Jak interpretowa� wyniki bada� Herbert Woschnagg Wolfgang Exel Jak interpretowa� wyniki bada� Z niemieckiego prze�o�y� Bogus�aw Milewski TT �wiat Ksi��ki Tytu� orygina�u MEIN BEFUND Projekt ok�adki i stron tytu�owych El�bieta Pietras Zdj�cie na ok�adce East News Redakcja dr Anna Wasilewska Redakcja techniczna Lidia Lamparska Korekta Jacek Ring Copyright � 1991 by Verlag Carl Ueberreuter, Wien Copyright for the Polish edition by Bertelsmann Media Sp. z o.o. Warszawa 1997 �wiat Ksi��ki Warszawa 2003 Druk i oprawa Finidr, Czechy ISBN 83-7227-809-1 Nr 2806 SPIS TRE�CI Wprowadzenie 9 Badania laboratoryjne kontrolne cz�owieka zdrowego 14 Badania profilaktyczne 15 Oznaczanie grup krwi 16 Krew i badania laboratoryjne 20 Erytrocyty (krwinki czerwone) 21 Niedokrwisto�� (anemia) 25 Leukocyty (krwinki bia�e, bia�e cia�ka krwi) 33 Bia�aczka 36 Trombocyty (p�ytki krwi, krwinki p�ytkowe) 37 Obraz r�nicowy krwinek bia�ych (wz�r krwinek bia�ych, wz�r Schillinga) 39 Krzepni�cie krwi 46 Pr�ba Quicka 52 Fibrynogen 55 Czas trombinowy 57 Czas generacji tromboplastyny 60 Antytrombina III 63 Bia�ko C i bia�ko S 65 Produkty degradacji w��knika i dimer D 68 Opadanie krwinek 69 W�troba i badania laboratoryjne Choroby w�troby 74 Bilirubina 78 Gamma-glutamylo- transpep tydaza 8 2 Fosfataza zasadowa 85 AspAT i AlAT 88 LZ)// / //L/)// 92 Amoniak 95 71 Serologia zapalenia w�troby typu A 96 Serologia zapalenia w�troby typu B 97 Serologia zapalenia w�troby typu delta 100 Serce i badania laboratoryjne 102 Zawal mi�nia sercowego 102 Mioglobina 104 Miozyna 105 CPKiCK-MB 105 Inne badania laboratoryjne w zawale serca 108 P�uca i badania laboratoryjne 112 Zapalenia plu� 112 Rak p�uca (rak oskrzela) 118 Trzustka i badania laboratoryjne 119 Amylaza 122 Lipaza trzustkowa 123 Test czynno�ciowy trzustki 124 Chymotrypsyna w kale 126 Tarczyca i badania laboratoryjne 127 Nadczynno�� i niedoczynno�� tarczycy 127 Tyroksyna T4 131 Trijodotyronina 134 Test TSH i TRH 135 Uk�ad moczowy i badania laboratoryjne 138 Kreatynina 139 Azot niebialkowy 141 Badanie moczu 143 Bia�ko w moczu 145 Cukier w moczu 148 Osad w moczu 149 Wykrywanie drobnoustroj�w w moczu 155 Badania laboratoryjne ka�u 157 Badania laboratoryjne w nadci�nieniu t�tniczym 163 Cukrzyca i badania laboratoryjne 166 Spis tre�ci St�enie cukru we krwi 167 Doustny test tolerancji glukozy 169 Insulina i peptyd C 172 Hemoglobina Au. 173 Fruktozamina 174 Reumatyzm i badania laboratoryjne Czynniki reumatoidalne 179 Kr���ce kompleksy immunologiczne 181 Przeciwcia�a przeciwj�drowe 182 Dna moczanowa i badania laboratoryjne Kwas moczowy 185 176 184 Zaburzenia przemiany po�redniej t�uszcz�w i badania laboratoryjne 189 Cholesterol 190 Triglicerydy 193 Stany zapalne i badania laboratoryjne 194 Bia�ka ostrej fazy 196 Bia�ko C-reaktywne 197 Alfa-1 -antytrypsyna 200 Fosfoheksoizomeraza, PHI 201 Choroby zaka�ne i badania laboratoryjne 203 Immunoglobuliny 204 Przeciwcia�a przeciw boreliozie 211 Przeciwcia�a przeciw chlamydiom 212 Przeciwcia�a przeciwko Campylobacter 213 Serologia zaka�e� paciorkowcowych 214 Serologia ki�y 218 Nowotwory i badania laboratoryjne 222 Markery nowotworowe 230 CEA 232 CA 19/9 235 CA50 