Podstawowe pojęcia pedagogiki
(kształcenie, nauczanie, socjalizacja, wychowanie) ze szczególnym uwzględnieniem wychowania (cele, treści zasady, metody, czynniki wpływające na proces wychowania)
Kształcenie – to system działań zmierzających do tego, aby uczącej się jednostce umożliwić poznanie świata, przygotowanie się do zmieniania świata i ukształtowania własnej osobowości. Oznacza to nabywanie przez niego wiedzy, poglądów, przekonań na temat ludzi, ich dzieł, świata, w którym żyją, możliwości zmieniania otaczającej go rzeczywistości oraz samego siebie, gotowości do podejmowania działań intelektualnych i praktycznych, a także dążenie do rozwijania swoich zainteresowań i uzdolnień.
Rodzaje kształcenia:
1. Kształcenie ogólne – ma wprowadzić młodego człowieka w świat przyrody, techniki, kultury, przygotować go do poznawania i zmieniania zarówno samego siebie, jak i świata.
2. Kształcenie zawodowe – ma służyć nabywaniu kompetencji profesjonalnych, niezbędnych w pracy zawodowej
3. Kształcenie szkolne – przebiega w specjalnie do tego powołanych instytucjach (szkołach), w których ma miejsce działalność dydaktyczna i wychowawcza skierowana na realizację społecznie akceptowanych celów kształcenia. Może mieć charakter:
· Obowiązkowy – wypełnianie obowiązku szkolnego
· Ponadobowiązkowy
· Ogólny
· Zawodowy
4. Kształcenie stacjonarne – jego istotą jest pełne, najczęściej obowiązkowe uczestnictwo w zajęciach dydaktyczno-wychowawczych organizowanych w szkole
5. Kształcenie równoległe – jest działalnością dydaktyczno-wychowawczą, prowadzoną przez instytucje kulturalne, oświatowe, środki masowego przekazu, organizacje i stowarzyszenia, skierowaną na dzieci i młodzież stwarzającą warunki do rozwoju zainteresowań, zdolności i uzdolnień, poszerzania wiedzy, doskonalenia prawności nabytych w szkole oraz godziwego spędzania czasu wolnego.
6. Kształcenie ustawiczne – obejmuje różne formy kształcenia dorosłych z akcentem na uzupełnienie wykształcenia ogólnego oraz dokształcanie i doskonalenia kwalifikacji zawodowych. Może mieć formę instytucjonalną:
· kształcenie wieczorowe
· kształcenie zaoczne
· kształcenie eksternistyczne lub w placówkach oświatowo-kulturalnych
· szkoły wszelkiego szczebla dla dorosłych
· różnego typu uniwersytety otwarte
· towarzystwa kulturalne
· placówki doskonalenia zawodowego
7. Kształcenie na odległość – są to najczęściej formy kształcenia indywidualnego. Między uczniem a nauczycielem pośredniczy poczta – kształcenie korespondencyjne, radio, telewizja, telefon, Internet.
8. Samokształcenie – odmiana kształcenia, w której człowiek samodzielnie ustala cele, czas, treści, metody i środki kształcenia
9. Kształcenie formalne – proces nauczania – uczenia się przebiegający w ramach wysoko zorganizowanych instytucji, o względnie stałych parametrach dotyczących czasu trwania, miejsca przebiegu procesu (szkoła, poziom kształcenia, typ szkoły), rodzaju jednostek organizacyjnych (lekcja, klasa, szczebel szkolny), stosunku dziecka do obowiązku szkolnego.
10. Kształcenie nieformalne – odbywa się poza oficjalnym i powszechnym systemem szkolnym i przeznaczone jest dla tych, którzy z różnych względów nie mogą realizować obowiązku szkolnego w ramach obowiązującej struktury szkolnej (kształcenie domowe, instytucje edukacji alternatywnej).
11. Kształcenie jednostronne – odnosi się do każdego typu kształcenia, w którym dominuje jeden rodzaj aktywności podmiotu uczącego się: aktywność intelektualna, emocjonalna lub praktyczna
12. Kształcenie wielostronne – tutaj podmiot przejawia trzy rodzaje aktywności – poznawczą, emocjonalną i praktyczną.
NAUCZANIE – jest procesem kierowania uczeniem się uczniów w toku planowej pracy nauczyciela z uczniami. Jest to planowa i systematyczna praca nauczyciela z uczniami, mające na celu wywołanie pożądanych, trwałych zmian w ich postępowaniu, dyspozycjach i całej osobowości
Uczenie się jest procesem nabywania względnie trwałych zmian w szeroko rozumianym zachowaniu (wiadomości, umiejętności, nawyki, postawy) w toku bezpośredniego i pośredniego poznawania rzeczywistości (doświadczenia i ćwiczenia).
