Pojęcie, przedmiot i charakterystyka ogólna p. pracy
Jakie rozumienie „pracy” przyjmuje się w p. pracy i czym charakteryzuje się „prawo”?
Praca-pojęcie spotykane w ekonomi, w pc., p. administracyjnym i innych, należy oddzielić pracę w rozumieniu pp od pracy w rozumieniu nie prawniczym, od stosunków cywilno prawnych, adm.- prawnych.
Praca dla socjologa, psychologa to działanie mające na celu pokonywanie pewnych trudności, może to być praca dla siebie albo praca niewolnika.
Pp nie ujmuje pracy tak szeroko, tu tylko praca dla drugiego podmiotu. Nie każda praca wykonywana dla drugiego podmiotu jest przedmiotem zainteresowania p. pracy. Interesuje nas taka praca dla drugiego podmiotu, której wykonywanie przyjmujemy na siebie dobrowolnie, którą wykonujemy w ramach stosunku prawnego i ona stanowi główny cel stosunku prawnego i wykonujemy ją za wynagrodzeniem.
W naukach nie prawniczych praca to działanie, aktywność, nic nie robi znaczy nie pracuje –ekonomiczne podejście. W prawie pracy jest inaczej, ekspedientka „nie pracuje”- potocznie, ale w rozumieniu p. pracy nawet gdy nie ma klientów to pracuje.
Rozumienie prawne jest tu szersze niż w naukach nie prawniczych.
Odróżnienie pracy w rozumieniu p. pracy od pracy stanowiącej przedmiot regulacji i stosunków cywilno-prawnych.
Relacja do p. cywilnego
1. stosunek um. o dzieło a praca w p. pracy
2. stosunek um. zlecenie a praca w p. pracy
Wg p. pracy – praca to zachowanie się pracownika, aktywność, działanie, mówi się o „pracy żywej”, nie ma pracy oddzielonej od osoby. Pracownik nie ponosi ryzyka ujemnego wyniku swojej pracy, odpowiada za sumienne, staranne wykonywanie pracy, pracodawca ponosi ryzyko. Pracownik wykonuje prace w sposób podporządkowany pracodawcy. Pracownik obowiązany świadczyć pracę osobiście. Stosunek pracy nie wygasa z chwilą wykonania określonej czynności. Odpłatność świadczonej pracy.
Ad. 1 um. o dzieło (pc) - praca to rezultat, wynik tej pracy, wytwór działania, mówi się o „pracy uprzedmiotowionej”. Wykonawca dzieła ponosi ryzyko. Wykonawca dzieła jest samodzielny w realizacji przedsięwzięcia. Wykonanie dzieła można powierzyć komuś innemu albo wziąć kogoś do pomocy, chyba że umowa stanowi inaczej. Więź prawna wygasa z wykonaniem dzieła.
Ad.2 um. zlecenie jej przedmiotem jest praca.
Wykonawca zlecenia nie jest podporządkowany dającemu zlecenie. Brak obowiązku osobistego świadczenia. Zleceniobiorca może wykonać um. zlecenie przy pomocy innej osoby, chyba że w umowie stanowi się inaczej. Brak obowiązku odpłatności.
Pracownikowi przysługują większe prawa: do urlopu, zwolnienia chorobowe, świadczenia wypadkowe.
Relacja do pr. adm.
Różnice między pracą pracowniczą objętą umową o pracę, a pracą regulowaną w ramach prawa administracyjnego, dwie sytuacje gdzie występuje praca w ramach stosunku administracyjnego:
1.stosunki, w których jest świadczona praca żywa, np.:
- wojskowy zawodowy
- funkcjonariusz UOP
- funkcjonariusz policji
- straż pożarna i inne
ich praca objęta jest prawem adm.
Mamy tu do czynienia z pracą zależną jednostronnie kierowaną, praca podwładnego zależy od przełożonego, stopień zależności jest różny.
2.sytuacje nadzwyczajne, w których może być wprowadzona praca przymusowa dla określonych grup zawodowych, np. epidemia uzasadnienie wezwania lekarzy do przymusowej pracy,
Drugi element pojęcia „prawo pracy”—prawo
Cechy charakteryzujące co do zasady normy pp w odróżnieniu od norm pc i pa.
1.Bezwzględnie wiążący charakter norm w jednym kierunku, nie można od nich odstąpić na niekorzyść pracownika - w umowie czy innym akcie powstania sp.
