Finanse publiczne
prof. Dębowska-Romanowska
13.10.2005
Działalność finansowa – gospodarka finansowa
- polega na gromadzeniu i wydatkowaniu środków pieniężnych
- formy prawne gospodarowania i wydatkowania mogą być różne
finatio, finare – używane na oznaczenie zakończenia sprawy toczącej się przed sądem orzeczeniem
- potem samo świadczenie pieniężne na podstawie wyroku nazywano finatio
- termin finale miał zabarwienie pejoratywne, wiązano je z lichwą, lewymi transakcjami
Finanse dziś – 3 definicje
1). zjawiska związane z gromadzeniem i wydatkowaniem środków pieniężnych
2). pieniężny mechanizm podziału i wymianu wartości materialnych (podziału dochodu narodowego)
3). stosunki społeczne związane z gromadzeniem i wydatkowaniem środków pieniężnych
Finanse publiczne – cechy
- działalność prowadzone w interesie publicznym
- wiążą się aktem władztwa ze strony państwa (finanse prywatne – gromadzenie środków na podstawie stosunków cywilnoprawnych)
- podmioty – państwo, samorząd, WE
- państwo uprawnione do emisji pieniądza
- powinna je cechować jawność
- finanse publiczne przewyższają rozmiarami finanse prywatne
4 sposoby definiowania:
1). odwołanie Siudo interesu
2). podmiotowy
3). przedmiotowy – gromadzenie podatków itp. to co obejmuje budżet
4). sposób mieszany z tych 3
20.10.2005
Prawne pojęcie finansów publicznych, prawo finansowe, funkcje finansów publicznych
Procesy natury ekonomiczno politycznej dotyczące gromadzenia, wydatkowania administrowania środkami publicznymi.
natura ekonomiczna
- większość regulacji prawnych dotyczy skutków ekonomicznych
- finanse publiczne dotyczą zasad przesunięć ekonomicznych pomiędzy osobami fizycznymi i prawnymi a podmiotami publicznymi
- dotyczą również wew. procesów administrowania i zarządzania środkami publicznymi
Poprzez rozwój prawa w XX wieku widać, że nie jest obojętne jak państwo przysparza - mamy do czynienia z wywłaszczeniem publicznoprawnym.
Co to są środki publiczne
1). jest to mienie wyrażone w pieniądzu - finansowa część majątku państwa lub JST
2). ta część mienia zgodnie z art. 21 Konstytucji, pochodzi wyłącznie ze źródłem określonych w ustawie
Aby tego rodzaju dochody w sensie pieniężnych składników mienia państwa lub JST płynęły - muszą mieć podstawę ustawową.
Ustawa musi określać tytuł prawny, tryb i zasady na jakich ta część pieniężna mienia jest gromadzona.
Gromadzenie dochodów w Polsce jest zupełnie całkowicie uregulowane przez prawo.
3). Ta część mienia państwa lub JST jest przeznaczona na realizację funkcji publicznych (nie służy na wzbogacenie państwa jako podmiotu prawa lecz na rozdysponowania na zadania publiczne)
W zależności od tego jakie to zadania to może się okazać że pod koniec roku właściwie ta część mienia znika bezpowrotnie.
Konstytucyjna definicja finansów publicznych
- R. X Konstytucji ("Finanse publiczne") - a więc odrębny rozdział
- szersze pojęcie niż to podane wyżej (na poprzednim wykładzie)
- obejmują zarządzają nie tylko finansową częścią mienia państwa czy samorządu terytorialnego
- należą także procesy nabywania, zbywania i obciążania nieruchomości SP, udziałów i akcji emitowania papierów wartościowych przez SP i NBP, ustanawianie monopolu państwowego, zasady zaciągania pożyczek i kredytów i udzielania gwarancji przez państwo polskie
uFP - węziej - finanse publiczne obejmują procesu związane z gromadzeniem środków publicznych oraz ich wydatkowaniem (rozdysponowywaniem) - art. 6
Obowiązuje nas pojęcie szersze (konstytucyjne)
Czy z pojęciem konstytucyjnym łączą się jakieś skutki prawne?
