BITWY NA TERYTORIUM POLSKI.doc

BITWY NA TERYTORIUM POLSKI

Państwo polskie od początku swego istnienia było nękane wojnami. Sąsiedzi z zachodu, wschodu, południa a nawet północy napadali na ziemie polskie. Nawet wtedy, gdy polska była zamieszkiwana przez kilka plemion wywodzących się od tego samego przodka, miedzy nimi dochodziło do wojen o terytorium.

WOJNY POLSKO-NIEMIECKIE X-XIIw.

Pierwszy polski władca Mieszko I toczył walki ze swymi sąsiadami o ujście Odry i ziemie Śląskie. W 927r. odniósł on zwycięstwo pod Cedynią w walce z margrabią niemieckim Hodonem. W 979r. odparł wyprawę Ottona II. Jego następca Bolesław I Chrobry toczył z Henrykiem II wojny o Milsko i Łużyce (1002-18). W 1018 pokój w Budziszynie zakończył wojnę. Polsce przyznano Milsko i Łużyce. W okresie rozbicia dzielnicowego cesarstwo niemieckie wielokrotnie ingerowało w wewnętrzne sprawy Polski, dążąc do uzależnienia jej od siebie. Doszło do tego, że bracia walczyli ze sobą o każdy gród, o każdą dzielnicę, podziały na coraz mniejsze dzielnice i ciągłe wojny były niekorzystne dla rozwoju miast i handlu między nimi.

W roku 1109 doszło do wojny pod Głogowem, Niemcy po długim natarciu zmuszeni zostali do opuszczenia polski.

WOJNY POLSKO-RUSKIE X-XIVw.

W 981r. książę kijowski Włodzimierz Wielki zajął Grody Czerwieński dając początek długotrwałym konfliktom z Polską. W 1018r. Bolesław I Chrobry ingerując w sprawy dynastyczne książąt kijowskich, zdobył Kijów i osadził na tronie swego zięcia. Wracając do kraju zajął Grody Czerwieńskie, które w 1031 Jarosław Mądry ponownie włączył do Rusi. Wzajemne interwencje powtarzały się wielokrotnie za czasów Władysława I Hermana i Bolesława III Krzywoustego. Od końca XII w. wzrosło zainteresowanie książąt krakowskich bogatą Rusią Halicko-Wołyńską. Pozbycie się ostatniego księcia Bolesława Jerzego II (Piasta z dyn. Mazowieckiej) przez opozycję dało pretekst Kazimierzowi III Wielkiemu do interwencji 1340-52 przy pomocy Węgier podbił Ruś Halicko-Wołyńską i przyłączył ją do Polski.

WOJNY POLSKO-LITEWSKIE XIII-XIV

Litwini podejmowali wyprawy rabunkowe w celu zdobycia łupów i jeńców, siły polskie odpowiadały odwetem. Nacisk Krzyżacki doprowadził do sojuszu Władysława I Łokietka i Gieobymina. Zajęcie Rusi przez Kazimierza Wielkiego doprowadziło do walk z księciem Lubzartem i jego braćmi (1349-66). Ostatnie walki nastąpiły po śmierci Kazimierza III Wielkiego-wyprawa litewska na Lubelszczyznę 1376. Małżeństwo Władysława Jagiełły z Jadwigą przyniosły kres walkom między Litwą a Polską.