Rodzaje nauczania:
1. całościowe
2. elementarne
3. łączne
4. początkowe
5. podające
6. problemowe
7. programowe
8. przedmiotowe
9. wielopoziomowe
Dzięki kontroli nauczyciel opierając się na bezpośredniej obserwacji przebiegu pracy uczniów oraz na ocenie jej wyników, może tę pracę odpowiednio modyfikować za pomocą poleceń, pytań naprowadzających, dygresji.
Nauczanie jest procesem złożonym z jednej strony nauczyciel ma kierować uczeniem się uczniów, a z drugiej nie powinien ograniczać ich inicjatywy poznawczej i samodzielności. Ponadto w nauczaniu prawie zawsze dochodzą do głosu aspekty wychowawcze.
SOCJALIZACJA – to proces, wchodzenia jednostki w kulturę i kształtowanie się jej osobowości społecznej.
Socjalizacja w węższym rozumieniu to wpływ życia społecznego. Ogólnie, socjalizacja jest procesem włączania jednostki w społeczeństwo, umożliwiającym integrację z nim, czyli zaadoptowanie przyjętego w danym społeczeństwie sposobu myślenia i odczuwania oraz zgodę na obowiązujący system wartości łącznie z powszechnie głoszonymi opiniami, przekonaniami, wierzeniami, ideami.
Socjalizacja może być:
· Pierwotna
· Wtórna
Socjalizacja pierwotna – w jej wyniku jednostka staje się członkiem społeczeństwa ju ż od wczesnego dzieciństwa
Socjalizacja wtórna – jest swoistą kontynuacją socjalizacji pierwotnej, towarzyszy człowiekowi przez całe życie w sferze pracy – gdy przygotowuje się do objęcia pozycji zawodowych i uczy się związanych z nimi ról w sferze rodzinnej – podejmuje role męża, żony, ojca, matki, teścia, teściowej.
Odmiany procesów socjalizacji wtórnej:
1. Resocjalizacja – eliminacja głęboko zinternalizowanych wzorów kulturowych i wpajanie wzorów przeciwstawnych, resocjalizacja w kręgu zupełnie odmiennej kultury, może być bardzo głęboka, wówczas mówimy o akulturacji (emigracja)
2. Kontrsocjalizacja – uczenie się wzorów życia typowych dla środowisk dewiacyjnych i przestępczych odmiennych od tych, które uznaje większość społeczeństwa
3. Socjalizacja odwrotna – sytuacja spotykana w warunkach szybkiej zmiany kulturowej, kiedy młode pokolenie stara się wdrożyć, tradycyjnie nastawione pokolenie starsze do nowych wzorów kulturowych, stylów bycia, mówienia, ubierania się, rozrywki
4. Socjalizacja antycypująca – zinternalizowanie wzorów grupy do której się nie należy, a jedynie pragnie się należeć, czyli pozytywnej grupy odniesienia. Odmianą socjalizacji antycypującej jest snobizm.
Socjalizacja opiera się na trzech mechanizmach:
· identyfikacja
· naśladowanie
· internalizacja
Identyfikacja – człowiek rodzi się w określonej rodzinie, ma poczucie przynależności identyfikuje się z nią.
Naśladowanie – dziecko naśladuje kochane osoby mamę, tatę, rodzeństwo .
Internalizacja – przyswojenie sobie reguł, wartości, uwewnętrznienie, przyjęcie jako swoich.
Podstawowe agendy socjalizacyjne to:
· Rodzina
· Szkoła
· Grupa rówieśnicza
· Media
Rola społeczna jest podstawowym narzędziem socjalizacji.
WYCHOWANIE – to świadome i celowe działanie pedagogiczne zmierzające do osiągnięcia względnie stałych skutków (zmian rozwojowych) w osobowość wychowanka. Wychowanie to społecznie uznany system oddziaływania pokoleń starszych na dorastające, celem pokierowania ich wszechstronnym rozwojem, dla przygotowania, wg określonego ideału, nowego człowieka, do przyszłego życia.