Tzw. normy gwarancyjne, gwarantują minimum praw, nie wolno nakładać więcej obowiązków ponad dopuszczalną miarę. To normy semi-imperatywne, chronią pracownika nawet gdyby się na to nie zgadzał, chronią go przed samym sobą, przed przekroczeniem granic obowiązku.
o -jeżeli przepisami jest dla jakiegoś stanowiska przewidziane wynagrodzenie to strony nie mogą skutecznie ustalić nawet w umowie mniejszego wynagrodzenia niż minimalne
o -nadgodziny za 2 pierwsze godziny 50% dodatku za dalsze100%
o pracownik nie może się zgodzić na pracę w nadgodzinach z dodatkiem 20 %
o -pracownikowi po rocznym okresie pracy przysługuje urlop w wymiarze 18 dni roboczych , nie będzie miało znaczenia porozumienie stron że przysługuje mu 10 dni
o -849 pln brutto min. wynagrodzenie, poniżej nie można zejść
o -czas pracy 42 godziny tygodniowo nie można pracować więcej chyba, że nadgodziny
Wyjątki od zasady:
§ -przepisy o przedawnieniu (umową nie można ani skrócić ani wydłużyć terminu przedawnienia)
§ -przepisy w pc są co do zasady dyspozytywne, strony mogą same określać warunki, dyspozycje mogą regulować na korzyść jednej lub drugiej.
§ Prawo administracyjne jest prawem bezwzględnie obowiązującym.
2. Ograniczenie zakresu nieważności czynności i automatycznego wstępowania na miejsce nieważnej czynności dyspozycji z pp.
np. strony zawierają umowę o pracę i ustalają wynagrodzenie na 1000 zł gdy układ zbiorowy przewiduje 1500 zł cześć umowy dotycząca wynagrodzenia jest nieważna (a nie cała umowa). Na to miejsce automatycznie wstępuje odpowiednia dyspozycja z ustawy lub układu zbiorowego. Wyraz ochronnego charakteru prawa pracy.
W prawie cywilnym nieważna istotna część czynności unieważnia całą czynność, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.
W pa nieważność istotnej części powoduje nieważność całej czynności.
3. Normy prawa pracy są więcej niż doskonałe (mają możliwość zastosowania więcej niż jednej sankcji). -->lex plus quam perfecta
Więcej niż 1 sankcja grozi pracodawcy za naruszenie norm zapewniających pracownikowi określone prawa.
np.: pracodawca wystawia negatywne świadectwo pracy, z tego powodu pracownik nie otrzyma pracy - pracodawca zobowiązany do odszkodowania, niezależnie od tego inspektor pracy może ukarać pracodawcę mandatem, bo jest to wykroczenie.
4. Czynność pracodawcy zmierzająca do zmiany lub rozwiązania stosunku pracy niezgodnie z przepisami prawa, nie jest bezwzględnie nieważna, jest wadliwa co daje pracownikowi możliwość dochodzenia uprawnień w terminie w prawie przewidzianym. Jeżeli uchybi terminowi to czynność będzie niewzruszalna.
Pracodawca wypowiadając um. o pracę pracownikowi na piśmie z jakiejś przyczyny, wcześniej musi powiadomić związki zawodowe, jeśli nie dopełni tego to czynność wadliwa, ale skuteczna . Pracownik może wystąpić do sądu w terminie tygodnia o uznanie wypowiedzenia za bezskuteczne, ale po upływie tego terminu czynność niewzruszalna.
Wprowadzono to w 1974 r. wcześniej stosowano przepisy prawa cywilnego, bez zachowania formy pisemnej czynność była bezwzględnie nieważna. Nie było określonego terminu, w którym pracownik miał wykazać aktywność.
Przedmiot pp
Stosunki w których 1 os. zobowiązuje się do wykonywania pracy na rzecz drugiej. Jest to jeden z zakresów rzeczywistości objętej normami p. pracy.
Przedmiotem są stosunki społeczne pracy podporządkowanej ale także stosunki społeczne związane ze stosunkami pracy podporządkowanej, mogą poprzedzać sp albo z niego wyrastać. Normy prawne regulujące te stosunki należą do pp.
Wykład 3
Przedmiotem prawa pracy są stosunki społeczne, które występują w rzeczywistości i które są podciągnięte pod przepisy pp oraz które są związane ze stosunkiem pracy.
1. mamy tu grupy stosunków społecznych poprzedzających sp oraz
2. wyrastających za nim – będących jego następstwem.
Ad. 1 istnieje przed sp i wiąże się z pośrednictwem pracy. Dwa układy które występują i regulowane są przepisami pp:
a. układ między przedsiębiorcą/ przedsiębiorstwem a organizacją pośrednictwa pracy
b. między poszukującym pracy a organizacją pośrednictwa pracy
c. jest także możliwy trzeci układ – między poszukującym pracy a poszukującym pracownika
Ad.a przedsiębiorca wg ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu jest zobowiązany powiadomić właściwy terenowo urząd pośrednictwa pracy o wolnych stanowiskach pracy. Wg dzisiejszej regulacji obowiązek jest obowiązkiem pozbawionym sankcji, nie narusza on wolności przedsiębiorcy w doborze pracowników – przedsiębiorca nie ma obowiązku przyjęcia do pracy osoby skierowanej przez up, osoba skierowana nie ma roszczenia o przyjęcie jej do pracy.
