swoich licznych bogów od tzw. czterech bogów stworzycieli, którzy byli protoplastami całej reszty panteonu i cieszyli się największym autorytetem, do którego odwoływali się pozostali bogowie. Bogowie stworzyciele to:

·      An (w języku arkadyjskim: Anu) - władca nieba, król wszystkich bogów - w zasadzie nie zajmował się sprawami ludzi;

·      Nitu, znana także pod imionami Ninhursag, Nimah, Aruru - matka-ziemia, bogini płodności, rodzicielka;

·      ...