Teologia moralna fundamentalna_skrypt.doc

Teologia moralna fundamentalna

I. Zagadnienia wstępne „Co mamy czynić?“ (Dz 2,37).

1)     Podstawowe pojęcia – istnienie wartości

Moralność jest związana z pewną specyficznie ludzką formą wrażliwości -wrażliwość na wartości.

Wartości są aspektami bytów, przynależą do nich i dlatego istnieją realnie. Ale dopiero ludzki umysł może spojrzeć na byty pod kątem wartości, dostrzec je, wydobyć i nazwać.

Poznanie wartości, które są elementami dobra, ma zawsze swoje konsekwencje. Nie można bez konsekwencji wejść w „pole przyciągania” wartości. Są one zatem „powinnościorodne”, chociaż w różnym stopniu.

Najbardziej kategorycznej odpowiedzi domaga się zetknięcie z wartością, jaką jest ludzka osoba. Poznanie dobra domaga się podążania za nim, poznanie zła domaga się odrzucenia go: Czyń dobro, unikaj zła!

2) Podstawowe pojęcia – powinność i norma moralna

Rozum ludzki jest zdolny nie tylko do poznania prawdy o otaczającym świecie, ale także prawdy o dobru. Prawda o dobru polega na zrozumieniu natury ludzkiej (istoty ludzkiego bytu) oraz jego celów, gdyż dobrem jest to, co odpowiada naturze bytu.

Natura ludzka jest źródłem norm moralnych w tym sensie, że rozum określa zasady postępowania według tego, jak rozeznaje doskonalenia się bytu ludzkiego w ramach całego porządku bytów (agere sequitur esse).

U podstaw moralności stoi zasada: W swoim działaniu pozostawaj w zgodzie z obiektywną rzeczywistością (realizm moralny)

Powinność moralna krystalizuje się w fundamentalnym nakazie czynienia dobra (wyboru wartości, które służą integralnemu rozwojowi człowieka), a unikania zła (odrzucenia antywartości, które człowieka moralnie poniżają): Bonum faciendum, malum vitandum

3) Podstawowe pojęcia – specyfika moralności chrześcijańskiej

Punktem wyjścia moralności chrześcijańskiej jest przekonanie, że normy przez nią uznawane nie pochodzą jedynie od samowolnej i arbitralnej decyzji Boga są osadzone w istocie bytu, jako wyrastające z obiektywnej rzeczywistości bytu (agere sequitur esse)

Specyfiką chrześcijańskiej moralności oraz jej punktem wyjścia jest przekonanie, iż właśnie na poziomie owego esse, na poziomie bytu, dokonała się zasadnicza i istotna zmiana poprzez Chrystusowe dzieło odkupienia („nowe stworzenie” - Ef 2, 3-5).

Najistotniejsze w moralności chrześcijańskiej jest przyjęcie wewnętrznego impulsu Ducha Świętego, który nakłania do dobrego i jednocześnie uzdalnia do czynienia go.

Imperatyw rozwoju osobowego, właściwy naturalnej moralności, nabiera w kontekście moralności chrześcijańskiej charakteru odpowiedzi na Boże powołanie do osiągnięcia osobowej wielkości i ostatecznego spełnienia w Bogu, który jest Miłością (moralność responsoryczna). Ostatecznym celem człowieka jest partycypacja w życiu Bożym.

4) Podstawowe pojęcia – Personalistyczny charakter moralności chrześcijańskiej

Moralność chrześcijańska jest moralnością personalistyczną, tzn. taką, w ramach której osoba ludzka udziela treści porządkowi moralnemu i jest miara wartości moralnych.

Celem chrześcijańskiej nauki moralnej jest pomoc w kształtowaniu prawego sumienia (conscientia recta), które nie ze względu na zewnętrzny autorytet, ale na własne głębokie przekonanie będzie poprawnie rozpoznawało i wybierało dobro.

Żywą normą życia chrześcijańskiego jest Osoba Jezusa Chrystusa. To On – a nie abstrakcyjny system zakazów i nakazów – stanowi miarę życia chrześcijańskiego.

Nie anonimowa powinność (litera prawa), ale osobowy Bóg.

Powinność moralna - wezwanie osobowego Boga, a realizacja tej powinności - odpowiedź na to wezwanie (moralność responsoryczna - aspekt dialogu.

