DOKONANIA ŚREDNIOWIECZA.doc

- 4 -

DOKONANIA ŚREDNIOWIECZA

Na początek wyjaśnię znaczenie słowa średniowiecze.

ŚREDNIOWIECZE – termin określający epokę historii i kultury europejskiej od końca starożytności (V w.) do XV w., podział ten wprowadzili humaniści włoscy XV-XVI wieku, którzy uformowali wydarzenie „wieków średnich” (media oetas) jako mrocznego okresu, oddzielającego czasy między innymi współczesne od świetnej epoki starożytności; periodyzację tę spopularyzował Ch. Keller (Celarius) w XVII w. Za umowną granicę między epoką starożytności i średniowiecza przyjmuje się z punktu widzenia kultury i filozofii, rok 529 – datę zamknięcia Akod. Platońskiej przez cesarstwo Justyniana I Wielkiego. Określenia granic końca epoki średniowiecza jest utrudnione przez nierówność rozwoju kultury w różnych obszarach geograficznych, Np.: w XV wieku we Włoszech to już pełnia – renesansu we Francji – raczej faza przejściowa między średniowieczem a renesansem, a w krajach Środkowego – Wschodu Europy – jeszcze okres dominacji średniowiecza formacji kulturowej. W dziejach wieków średnich Zachodu zazwyczaj wyodrębnia się średniowiecze wczesne (koniec V – koniec X wieku)oraz średniowiecze dojrzałe, które rozpoczęło się u progu 2 tysiąclecia, a szczytowy rozwój przeżywało w XII-XIII wieku przypadło, więc Zachodniej Europie, a czasy rozkwitu feudalizmu okres od XIV wieku przyjmuje się za schyłek średniowiecza, a zarazem początek formowania się nowego systemu kultury.

Księgi ręcznie pisane, które tworzono w średniowieczu były bardzo cenne, niektóre były cenione tak jak kilka wsi! W średniowieczu ogromną rolę stanowiły sztuki plastyczne i teatralne przemawiające do ludzi nia potrafiących pisać. Wielką rolę odgrywała obrazkowa biblia np.: pamperum, czyli Biblia ubogich.

Data upadku cesarstwa zachodniego – rok 476, jest uważana jako symboliczny koniec starożytności a początek średniowiecza. Władcy Rzymu coraz gorzej radzili sobie z zarządzaniem olbrzymim państwem, dlatego podzielili je na cesarstwo zachodnie ze stolicą w Rzymie i na wschodnie ze stolicą w Konstantynopolu. W tym czasie rozprzestrzeniło się chrześcijaństwo, formowały instytucje kościoła, zaś nadawanie przywilejów określonym grupom społecznym doprowadziło do powstania stanów takich jak: duchowieństwo, rycerstwo, mieszczaństwo i szlachta. Szerzeniem wiary zajmowali się misjonarze, którzy w wielkim trudzie przebywali puszcze, bagna i bezdroża, po to, aby przekazywać ludziom nauki Chrystusa i udzielać chrztu. Księża i zakonnicy byli jedynymi wykształconymi ludźmi, cieszącymi się powszechnym poważaniem, dlatego pełnili ważne funkcje na dworach władców i możnych panów. Przywódcą chrześcijan była następca świętego Piotra, biskup Rzymu, Którego nazwano papieżem. Obecnie siedzibą papieża jest Watykan. Z upływem czasu doszło do rozłamu w kościele, na zachodzie powstał kościół katolicki, który w obrządkach kościelnych używał języka łacińskiego i uznawał zwierzchnictwo papieża oraz na wschodzie kościół prawosławny, który tę władzę odrzucał, a jego językiem była język grecki.

Na półwyspie Arabskim w siódmym wieku narodziła się religia współczesnego świata – Islam, której twórcą był Mahomet. Religia ta uznaje tylko jednego boga, Allacha. Wszystkie odkrycia, wynalazki średniowiecza miały wielki wpływ na rozwój współczesnego świata.

CZĘŚĆ II

ŚREDNIOWIECZE: okres historyczny między starożytnością, a wiekami nowymi; daty początku ani końca, nie można ściśle oznaczyć. Za początek średniowiecza, przyjmuje się datę upadku państwa zachodnio – rzymskiego 476 r. lub okres wędrówek ludów, za koniec datę odkrycia Ameryki (1492) lub rok 1500.

Średniowiecze jest okresem tworzenia się nowych państw, narodów na gruzach imperium rzymskiego, okresem głębokiej wiary religijnej, rycerskiego romantyzmu, ustroju feudalnego, stanowego, wreszcie rozwoju i krystalizacji hierarchii kościelnej. W okresie tym na plan pierwszy wbijają się narody romańskie i germańskie.

NAUKA: Rozwój szkół i uniwersytetów prowadzi do rozkwitu w XII w. W prozie przeważa literatura religijna: pomyślnie rozwija się filozofia scholastyczna. Wybitną rolę odgrywają listy. W poezji panują szklarze. W poezji kościelnej obok hymnów od IX w. występują sekwencje. Dramat jest niemal wyłącznie religijny. Narodził się nowy rodzaj uproszczonego pisma nazywamy minuskułą karolińską. Oprócz piśmiennictwa rozwijała się też architektura. Budowano głównie bazyliki nawiązujące do tradycji rzymskich. Wnętrza pokrywały malowidła wzorowane w dużej mierze na bizantyjskich – z figurową w historycznych (nieuchronnych, dostojnych) pozach, bez perspektywy. Do liczenia służył Abakus (liczydło). W Polsce założono uniwersytet w Krakowie w 1364 r.