Wyjątek dotyczy inwalidów wojennych i wojskowych przedsiębiorca ma obowiązek zatrudnienia inwalidy skierowanego przez up i ten będzie mógł dochodzić zatrudnienia go.
Jest to regulacja oparta na zasadach cywilnoprawnych. Do ‘89 większość przedsiębiorstw państwowych mogło zatrudniać tylko pracowników mających odpowiednie skierowanie od organu, organy te mogły także blokować zatrudnienie.
Ad. b poszukujący pracy (bezrobotny, chcący zmienić pracę) ma –prawo do wpisania go na listę poszukujących pracy i do skierowania go na odpowiednie stanowisko zgodne z jego kwalifikacjami. Ma prawo do udziału w szkoleniu dokwalifikującym, przekwalifikującym, oraz ma prawo do porady co do wyboru miejsca pracy. Jeżeli on nie przyjmie pracy wskazanej bez uzasadnienia to może stracić prawo do zasiłku dla bezrobotnych, znaleźć się na końcu listy poszukujących i ponieść też inne ujemne skutki.
Ad. c bezrobotny poszukujący pracy nawiązuje kontakt bezpośredni z podmiotem zatrudniającym lub odwrotnie – znajomi, gazety, internet
Przed zawarciem sp może być nawiązany formalny stosunek prawny – umowa przedwstępna. Sprowadza się do zobowiązania zawarcia sp i może ona mieć skutek silniejszy i słabszy.
SN → skutku silniejszego będzie mógł dochodzić tylko pracownik – będzie mógł dochodzić nawiązania sp jeżeli przedsiębiorca nie wywiąże się z umowy przedwstępnej, a przedsiębiorca nie może dochodzić na drodze sądowej nawiązania z nim sp przez osobę, która miała być pracownikiem – jest to oparte na zasadzie wolności pracownika (ma on prawo wyboru pracy).
Gdy umowa o pracę zawierała jakieś świadczenie trzeba je zwrócić – stypendium, przeszkolenie.
Stosunki społeczne związane ze zrzeszaniem się w zz i funkcjonowaniem zz tzw. prawo koalicji:
a. układ pracownik - zz
b. układ zz - pracodawca
c. układ zz - państwo
Ad.a pracownicy mogą stworzyć zz, pracownik nie zrzeszony może wstąpić lub wystąpić ze zz z tego powodu nie może ponieść ujemnych skutków. Ten układ opiera się na zasadzie wolności zrzeszania się, samodzielności zz. Przystąpienie pracownika do zz jest oparte na zasadzie wolności indywidualnej i samorządności zz. Pracownicy mogą tworzyć zz bez zgody pracodawcy. Kiedy pracownik chce być członkiem zz składa deklarację → zz powinien go przyjąć, gdy go nie przyjmie (zasada samorządności zz) pracownik może odwołać się do instancji nadrzędnej, gdy to nie pomoże formalnie prawo nie daje mu możliwości zaskarżenia decyzji zz do sądu czy organu niezależnego. Zasada samorządności może się kłócić z zasadą praworządności jeśli zz odmówi przyjęcia z powodów, które powinny stanowić przyczyny odmowy. W niektórych krajach jest możliwość odwołania się do organu niezależnego (Quebec, kraje skandynawskie). W UK jest urząd do którego mogą się zgłaszać osoby, które czują się pokrzywdzone decyzją zz.
Ad. b → przy sporach zbiorowych pracy, zwolnieniach zbiorowych, sporach indywidualnych
Ad. c niezależność zz oznacza niezależność od organów administracji państwowej, ale nie od organów władzy.
Zz mają kompetencje, których adresatem są organy np. mogą wypowiadać się co do projektów aktów prawnych dotyczących spraw socjalnych, prawo występowania z wnioskiem do organów mających inicjatywę ustawodawczą.
Spory zbiorowe – między pracodawcą a zz, nie ma sporów zbiorowych przeciwko państwu/ organom pań. ale trzeba nadto uznać, że zz nie może wszczynać sporu przeciwko organom państwowym, jeśli on jest decydentem w sprawach socjalnych, pracowniczych.
np. zbiorowe spory nauczycieli – formalnie powinny być przeciwko dyrekcji, ale ona nie decyduje, służba zdrowia powinny być przeciwko ZOZ ale były przeciwko państwu. Nie można pozbawić zz akcji wobec organów państwa jeżeli te mają prawo podejmowania decyzji w sprawach pracowników i obowiązków pracowniczych. To co zz może odnieść do pracodawcy (zrzeszanie pracodawców). W większości krajów europejskich zrzeszanie pracodawców oparte na takich samych zasadach jak zz, prawo polskie od ’91:
- zrzeszanie w zz pracowniczych
- zrzeszanie pracodawców - odrębne regulacje prawne w postaci 2 ustaw.