WOJNY POLSKO-KRZYŻACKIE 1308-1521

Polska miała znowu wielkiego wroga a byli nimi Krzyżacy, zagarnęli oni cały pas ziem wzdłuż południa i wschodu wybrzeża Bałtyku. W 1327-32r. doszło do wojny z Zakonem wspomaganym przez Jana Luksemburskiego wojna ta nie przyniosła Polsce sukcesów mimo zwycięstwa Władysława I Łokietka 1331 pod Płowcami Zakon zagarnął ziemię dobrzyńską (1329) Kujawy (1332). W 1338 Kazimierz III Wielki odzyskał część Kujaw a na mocy pokoju Kaliskiego resztę Kujaw i ziemię dobrzyńską. Nadszedł rok 1409 doszło do ostrego konfliktu między zakonem a Polską o ziemie graniczne, wielka wojna była nieunikniona i obie strony przygotowały się do niej. Do bitwy doszło 15 lipca 1410r. pod wsią Grunwald, siły polsko-litewskie dowodzone przez Władysława II Jagiełłę liczyły 30 tys. ciężkozbrojnego rycerstwa, piechotę oraz artylerię. Krzyżacy ponieśli wielką klęskę. Wygrana bitwa nie przesądziła jednak losów wojny, Krzyżacy nadal zajmowali ziemię chełmińską; Pomorze Gdańskie. Wojna zakończyła się formalnie w 1411r. pokojem toruńskim. Faktycznie cały czas dochodziło do starć (1411, 1419, 1422) aż do pokoju w Mielnie 1422, na mocy, którego zakon zrzekł się Żmudzi, oddał część Pomorza. Kolejnym wielkim starciem była wojna trzynastoletnia 1454-66 wywołana poddaniem przez związek Pruski ziem Pruskich Kazimierzowi IV Jagiellończykowi. Zbuntowane miasta pruskie wspierały finansowo stronę polską i z tych pieniędzy król zorganizował armię. Wojna zakończyła się zwycięstwem Polski i pokojem toruńskim 1466, część ziem zakonu włączone do Polski. Stan taki trwał mimo częstych starć i sporów do ostatniej wojny 1519-21 w której Polacy odnieśli znaczące sukcesy i wielki Mistrz poprosił o rozejm. W kwietniu 1525r. doszło do zawarcia traktatu między Zygmuntem Starym a Albertem Hohenzobermem i do uroczystego hołdu na rynku krakowskim. Był to koniec panowania zakonu Krzyżackiego.

WOJNY POLSKO-MOSKIEWSKIE 1492-1667

Polska po raz pierwszy poparła Litwę za panowania Zygmunta Starego (bitwa pod Odrą 1514). Nowy okres wojen rozpoczął Iwan IV Groźny w 1558r. uderzając na Inflander. Walki toczyły się w kilku etapach przez Zygmunta II Augusta, następnie Stefana Batorego (1579 zdobycia Płocka, 1580 Wielkich Łuków), zakończyły się korzystnym dla Polski rozejmem w Janie Zapolskim 1582r. Wojska rosyjskie musiały wycofać się z Inflant. W 1604r. grupa magnatów wykorzystując kryzys w Rosji i wygaśnięcie dynastii podjęła wyprawę na Moskwę. W 1609 Polska oficjalnie przystąpiła do wojny. Wojska polskie i litewskie pod dowództwem Stanisława Żółkiewskiego odniosły zwycięstwo pod Kłurzynem (1610r.) zdobyły Moskwę. Na tronie carskim miał zasiąść polski królewicz Władysław, król Zygmunt III Waza nie zgodził się na warunki bojarów, więc wybuchło powstanie i polskie wojsko zmuszone było skapitulować. Kolejna wyprawa polska 1617-18 dotarła pod Moskwę, ale jej nie zdobyła w 1619 zawarto rozejm w Dublinie uzyskując Smoleńsk, Białą i Czerninów. W 1632r. Moskwa wznowiła wojnę uderzając na Smoleńsk. W 1654-55 wykorzystując najazd Szwedów na Rzeczpospolitą, Rosja zajęła Smoleńsk, Białoruś, część Litwy z Wilnem, wojnę przerwał rozejm 1656r. W następstwie ugody radzieckiej i wzmocnienie pozycji Polski na Ukrainie 1659r. na nowo wybuchły walki. Wojska polskie odniosły kilka zwycięstw pod Polanką, cudem odzyskano Wilno. Niekorzystny dla Polski rozejm w Augustowie (1667) położył kres walkom, odstąpiono Rosji zajętą już przez nią Smoleńszczyznę i Ukrainę Lewobrzeżną, a tereny kozackie miały stanowić kolominium polsko-rosyjskie, potwierdzono go traktatem w 1686r.