- TAK - nauka o finansach publicznych należy do prawa publicznego, więc normy PF to normy prawa publicznego
- na gruncie prawa finansowego mamy do czynienia z rozstrzyganiem konfliktu interesów jako spraw publicznoprawnych
- to wpływa na właściwość organów i sądów które to rozstrzygają i na zasady wykładni przepisów prawa finansowego
Co to oznacza w Polsce że prawo finansowe to prawo publiczne
- w polskiej tradycji prawniczej podział na trzy rodzaje spraw:
1). cywilne
- konflikt interesów pomiędzy równorzędnymi podmiotami prawa
- toczy się dla ochrony interesów co najmniej jednej strony
- interes publiczny: by sąd był sprawiedliwy
- sąd rozstrzyga jako bezstronny arbiter w konflikcie interesów
2). sprawy publicznoprawne (administracyjne)
- toczy się w imię interesu publicznego, choćby wnioskodawca był sam zainteresowany w uzyskaniu prawa
- organ rozstrzyga kierując się dobrem wspólnym
- dla niego podstawa materialna ma zasadnicze i wyłączne znaczenie, bo on stosuje i wykonuje prawo, a nie wykonuje sprawiedliwość
3). sprawy karne
- to nie tylko sprawy wynikające ze stwierdzenia naruszenia prawa, ale wszystkie normy, stanowione w celu represji
Jeśli chodzi o sprawy z zakresu prawa finansowego i podatkowego oraz sprawy organiczne, ustrojowe, zarządzania środkami publicznymi przewidują możliwość niekorzystnych następstw niedostosowania się do dyspozycji normy, ale normy te nie mają cech represji
Czym innym jest odpowiedzialność podatnika za spełnienie zobowiązania podatkowego, a czym innym sankcja podatkowa. Niezależnie od nazwy te sankcje to podatki, a jeśli mają na celu represje to są sprawami z zakresu prawa karnego.
Odsetki za zwłokę za niespełnienie zobowiązania są z dziedziny podatkowej, bo mają na celu powetować straty wierzyciela, nie mają charakteru represyjnego
Prawo finansowe – to ta część prawa publicznego, która odpowiada konstytucyjnemu pojęcie finansów publicznych. W skład prawa finansowego wchodzą regulacje, które dotyczą ustawowo uregulowanych sposobów gromadzenia, zarządzania, wydatkowania środków publicznych w tym także gromadzenia czasowego (zaciąganie kredytów, udzielanie gwarancji i poręczeń)
Procesy gromadzenia dochodów – na I plan wysuwa się prawo daniowe (podatkowe). Normy prawne o zaciąganiu kredytów i pożyczek przez samorząd terytorialny i państwo Prawo wydatków publicznych – zasady i tryb wydatkowania środków publicznych na zadania publiczne – tutaj mamy do czynienia z dziedziną która nie powinna być regulowana przez prawo, bo to domena demokracji, to sfera polityczna, która w niektórych uzasadnionych konstytucyjnie wypadkach są zastępowana regulacjami prawnymi.
Z powodu szczególnych zadań publicznych określa zasady i tryb finansowania i dlatego ….????
Prawo dotacyjne i subwencyjne (dotacje samorządu terytorialnego) dodatki mieszkaniowe, stypendia.
Prawo ustrojowe finansowe:
1). zasady wewnętrznego zarządzania środkami publicznymi (kto, kiedy może przekazać niżej środki, kto może wydać środki na zewnątrz)
2). statuowanie wewnętrznych jednostek organizacyjnych w Skarbie Państwa
Jedność prawa finansowego – autonomia prawa podatkowego i daniowego
Zapewnienie autonomii ma głównie znaczenie doktrynalne niż praktyczne. To że całe prawo finansowe należy do prawa publicznego to rozstrzyga o właściwości organów, sposobie rozstrzygania spraw, rozdzielania uprawnień. Jednolite SA zasady wykładni i zasady ustalania właściwości.