236 AFP 237 239 240 5-HIAA 242 Neopteryna 243 PSA 245 Fosfataza kwa�na 245 AIDS i badania laboratoryjne 247 Alkoholizm i badania laboratoryjne 250 Zwi�zki mineralne i badania laboratoryjne Elektrolity 255 S�d 256 Potas 261 Wap� 265 Chlorki 270 Fosforany 272 Magnez 21A Pierwiastki �ladowe 276 �elazo 277 Transferyna i zdolno�� wi�zania �elaza 279 Ferrytyna 281 Mied� i ceruloplazmina 283 Sefe/i 286 Inne pierwiastki �ladowe 287 Hormony, witaminy i badania laboratoryjne Aminy katecholowe 290 Parathormon 292 Gastryna 295 Hormony witaminy D3 297 Witamina B,2 i kwas foliowy 299 Badania laboratoryjne bia�ek 304 Oznaczanie lek�w 309 Bakteriologia i metody mikrobiologiczne 312 Cytologia i histologia 314 Ma�y s�ownik termin�w medycznych od A do Z 316 254 290 Wprowadzenie Badania laboratoryjne pe�ni� w nowoczesnej medycynie bardzo wa�n� rol�. Znajduj� zastosowanie nie tylko w diagnostyce, a wi�c w rozpoznawaniu chor�b, ale r�wnie� w kontroli ich przebiegu i metod leczenia. Dla lekarza jest wa�ne tak�e, aby m�g� potwierdzi� skuteczno�� zastosowanej terapii i oceni� wsp�prac� pacjenta z lekarzem, a wi�c przestrzegania diety, regularnego przyjmowanie lek�w itd., r�wnie� mo�liwo�� wyst�pienia gro��cych powik�a�, np. przerzuty raka, nowe zaka�enia w chorobach zaka�nych. Wsp�czesna diagnostyka laboratoryjna rozporz�dza obecnie ok. 1000 test�w laboratoryjnych. Jednak nale�y oczekiwa�, �e liczba tych metod bada� znacznie wzro�nie w nast�pnych latach. Naukowcy stale odkrywaj� nowe zwi�zki chemiczne, bia�ka i hormony. Ich oznaczanie, w miar� do�wiadczenia, bardzo szybko b�dzie mo�na wykorzysta� do cel�w diagnostycznych. Wi�kszo�� ludzi nawet po studiach medycznych nie zawsze poznaje wszystkie te metody i rozumie wsp�zale�no�ci pomi�dzy nimi. Wiele z nich ma zbyt ma�� swoisto�� i stanowi tylko ma�y kamyk mozaiki, z kt�rej sk�ada si� rozpoznanie. Inne metody bada� laboratoryjnych mog� stwarza� nieokre�lone podejrzenia lub mie� warto�� tylko w rzadkich jednostkach chorobowych. Wynika z tego, �e zadaniem tej ksi��ki nie jest budzenie paniki lub zast�powanie lekarza prowadz�cego. Naszym celem jest to, aby przez w�a�ciw� informacj� stworzy� zaufanie do post�powania lekarskiego, a ponadto umo�liwi� pomoc we w�asnym zakresie. Kto rozumie, co dzieje si� w jego organizmie, mo�e �wiadomie przystosowa� si� do okre�lonej sytuacji i przyczyni� si� w spos�b celowy i rozstrzygaj�cy do procesu leczenia. Jak diagnozuje si� chorob�? R�wnie� dzisiaj dok�adny wywiad lekarski i fizykalne badanie pacjenta s� g��wnymi podstawami diagnostyki medycznej. Ka�dy lekarz z krwi i ko�ci, nawet w przysz�o�ci, zachowa pewien dystans do wszystkich nowinek technicznych i metod bada� chemiczno-laboratoryjnych. Nawet elektroniczne opracowanie wynik�w bada� nie przyniesie pod tym wzgl�dem �adnych istotnych zmian. Najdok�adniejszy komputer w ci�gu niewielu minut nie obejmie pacjenta w jego z�o�ono�ci, podobnie jak i do�wiadczony lekarz. Wiele chor�b mo�na diagnozowa� z rzutu oka, gdy pacjent wejdzie do gabinetu. I tak np. chorob� Parkinsona rozpoznaje si� po g�osie pacjenta, po chodzie drobnymi krokami i po pewnej sztywno�ci mi�ni twarzy (obni�enie mimiki). Tego