5) Podstawowe pojęcia – określenie teologii moralnej

Jakie jest ostateczne uzasadnienie i źródło norm etycznych?

106

n       moralność subiektywistyczna

n       moralność dyskursu

n       moralność heteronomiczna

n       moralność naturalistyczna

n       moralność utylitarystyczna

n       moralność chrześcijańska - personalizm

Zarówno etyka, jak i teologia moralna posługują się zarówno refleksja rozumową, jak też Objawieniem Bożym, chociaż punkt ciężkości chrześcijańskiej etyki filozoficznej leży na refleksji rozumowej, a teologii moralnej – na Objawieniu.

Przedmiot materialny (działania, motywacje, struktura osoby działającej)

Przedmiot formalny (odniesienie działania do normy moralnej)

Obydwa  - rozszerzone o odniesienie do Objawienia chrześcijańskiego.

Definicja teologii moralnej:

Teologia moralna jest częścią teologii (nauką teologiczną), która rozpatruje ludzkie czyny, aby je przyporządkować miłosnemu doświadczeniu Boga, będącemu prawdziwym i pełnym szczęściem oraz celem ostatecznym człowieka, za pośrednictwem łaski, cnót i darów, czyniąc to w świetle Objawienia i rozumu (Pinckaers, s. 32).

n       „…częścią teologii (nauką teologiczną)…”:

·         atomizacja teologii;

·         teologia moralna jako „etyka teologiczna”;

·         Konieczność zachowania jedności z innymi dziedzinami teologicznymi.

n       „…rozpatruje ludzkie czyny…” :

·         ludzkie, a więc świadome i wolne;

·         zarówno pojedyncze ludzkie działania, jak ich szeroki kontekst („opcja fundamentalna”);

·         uwarunkowania społeczne;

·         warstwa zewnętrzna, ale też wewnętrzna (motywacje, intencja);

n       „…przyporządkować miłosnemu doświadczeniu Boga…”:

·         poznanie Boga nie tylko intelektualne, ale także wolę i uczucia;

·         takie pełne doświadczenie Boga jest odpowiedzią na Boże wezwanie;

·         najpełniejsze wypełnienie pierwszego przykazania.

n       „… prawdziwym i pełnym szczęściem oraz celem ostatecznym człowieka… „:

·         nie tylko spełnienie powinności, ale najwyższe spełnienie człowieka;

·         odpowiedź na ludzką tęsknotę;

·         ostateczny cel, ku któremu zmierza człowiek;

·         celowość przenika każdy czyn (finalność) – hierarchia celów

·         św. Augustyn: ostateczny cel – nie jak „końcówka chleba”, ale jak koniec szycia ubrania.             

n       „… za pośrednictwem łaski, cnót i darów….”:

·         specyfika moralności chrześcijańskiej:

·         moralność oparta na wewnętrznych przymiotach duszy i serca oraz na darmowej łasce Bożej, a nie jedynie na nakazach i zakazach zewnętrznego autorytetu;

·         pawłowe „chodzenie w Duchu”.

n       „…w świetle Objawienia i rozumu…” :

·         teologia moralna nie może się obyć bez argumentacji rozumowej; istotna jest relacja rozumu do Objawienia;

·         etyka filozoficzna

·         przedmiot materialny (to, co jest badane) - sfera ludzkiego działania, postaw i motywacji, analiza podmiotu działającego

·         przedmiotem formalnym (to, z jakiego punktu widzenia jest badane) - odniesienie ludzkiego działania do normy moralnej poznanej rozumem :

·         teologia moralna w obu aspektach będzie sięgała również – a raczej przede wszystkim - do Objawienia.

Źródła teologii moralnej

*              Pierwszorzędne (religijne) źródła:

              Pismo św.,

              Tradycja,

              Kościół

*              Drugorzędne (pozareligijne) źródła:

              rozum,

              doświadczenie,

              historia refleksji teologicznomoralnej

II.Pierwszorzędne źródła teologii moralnej

n       2.1. Hierarchia źródeł pierwszorzędnych

Jeżeli chodzi o bezpośredniość to na pierwszym miejscu stoi Kościół.

              - Jest on najbardziej bezpośrednią dla wiernych normą i miarą wiary i teologii (norma proxima).

              - Objawienie, zawarte w Piśmie św. i Tradycji zostało powierzone Kościołowi i w nim pozostaje one żywe.