WOJNY POLSKO-SZWEDZKIE

Do pierwszego zbrojnego starcia doszło w okresie wojny siedmioletniej (1563-70) na tle rywalizacji o Inflant. Długotrwałe wojny polsko-szwedzkie rozpoczęły się 1600 ogłoszeniem przez Zygmunta III Wazę inkorporacji pn. Inflant do Polski. W odpowiedzi Szwedzi uderzyli na Inflanty. Początkowo wojna miała przebieg wyrównany m.in. zwycięstwo Polski  1605 pod Kirchadnem, w drugiej fazie 1617-22 przewagę uzyskali Szwedzi. W 1625r. Szwedzi wznowili wojnę zajmując Dorpat, Prusy Królewskie z Piławą, Braniewem, Elblągiem, Tczewem, Oliwą i Puckiem. W 1655 wojska szwedzkie ponownie wkroczyły do Rzeczypospolitej z Pomorzem i Inflantu, i odniosły błyskawiczne sukcesy. Kampania Karola X Gustawa zakończyła się opanowaniem Warszawy, Krakowa i innych ważnych miast i twierdz. Król Polski Jan Kazimierz wraz z dworem schronił się na Śląsku a wojska koronne przeszły na stronę zwycięzców. Szwedzi zaczęli grabić kraj, wymuszali okupy na społeczeństwie ze szczególnym upodobaniem ograbiali kler katolicki, kościoły i klasztory. Doprowadziło to wkrótce do wybuchu powstania antyszwedzkiego, w którym brała udział szlachta, część wojsk koronnych a nawet chłopi i mieszczanie. Bohaterska obrona klasztoru jasnogórskiego (od listopada do grudnia 1655). W grudniu 1655 szlachta zawiązała Konfederację w Łyszowcach stawiając sobie za cel wypędzenie najeźdźców. Wojska Konfederackie rozpoczęły walkę podjazdową ze Szwedami, na terytorium całego niemal kraju pod wodzą Stefana Czarnieckiego. Wobec rosnącej przewagi wojsk polskich, Szwedzi wystąpili z projektem rozbioru Polski (XII 1656 traktat w Rzdmot) Terytorium Polski miało być podzielone miedzy Szwecję, Brandenburgię, Siedmiogród, Kozaków i Bogusława Radziwiłła. W 1660 Polska i Szwecja zawarły w Oliwie pokój, i zakończył się okres „potopu”, Jan Kazimierz zrzekł się tytułu króla Szwedzkiego, Rzeczpospolita zrzekła się Inflantu poza małym skrawkiem i Lennem Kurlandzkim. W początkach XVIII w. Polska została wciągnięta w tzw. wojnę północną  1700-21. Po zwycięstwie nad Rosją i Saksonią Szwedzi wkroczyli do Polski, popierani przez część  szlachty, przyczynili się do osadzenia na tronie Stanisława Leszczyńskiego i do abdykacji Augusta II.

WOJNY POLSKO-TATARSKIE

Wiosną 1241r. na terytorium Polski pojawił się tatarski oddział zwiadowczy, który spalił Lubin, zdobył Sandomierz i ruszył doliną Wisły. Po zdobyciu Krakowa Tatarzy ruszyli na Śląsk gdzie pod dowództwem Henryka Pobożnego Zgrupowały się główne siły polskie. Decydująca bitwa rozegrała się pod Legnicą w kwietniu 1241r. Klęska wojsk polskich była zupełna, został zabity Henryk Pobożny, Tatarzy odcięli mu głowę i wbili na włócznię. Nie zdobyli jednak Legnicy ani innych miast śląskich. W drugiej połowie XIII w. Polska przeżyła dwa następne najazdy tatarskie lecz o mniejszym zasięgu.

WOJNY POLSKO-TURECKIE

Do zatargów z Turcją w XVIII w. doprowadziła ekspansja magnatów polskich w Mołdawii, oraz najazdy tatarskie i kozackie na przygraniczne ziemie polskie. Bezpośrednią przyczyną wojny polsko tureckiej było udzielenie pomocy Habsburgom w walce z lennikiem tureckim. Księciem Siedmiogrodu G.Bethcenew. Wyprawa wojsk polskich do Mołdawii zakończyła się klęską pod Cecorą (1620r.) odwetowa wyprawa turecka została zatrzymana w 1621 pod Chocimiem. W drugiej połowie XVII w. doszło do nowych wojen z Turcją, zdobyli oni  Kamieniec Podolski i wkroczyli na Ukrainę i dotarli pod Lwów. Aby powstrzymać pochód armii sułtańskiej król zgodził się na traktat w Buchaczu i oddał Turcji Podole, Bracławszczyznę i Kijowszczyznę. Ustępstwa wobec Turcji przyspieszyły mobilizację społeczeństwa polskiego. Hetman Wielki koronny Jan III Sobieski pokonał Turków pod Chocimiem w 1673r. Wybrany królem odniósł kilka sukcesów. W rezultacie zawartego przymierza z Habsburgami, (1683) Sobieski udzielił Austrii pomocy przeciw Turcji odnosząc zwycięstwo pod Wiedniem (1683) Wojny z Turcją zostały zakończone pokojem w Karłowiczach w 1699r.