ROLNICTWO I RZEMIOSŁO: Spopularyzowano maliaracji znane w Egipcie i Mezopotamii, a także uprawę wielu roślin – ryżu, trzciny cukrowej, palmy daktylowej, bawełny, lnu czy konopi. Rozwinięto wiele dziedzin rzemiosła m.in. tkactwo. Zasłynięto też z produkcji wyrobów ze stali, szkła i ceramiki. Ceniono też wschodnie wonności – pachnidła, maści i leki.

ARCHITEKTURA: Budowle Konstantynopolu charakteryzowało greckie poczucie piękna oraz wschodnie zamiłowanie do przepychu, bogatej dekoracji i kolorystyki. Architektura była bogata w kopuły, arkady i łuki. Rzadziej s[potykano kolumnady, belkowania i dwuspadowe dachy. Wnętrza zachwycały freskami, mozaikami i ikonami. Ich twórcy, mimo że wzorowali się na stylach innych kultur, potrafili zapożyczone elementy połączyć w oryginalną całość. Wypracowany styl sztuki bizantyjskiej stał się wzorcowym dla wielu krajów, głównie bałkańskich i Rusi.

W Konstantynopolu znajdowało się centrum nauki, której korzenie tkwiły w tradycji greckiej i rzymskiej, rozwijało się przyrodoznawstwo i astronomia znane już w starożytności.

Spośród kościołów Konstantynopola najwspanialszym była Hagia Sophia (Kościół Mądrości Bożej) wzniesiony na planie krzyża greckiego (równoramiennego) i zwieńczony kopułą nad przecięciem jego ramion. Podobnie półkopuły znajdują się na ramionach krzyża, co z zewnątrz sprawia wrażenie niskiej i ciężkiej budowli. Przebywając wewnątrz, nie możemy się oprzeć lekkości i śmiałości konstrukcji.

Sztuka bizantyjska. Początkowo w Konstantynopolu tradycje rzeźby antycznej. Płaskorzeźby balustrad i fryzów, wykonywano głównie za pomocą świdra. Głęboko drążąc kamień, artyści usiłowali stworzyć iluzję głębi.

W cerkwiach część ołtarza jest oddzielona od nazwy ikonostasem, czyli ścianą z ikonami. Ma ona troje drzwi, a środkowe nazywane są carskimi wrotami. Nad nimi zawsze znajduje się ikona ze sceną Ostatniej Wieczerzy. Pozostałe ikony rozmieszczone są w rzędach w ściśle pokreślonym porządku. Cerkiew w Kiszyniowie (Mołdawia); ikonostas, Grecja.

Nowe budowle wznoszono w stylu romańskim.

Romańskie świątynie budowano z ociosanych kamiennych bloków. Tworzyły one grube mury, w których były niewielkie otwory okienne sklepione półkoliście. Masywność architektury odzwierciedlała obawy twórców o jej wytrzymałość. W miarę zdobywania doświadczeń murarze zaczeli modyfikować konstrukcje budowli.

Na potrzeby kościołów rzemieślnicy wykonywali m.in. krzyże (krucyfiksy), relikwiarze, kielichy i ołtarze. Niektóre z tych dzieł przetrwały do naszych czasów i możemy podziwiać ich piękno i artyzm. Podobnie jest z ręcznie pisanymi książkami, które powstawały w klasztornych skryptach. Barwne dekoracyjne inicjały i miniaturowe ilustracje są prawdziwymi dziełami sztuki.

W połowie XII w. we Francji przy budowie świątyń zastosowano nowe elementy konstrukcyjne – żebra, łuki oparowe i przywary. Tworzyły one szkielet budynku, na którym opierały się ciężkie sklepienia. Wytrzymałość budowli nie zależała od grubości ścian, jak to było w budowlach romańskich. Zastosowanie nowatorskich rozwiązań konstrukcyjnych umożliwiło wznoszenie olbrzymich, strzelistych kościołów z wielkimi oknami, zwieńczonymi ostrymi łukami. Narodził się nowy styl architektury – gotyk. Kościoły gotyckie sprawiały wrażenie, że za chwilę wzniosą się ku niebu. Odzwierciadlały tęsknotę ludzi do połączenia z Bogiem w życiu wiecznym, a ich wnętrza, pełne malowideł i rzeźb, były wyrazem boskiego ładu świata.

Katedra Notre Dame w Reims. Śmiałe zastosowanie łuku ostrego i sklepień na skrzyżowaniu ostrołuków umożliwiło wznoszenie potężnych kościołów pełnych światła i lekkości.

Średniowieczna rzeźba, rozwijająca się od czasów romańskich, w gotyku osiągnęło poziom porównywalny z rzeźbą grecką. Liczne posągi – znakomite kamienne dzieła sztuki – zdobią do dziś fasady katedr, stoją także przy kolumnach w katedrach. We wnętrzach świątyń znajdują się m.in. rzeźbione nagrobki dostojników. Wielkie okna gotyckich kościołów wypełniają piękne witraże. W przeszłości ukazywały prostym ludziom, którzy nie umieli czytać Biblii, w co mają wierzyć. Tysiące kolorowych szkiełek oprawionych w ołów tworzyło przypowieści w szkle malowane.

Termin wieki średnie, stąd średniowiecze, pojawił się w dobie renesansu. Myśliciele, artyści i pisarze nowej epoki odkrywali na nowo wielkość kultury antycznej.