              - Zadaniem Kościoła jest głoszenie i udzielanie całemu światu tego Objawienia.

Jeżeli chodzi o znaczenie i godność na pierwszym miejscu będzie stało Pismo św.

Zawiera Samo-objawienie się Boga, powstało pod wpływem szczególnej asystencji Ducha św. (inspiracja).

Tylko wtedy, gdy Kościół jest normowany przez Boże Słowo i pozostaje pod a nie nad nim, jest on bezpośrednią normą dla wiary (norma normata). W odróżnieniu od tego Pismo św. nie podlega żadnej innej mierze, czy normie, ale samo stanowi najwyższą normę (norma normans).

n       2.2. Pismo św.jako źródło teologii moralnej

              „Szczególną troskę należy skierować ku udoskonaleniu teologii moralnej, której naukowy wykład karmiony w większej mierze nauką Pisma św. niech ukazuje wzniosłość powołania wiernych w Chrystusie i ich obowiązek przynoszenia owocu w miłości za życie świata” (OT 16).

n       2.2.1. Teologia moralna a Stary Testament

Moralne postępowanie człowieka jest odpowiedzią na uprzedzające działanie zbawcze Boga. Uzasadnienie moralności starotestamentalnej jest zatem historiozbawcze.

Asymilacja norm moralnych ludów ościennych nie było bezkrytyczne, ale dokonywało się niejako „przez sito”, jakim była świadomość Przymierza z Jahwe, w wyniku czego jedne normy były przejęte, inne odrzucone, jeszcze inne doznawały swoistej „obróbki”, czyniącej je użytecznymi w ramach moralności przymierza.

n       2.2.2. Teologia moralna a Nowy Testament

Prawo Chrystusowe jest w pierwszym rzędzie prawem wewnętrznym każdego ochrzczonego (lex indita) - Duch Św., a dopiero w drugim znaczeniu konkretnie sformułowanymi zasadami moralnymi, zawartymi w Nowym Testamencie (lex scripta).

Łaska nie niszczy natury, ale ją zakłada i wydoskonala (gratia non tollit naturam, sed supponit et perficit eam).

Działalność łaski jest niejako utajona w naturze i zmierza do przywrócenia człowiekowi możliwości natury uwolnionej od destrukcyjnego wpływu grzechu.

Normy etyki innych kultur w NT przechodziły przez wielokrotny „filtr hermeneutyczny”, którego pojedynczymi elementami były:

              -              selekcja

              -              modyfikacja

              -              wyakcentowanie

n       2.3. Tradycja

W znaczeniu ogólnym - każda forma przekazu Objawienia. W tym ogólnym znaczeniu do Tradycji należy także Pismo św.

W sensie ścisłym Tradycję odróżnia się od Pisma św. Oznacza ona przekaz ustny, zawierający żywotną refleksję Kościoła oraz przykłady życia wierzących, jeżeli odpowiadają one Ewangelii.

n       2.3.1.  Tradycja apostolska i poapostolska

Tradycję Apostolską związaną z życiem i nauczaniem Apostołów nazywa się czasami „boską tradycją” (Apostołowie  - nosicielami Objawienia).

W swoich głównych zrębach dotyczących wiary i moralności uczestniczy ona w autorytecie Objawienia.

Tradycja Poapostolska („kościelna”, „ludzką”). Może być zgodna z duchem Ewangelii, ale także z nim sprzeczna

Obydwa rodzaje tradycji są nie zawsze łatwe do rozróżnienia i częściowo zachodzą na siebie.

n       2.3.2. Znaczenie tradycji dla teologii moralnej

Teolog – moralista z wielką uwagą powinien odnosić się do Tradycji Kościoła.

Świadomość i wrażliwość moralna całego Kościoła stale się pogłębia, jednak nie oznacza to zmiany centralnych zasad moralnych płynących z Ewangelii.

n       2.3.3. Tradycja a Pismo św.

·         nierozerwalny związek Pisma św. i Tradycji - żywa Tradycja stała się w spisanym słowem

·         Pismo św. pomaga w prawidłowym rozumieniu Tradycji, czy odpowiada ona duchowi Ewangelii

·         co stoi w sprzeczności z Ewangelią nie może być uznane za miarodajną Tradycję Kościoła.

n       2.3.4. Tradycja a Urząd Nauczycielski Kościoła

·         ...