Na dynamiczne składniki wychowania składają się wg Kunowskiego:
1. Bios ( z greckiego „życie)
2. Etos (obyczaj, przyzwyczajenie)
3. Agos (prowadzę)
4. Los
Bios – jest to pęd życia do naturalnego rozwoju organizmu, wyposażenie genetyczne: temperament, talenty, geny, uzdolnienia.
Etos – są to formy życia społecznego np. moralność, obyczaje, moda, opinia publiczna, sankcje karne, masmedia
Agos – jest to siła wychowawców, siła autorytetu, działania moralnego
Los – wg. Kunowskiego jest najważniejszy, nieobliczalny, tajemniczy, najsilniej oddziałuje na wychowanie.
Czynniki wpływające na wychowanie wg Kunowskiego
1. Bios
2. Etos
3. Agos
Rola Losu w wychowaniu
Kunowski w kategorii losu uwzględnia spotkanie. Spotkanie z „prawdziwym człowiekiem” który:
· Wskaże cel życia,
· Porwie za sobą
· Zachęci do zmagania ze sobą
· Ukaże sens tego zmagania
Spotkanie nie zawsze musi dotyczyć konkretnego człowieka, ale może to być spotkanie ze znaczącymi dziełami kultury, które wywarły na człowieka decydujący wpływ np. dobra książka, głęboki film, autentycznie przedstawi cele życia społecznego, audycja radiowa.
Rola Biosu w wychowaniu
Bios to nasz byt, warstwa somatyczna, psychiczna, społeczna, kulturowa i duchowa.
Warstwy rozwijają się we właściwym sobie czasie oraz w ustalonej dla siebie kolejności. Warstwy rozwijają się pod wpływem czynników wewnętrznych, zewnętrznych i osobowościowych. Rozwój dokonuje się we wczesnym dzieciństwie i ma miejsce w czasie aktywności dziecka.
Formy aktywności:
· Przede wszystkim zabawa decyduje o rozwoju warstw
· Dociekanie, ciekawość 3-4 r.z.
· Praca twórczość własna
· Kontemplacja (wiek dorosły, dyskutujemy, weryfikujemy wartości)
Wg Kunowskiego, każdej warstwie rozwojowej odpowiada inny rodzaj struktury rozwojowej.
1. warstwie somatycznej – odpowiada temperament
2. warstwie psychologicznej – indywidualność
3. warstwie społecznej – charakter
4. warstwie kulturogenicznej – osobowość
5. warstwie duchowej – światopogląd
Rola Etosu w wychowaniu
Tutaj mówimy o czynnikach zewnętrznych wpływających na rozwój
1. wpływ środowiska społecznego
2. wpływ sytuacji wychowawczej
3. wpływ moralności
Sytuacje wychowawcze mogą być:
· Zewnętrzne
· Wewnętrzne
Zewnętrzne – subiektywne środowisko wychowanka (czyli cechy osobowe, nawyki zachowaniowe).
Wewnętrzne – tworzymy sami sobie
Rola Agosu w wychowaniu
Jest to oddziaływanie wychowawcze i składa się z:
1. zadania i funkcje wychowawców
· pomoc w rozwoju, opieka nad zdrowiem, życiem wychowanka, ochrona, opieka nad duchowością
· przygotowanie młodego człowieka do spotkania z losem
2. zasadnicze czynności wychowawcy
· dozorowanie – dominuje w warstwie somatycznej
· nauczanie wychowujące
· wspieranie rozwoju charakteru
· kształcenie intelektualne
· „spotkanie z prawdziwym człowiekiem”
3. współpraca wychowawcy z wychowankiem, rozwój od dozoru do spotkania, małe dziecko dozorujemy potem następują kolejne czynności, aż dorosły człowiek „spotyka się z prawdziwym człowiekiem”
Czynniki rozwojowe wpływające na wychowanie:
1. wewnętrzne
2. zewnętrzne
3. osobowościowe
Wewnętrzne – wyposażenie genetyczne, zdolności
Zewnętrzne – środowisko, w którym żyjemy, które na nas oddziałuje
Osobowościowe – odgrywają największą rolę w rozwoju człowieka. Składają się na nie:
· Rozumność – czyli zdolność do obiektywnego poznania rzeczywistości
...
spodpowieki