WOJNA POLSKO-ROSYJSKA 1792r.

W wojnie między Polską a Rosją, która popierała konfederację targowicką wodzem naczelnym był król Stanisław August Poniatowski. Wojsko polskie odniosło taktyczne zwycięstwo pod Zieleńcami (18 czerwca 1792 r.). Tadeusz Kościuszko stoczył walkę pod Dubienką (18 VIII). Król Stanisław August prowadził rokowania z Katarzyną II obiecując następstwo tronu dla księcia Konstantego w zamian za utrzymanie konstytucji z 1791 r. Propozycję odrzucono, król Stanisław August przystąpił do konfederacji targowickiej i jako wódz naczelny wydał rozkaz zaprzestania działań wojennych. Rzeczpospolita pogrążyła się w politycznym i gospodarczym chaosie.

WOJNA POLSKO-UKRAIŃSKA

Ukraińcy dążąc do opanowania Galicji Wschodniej i utworzenia samodzielnego państwa opanowali niemal cały Lwów. (1 XI 1918 r.) Walki o Lwów, w którym po stronie polskiej uczestniczyły formacje ochotnicze (Obrony Lwowa) oraz młodzież polska (Orlęta Lwowskie) zakończyły się 21 XI 1918 r. odzyskaniem całego Lwowa przez Polaków. Prawie w tym samym czasie toczyły się walki na Wołyniu. Ukraińcy Republiki Ludowej dążyli do zajęcia Chełmszczyzny, jednak siły ukraińskie zostały pobite 21 XI 1919 r. Konflikt o Galicję wschodnią zakończył się polsko-ukraińską umową podpisaną 21 IV 1920 r. przez Józefa Piłsudskiego i S. Petlurę.

WOJNA POLSKO-BOLSZEWICKA

Zaczepne ruchy wojsk sowieckich odbywały się według dyrektyw Lenina. Polska broniąc obszarów kresowych wysuwała racje historyczne, kulturowe, ponieważ spore terytoria zamieszkiwała duża liczba Polaków. Chodziło też o zabezpieczenie suwerenności odrodzenia państwa polskiego. Wojska Polskie dowodzone przez generała Rydza-Śmiałego, generała Lasockiego i wielu innych odnosiły zwycięstwa nad siłami bolszewickimi. Stoczono wiele bitew o ziemie i miasta kresowe. Działania zbrojne ustały 18 X 1920 r. a traktat pokojowy podpisano 18 III 1921 r. W Rydze wojna zakończyła się militarnym zwycięstwem Polski, ale cele polityczne w odniesieniu do obszarów kresowych zostały osiągnięte tylko częściowo.

II WOJNA ŚWIATOWA

1 IX 1939 r. Niemcy zaatakowali Polskę, mieli oni przewagę liczebną w ciagu kilku dni przełamali opór wojsk polskich, doszli do środkowej Wisły i do Warszawy. Gdy wojska polskie broniły się pod Bzurą do wojny z Polską (17 IX) przystąpiła Armia Czerwona. Pod koniec września opór polski wygasł, kraj opuściły władze polskie. Z 2-5 X pod Kockiem rozegrała się ostatnia bitwa kampanii wrześniowej. Wojska niemieckie od polski rozpoczęły swój krwawy marsz na Europę, Afrykę, Bliski i Daleki wschód. Walczono z okupantem w organizacjach konspiracyjnych. Utworzono podziemne wojsko Armię krajową, Armię Ludową, Bataliony Chłopskie. Wojna zakończyła się po pięciu latach bezwarunkową kapitulacją Niemiec 9 V 1945 r.