Ustawy pozakodeksowe 23.05. 91` - o związkach zawodowych, o organizacjach pracodawców, o rozwiązywaniu sporów zbiorowych. Przepisy pp stanowią też stosunki społeczne wyrastające ze stosunków pracy mające charakter procesowy.
Procesowe stosunki pracy
Chodzi o spory wynikające ze sp, które mogą dotyczyć nawiązania sp, ale głównie spory ze sp.
- pracodawca nie realizuje urlopu → może dojść do sporu
- pewien układ społeczny który regulowany jest pp i ppc
- ustawa z ‘85 o postępowaniu w sprawach z zakresu pp
- kp
- różnią się od stosunków cywilnoprawnych
Istnieją sądy pracy – wydawałoby się, że są to sądy specjalne do rozstrzygania sporów ze stosunku pracy, ale nie są odrębne bo :
- nie ma wyłączności powierzania sędziom orzekającym w tych kwestiach sporów z zakresu pp.
- Nie ma specjalnego szkolenia formacji sędziów wyłącznie w zakresie pp
W Niemczech i Austrii są sądy pracy jako sądy odrębne, specjalne i nie mające związku z sądami cywilnymi. We Francji (tak jest w Polsce) – sędzia może być skierowany do sądu pracy. Mamy 4 sądy na różnych szczeblach hierarchii :
- sądy rejonowe
- sądy okręgowe
- sądy apelacyjne
- SN
Trójinstancyjność – jedna sprawa może być rozpatrywana przez więcej niż jeden sąd.
I instancja – sąd rejonowy albo okręgowy o czym decyduje wartość przedmiotu sporu albo przepis może określić, który sąd jest właściwy. Sąd rejonowy jeżeli wartość ps nie przekracza 15.000. Apelacja – odwołanie od wyroku wydanego w pierwszej instancji
II instancja – sądy okręgowe (apelacje od wyroków sądów rejonowych) albo apelacyjne (apelacje od wyroków sądów okręgowych). Kasacja – odwołanie od orzeczenia wydanego w II instancji, zawsze przysługuje do SN
III instancja – SN – instancja kasacyjna.
Sprawy na tle świadectwa pracy podlegają jurysdykcji dwuinstancyjnej.
Sąd apelacyjny 2 instancji jest sądem merytorycznym → może ustalać stan faktyczny i przeprowadzać postępowanie dowodowe, SN bada tylko prawidłowość orzeczeń sądu niższej instancji - czy prawidłowo ustalono stan faktyczny i czy prawidłowo zastosowano normę prawną.
Odrębności postępowania w sprawach ze stosunku pracy a w sprawach cywilnych:
-mniej sformalizowane
-powinny szybciej się toczyć
-większa aktywność sądu
-pracownik nie jest obowiązany ponosić kosztów sądowych ograniczonych do opłaty sądowej, ujemną stroną tej regulacji jest to, że osoby występują na drogę sądową w sprawach błahych lub w których osiągnięcie orzeczenia korzystnego jest praktycznie niemożliwe.
-pracownik nie jest zwolniony od zwrotu kosztów poniesionych przez przeciwnika (w praktyce sądy tego nie stosują)
Zmniejszenie formalizmu → pracownik może żądać spisania jego żądania przez pracownika sądu, sądy mogą zbierać świadków, biegłych telefonicznie – najprostszą drogą, ale potrzebne są dowody pisemne (szybkość postępowania)
Aktywność sądu → w sprawach cywilnych sędzia jest tym, który ocenia spór prowadzony przez strony procesowe. Sąd nie gromadzi dowodów, nie przejawia aktywności. W sprawach ze stosunku pracy sąd musi być aktywny, nie może oddalić żądania pracownika, jeśli ten nie zgłosi dowodu. Sąd obowiązany jest zasądzić ponad żądanie oraz orzec co do świadczenia nie objętego przedmiotem żądania, jeśli wynika to ze stanu faktycznego rozpatrywanego przez sąd.
np. pracownik ma prawo do ekwiwalentu za urlop co okazuje się w toku postępowania, choć pracownik dochodził czego innego sąd powinien zasądzić także i to.
Systematyka prawa pracy:
1. Indywidualne prawo pracy
2. Zbiorowe prawo pracy
3. Prawo bezrobocia
...
prawozaoczne