wra�enia nie zast�pi �adne badanie laboratoryjne. Inne choroby ustala si� na podstawie znajomo�ci ludzi i dok�adnego opisu objaw�w chorobowych. Tylko lekarz, a nie metoda laboratoryjna, mo�e rozpozna� ukryt� depresj�, chorob� umys�ow�, maskowan� przez liczne dolegliwo�ci cielesne. Bez dok�adnej rozmowy choroba ta nigdy nie zosta�aby odkryta. Reasumuj�c, zar�wno dawniej, jak i dzi� ok. 80% wszystkich rozpozna� jest stawianych za pomoc� pi�ciu zmys��w lekarza. Pozosta�e 20% wymaga kosztownych metod technicznych. S� to drogie metody rozpoznawcze np. tomografia komputerowa i z�o�one metody diagnostyki laboratoryjnej. Badania laboratoryjne powinny by� stosowane w spos�b jak najbardziej �wiadomy. Nie ma sensu zlecanie wielkiej liczby bada� laboratoryjnych w nadziei, �e znajdziemy jaki� punkt zaczepienia. Bardzo rzadko du�a liczba bada� daje warto�ciowe i dodatkowe informacje. Nie jest najlepszy ten lekarz, kt�ry zleca du�� liczb� bada� dodatkowych, czyli... �dba o mnie", lecz ten, kt�ry dochodzi do w�a�ciwego rozpoznania za pomoc� oszcz�dnych �rodk�w i nie przeci��a swojego pacjenta bez koniecznej po- Wprowadzenie 10 Wprowadzenie trzeby. Tak�e stosowanie szerokiej palety rutynowych bada� laboratoryjnych nie jest w�a�ciwe ze wzgl�d�w ekonomicznych. Wed�ug statystyki takie nie kontrolowane post�powanie bardzo cz�sto mo�e doprowadzi� do otrzymania wynik�w fa�szywie dodatnich - niepotrzebnie niepokoj�cych pacjenta - a nawet do niew�a�ciwego leczenia. Dla okre�lonych cel�w przewa�nie wystarcza przeprowadzenie jednego lub dw�ch bada� laboratoryjnych. Celem tej ksi��ki jest wyt�umaczenie doros�emu pacjentowi i zainteresowanemu Czytelnikowi znaczenia wa�niejszych bada� laboratoryjnych. Nie nale�y jej czyta� jak powie�ci, lecz korzysta� z niej jak z poradnika. Co oznaczaj� prawid�owe i nieprawid�owe wyniki? Co jest norm�? Norma mo�e obejmowa� szeroki zakres pomi�dzy nie stwierdzon� chorob� i pe�nym zdrowiem. Norma w diagnostyce laboratoryjnej ma niekiedy znaczenie czysto statystyczne. Przy wi�kszo�ci wynik�w laboratoryjnych najcz�ciej podaje si� g�rn� i doln� granic� normy, z dok�adnym postawieniem przecinka. Czasami zakres normy jest bardzo szeroki. Warto�ci takie s� cz�sto wynikiem uzgodnienia. W takich przypadkach statystycznie ustala si� warto�ci wyst�puj�ce u 95% os�b zdrowych i wynikaj�ce z tego r�wnie� g�rne i dolne warto�ci granicy normy. Nie oznacza to wcale, �e wyniki nieznacznie przekraczaj�ce zakres normy oznaczaj� ci�k� chorob�. Z drugiej za� strony wynik mieszcz�cy si� w granicach normy nie stanowi stuprocentowej gwarancji zdrowia. I w�a�nie zadaniem dobrego lekarza jest ich ocena i podanie dodatkowych informacji. Norma oznacza, �e u 95% wszystkich ludzi zdrowych wynik znajduje si� w granicach normy. Oznacza to zarazem, �e u 5% wynik znajduje si� poza zakresem normy, mimo �e s� oni zdrowi. Odwrotnie, w wielu schorzeniach wyniki bada� laboratoryjnych mog� mie�ci� si� w granicach normy. Organizm 11 cz�owieka jest uk�adem niezwykle skomplikowanym i wielu fakt�w nie da si� w nim z g�ry oceni�. Dlatego przestrzegamy przed przecenianiem wynik�w bada� laboratoryjnych i pilnie polecamy, by w ka�d...
marszalek1