Związki prawa finansowego z prawem cywilnym
– chodzi o rozgraniczenie prawa finansowego od prawa cywilnego – 1) jaki organ jest właściwy? 2). jakie metody wykładni stosujemy?
Ad. 1). jest to prawo obrotu publicznoprawnego
- związki z częścią prawa cywilnego, które ma znamiona prawa powszechnego
- wyznacza standardy cywilizacyjne dla całego prawa – Np. od kiedy jesteś osobą fizyczną, definicja zdolności do czynności prawnych itd.
Ta część prawa cywilnego oczywiście wyraża standardy dla Rawa finansowego Np. mówi jakich podmiotem jest Skarb Państwa, samorząd terytorialny, jaką rolę spełnia wolna wola i świadomość człowieka np. instytucja wspólnego opodatkowania małżonków w tym zakresie nie można powiedzieć, że prawo finansowe jest całkowicie autonomiczne. Granicą jest jedność systemu prawa.
2). związki z częścią prawa prywatnego które ustala różne rodzaje umów, oświadczeń, form organizacyjnych (spółka) – określenie w sposób odmienny pewnych cech umowy w punktu widzenia prawa podatkowego. Ustawodawca podatkowy swobodnie kreuje skutki związane z opodatkowaniem.
Budowa normy prawa finansowego
Przepis jest jednostką strukturalną prawa finansowego, norma prawna jest wyprowadzana z przepisu, co oznacza, że jeden przepis może mieć kilka norm prawnych i odwrotnie.
Charakteryzują się one obiektywnym i automatycznym sposobem powstawania i obowiązywania, norma kształtuje obowiązki i prawa niezależnie od woli jej potencjalnych adresatów (obowiązuje automatycznie, nie trzeba wniosku), eliminują wolę adresata zewnętrznego i wewnętrznego. Nie trzeba woli podmiotu by powstał obowiązek i wywoływał skutki prawne. Charakteryzuje się przewagą ustanawiania obowiązków, nakładania ciężarów publicznych.
Prawo podatkowe zajmuje się niemal wyłącznie tworzeniem nakazów powinnego zachowania się.
27.10.2005
Normy prawa finansowego
Normy prawa publicznego maja charakter imperatywno-atrybutywny. Ich obowiązywanie wynika z władczego, jednostronnego określenia aktu woli ustawodawcy. Normy prawa finansowego nie są tożsame z normami ius cogenti prawa cywilnego. [prof. to podkreśla] Nie są uruchamiane aktem woli podmiotu.
Normy prawa publicznego obowiązują nie tylko bezwzględnie, ale także na ogół niezależnie od naszych przejawów woli.
- inaczej mówiąc, ich obowiązywanie jest zapewnione przymusem państwa i obowiązują one z mocy samego prawa
- nie jest potrzebny ani prawnie relewantny nasz akt woli.
Kwestionowanie norm prawa finansowego w najlepszym razie przyjmuje formę obywatelskiego nieposłuszeństwa.
Dylemat: skoro normy prawa publicznego działają same z ustawy, to jaka jest treść powinnego zachowania?
- są to nakazy bezwzględne lub względne, albo takie zakazy - dotyczące określonego zachowania
- nie maja one charakteru norm prawnokarnych, chociaż ich skutki ich naruszenia same w sobie mogą spełniać znamiona czynu zabronionego
Na tle wszystkich norm prawa publicznego normy prawa finansowego charakteryzują się jednak szczególną odrębnością - z reguły zawierają one nakazy powinnego zachowania, a nie zakazy innego zachowania. Petrażycki - nie wyrabiają ...
prawozaoczne